شاتر: روند تکامل لباس فضانوردان ناسا

با پایان برنامه‌ی شاتل‌های فضایی ناسا، محققان این سازمان مشغول تحقیق، بررسی و ساخت نسل تازه‌ای از لباس‌های فضایی هستند که فضانوردان می‌توانند به راحتی در آن حس خوبی داشته و در اعماق فضای لایتناهی کاوش کنند. ماه گذشته این سازمان قراردادی 18 ماهه به ارزش 4.4 میلیارد دلار برای طراحی، ساخت و آزمایش نسل تازه‌ای از لباس‌های فضایی به نام Z-2 را با شرکت ILC Dover منعقد کرد. تصویر فوق نمونه‌ی اولیه‌ای از این لباس است که نه تنها از نظر ظاهری نسبت به نسل‌های گذشته زیباتر شده، بلکه از حجم و وزن آن نیز کاسته شده است تا فضانورد احساس بهتری در این لباس داشته باشد و راه‌پیمایی‌های فضایی را به سادگی انجام دهد. از این گذشته این لباس مجهز به سامانه‌ی EMU (واحد سیار فرا حرکتی) است که در نسل پیشین این لباس‌ها نیز وجود داشته. جالب اینجاست، که این لباس از نظر ظاهری شباهت زیادی به شخصیت «باز لایت‌یر» در سری انیمیشن‌های «داستان اسباب بازی» دارد.

زمانی که ناسا برای نخستین مرتبه لباس‌های فضایی را برای فضانوردانش آماده کرد، این لباس‌ها شباهت زیادی به لباس تنفگ‌داران دریایی ایالات متحده داشت؛ به خصوص نخستین گروه از فضانوردانی که در سال 1959 در برنامه‌ی فضایی Mercury Seven (عطارد هفت) شرکت داشتند. این لباس در واقع مدل تغییریافته‌ای از لباس فشار خلبانان جت‌های پرسرعتی بود که در ارتفاع بسیار بالا پرواز می‌کردند. در زیر لایه‌ای از نایلون آلومینیومی براق، لایه‌ای از نایلون نئوپروپین محافظ وجود داشت که جان سرنشین خود را حفظ می‌کرد.

فرود بر کره‌ی ماه کار آسانی نبود. فضانوردان برنامه‌ی فضایی آپولو می‌بایست از ماژول فضایی بیرون می‌پریدند و در سطح سیاره‌ای که هیچ ذهنیتی از آن نداشتند راه رفته و بالا و پایین می‌کردند. سه فضانورد این برنامه‌ی فضایی حتی با آن ماشین عجیب و غریب بر روی ماه حرکت و چند میلیارد نفر در زمین را شگفت‌زده کردند. لباس فضایی آن‌ها نخستین نمونه‌ای بود که در داخل، دارای سامانه‌ی خنک کننده‌ی مخصوص و در بیرون، لایه‌ای مقاوم و محافظ در برابر پرتوهای کیهانی داشت. تصویر بالا یکی از همان عکس‌های اسطوره‌ای آپولو 11 است که «باز آلدرین» را در لباس فضایی نشان می‌دهد؛ راستی عکس را نیل آرمسترانگ گرفته، همان کسی که نخستین گام را بر روی سطح ماه گذاشته و کلام تاریخیش را با صدایی لرزان از فرسنگ‌های دورتر از زمین گفت، «گام کوچک من و گامی بزرگ برای بشریت».

پس از انجام چهار پرواز آزمایشی، متخصصان ناسا لباس مخصوص دیگری را بدون محفظه‌ی فشار طراحی کردند که برای خدمه‌ی شاتل‌های فضایی طراحی شده بود. و زمانی که در 11 نوامبر 1982، فضاپیمای کلمبیا در بازگشت از پنجمین مأموریت خود به سوی زمین بود، فضانوردان آن همین لباس‌های آبی و کلاه اکسیژن را به سر داشتند که سانحه‌ای دل‌خراش رخ داد و با انفجار فضاپیما، همه‌ی علاقه‌مندان به فضا در بهت و حیرت فرو رفتند! روحشان شاد و یادشان پر رهرو باد!

پس از سانحه‌ی فضاپیمای چلنجر در سال 1986، سازمان فضایی ناسا اقدامات امنیتی بالاتری را به اجرا در آورد تا بیش از پیش جان فضانوردان را حفظ کند. این طرح‌ها شامل باز طراحی لباس فضانوردان نیز بود. فضانوردان می بایست در زمان پرواز به فضا یا بازگشت به زمین نیز لباس‌های مخصوص را به تن می‌کردند تا محافظت بیشتری از آن‌ها صورت گیرد. این لباس جدید که به رنگ جیغ نارنجی طراحی شده بود، بر اساس لباس فشار هواپیمای بلندپرواز SR-71 Blackbird و هواپیمای جاسوسی U-2 طراحی و ساخته شده بود. این لباس دارای ابزارهای امنیتی بیشتری نظیر چتر نجات، دستکش مخصوص، چکمه مقاوم، لوله اکسیژن، دریچه و دیگر موارد امنیتی بود.

برای محافظت از فضانوردانی که در خارج از فضاپیما و ایستگاه فضایی اقدام به راه‌پیمایی کرده و تجهیزات گوناگون را نصب می‌کنند نیز باید چاره‌ای اندیشه می‌شد. به همین خاطر ناسا لباس ویژه‌ای را برای این فضانوردان طراحی و تولید کرد که از سامانه‌ی EMU (واحد سیار فرا حرکتی) بهره می‌برد که حرکت کاربر را در خلاء و بی‌وزنی تسهیل می‌نماید. این لباس آنچنان به انواع و اقسام سامانه‌ها مجهز است که گویی چیزی کم از فضاپیماهای مجهز ندارد! به کمک این نسل از لباس‌ها، راه‌پیمایی فضایی به مراتب راحت‌تر شده و جان دانشمندان به خوبی محافظت می‌گردد؛ از این گذشته با وجود ابزارهای متعدد ارتباطی، به سهولت می‌توان با فضانورد ارتباط برقرار کرد. این لباس در حدود 300 پوند (136 کیلوگرم) وزن دارد و یکی از دو نمونه‌ای است که در حال حاضر در ایستگاه فضایی بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمونه‌ی دیگر لباسی روسی است که توسط متخصصان سازمان فضایی روسیه طراحی شده است.

در این سال‌ها، طراحان لباس ناسا، تجهیزات گوناگونی را تولید و آزمایش کرده‌اند. از آن جمله می‌توان به سری لباس‌های Ax-5 اشاره کرد که تصویر آن را در اینجا ملاحظه می‌نمایید. این لباس محصول خلاقیت کارشناسانی است که در انستیتو تحقیقاتی ایمز کالیفرنیا مشغول به کار هستند. در تولید این لباس تخم‌مرغی شکل از فلزات مقاوم، مواد کامپوزیت و اسکلت خارجی استفاده شده است.

بسیاری از لباس‌های فضایی پس از پایان عمر رهسپار موزه‌ها می‌شوند. اما این لباس فضایی قدیمی روسی به عنوان ماهواره‌ای ارزان‌قیمت استفاده شده است. فضانوردان از سر شوخی هم که شده این لباس فضایی را پر از لباس‌های قدیمی خود کردند و دستگاه گیرنده/فرستنده‌ی رادیویی در آن کار گذاشتند و در سوم فوریه 2006 آن را در مدار زمین رها کردند. اما چندی نگذشت که دست تقدیر عاقبتی دردناک برای این لباس بی‌نوا مقدر کرد؛ عاقبت جاذبه‌ی زمین این جسم کوچک و بی‌رمق را به سوی خویش خواند، تا در آتش جهنمی اتمسفر به تلی از دود بدل شود و بدرود جانانه‌ای با حیات کند! بدرود...