با مهم ترین قطعات خودرو آشنا شوید (قسمت پایانی)

در بخش اول و بخش دوم سری مقالات قطعات مهم خودرو، بخش‌های مختلف خودروهای امروزی را شرح داده و اهمیت آن‌ها را بیان کردیم. امروز به بخش دیگری از قطعات مهم خواهیم پرداخت.

هنگامی که کلید استارت را در خودرو فشار می‌دهید موتور استارتر که یک الکتروموتور است فعال شده و پیشرانه‌ی خودرو را می‌چرخاند تا روشن شود. اگر استارت زدید و استارتر کار نکرد به احتمال زیاد موتور ان سوخته است و باید آن را تعویض کنید. تجربه نشان داده است که استارتر بدون اطلاع قبلی و بصورت ناگهانی از کار می‌افتد. استارتر خیلی گران قیمت نیست و تعویض آن در اکثر خودروها به سادگی امکان پذیر است.

حسگر زاویه‌ی فرمان یکی از اصلی ترین ارکان سیستم کنترل کشش (TCS)  است. سیستم کنترل کشش از طریق دریافت زاویه‌ی فرمان توسط این سنسور می تواند جهت حرکت خودرو را تشخیص دهد. وقتی که فرمان به یک سوتی چرخیده باشد ولی خودرو در جهت مخالف در حال حرکت باشد، سیستم کنترل کشش این وضعیت را تشخیص داده با فعال کردن ترمزها و کم کردن دور موتور خودرو را به مسیر اصلی برمی گرداند. اگر این حسگر خراب شود چراغ هشدار سیستم کنترل کشش در پشت آمپر خودرو روشن می‌شود و ممکن است در برخی مدل‌ها چراغ ABS نیز روشن شود.

جعبه فرمان وظیفه‌ی انتقال فرمان راننده به چرخ‌ها را برای تغییر جهت بر عهده دارد. این قطعه جزو قطعات مهم خودرو است و وجود هرگونه ایراد در آن را نباید نادیده گرفت. گذشت زمان می‌تواند مشکلاتی چون از بین رفتن دنده های داخلی جعبه فرمان، خرابی اتصالات آن و نشتی روغن از اورینگ‌های آن را باعث شود.

این قطعات میل موجگیر را به خودرو متصل می‌کنند. وظیفه‌ی میل موجگیر که میل تعادل نیز نامیده می‌شود مهار کردن حرکات و چرخش‌های بدنه در هنگام دور زدن است. این اتصالات نیز با گذشت زمان خراب می‌شوند و خرابی آنها همراه با صداهایی از سیستم تعلیق است.

این حسگر دمای موتور را به ECU و راننده نشان می‌دهد. خرابی این سنسور باعث می‌شود که خودرو در حالی که گرم شده اما همانند حالت سرد سوخت پاشی داشته باشد و یا حتی می تواند باعث شود که ECU موتور سرد را اشتباها گرم شناسایی کند. این سنسور نیز با گذشت زمان ممکن است خراب شود. خوشبختانه تعویض آن هزینه‌ی زیادی در پی ندارد.

ترموستات وظیفه‌ی برقرار کردن جریان مایع خنک کننده بین پیشرانه و رادیاتور را بر عهده دارد. در هنگام سرد بودن پیشرانه ترموستات کمک می کند که پیشرانه زودتر گرم شود و در هنگام گرم بودن نیز از گرمای بیش از حد جلوگیری می‌کند. البته ترموستات‌ها علاقه ی زیادی به گیر کردن دارند و اگر دمای موتور خودرویتان بیش از حد بالا رفت می‌توانید به ترموستات مشکوک باشید. تعویض ترموستات معیوب با ترموستات نو ساده و کم هزینه است. البته در برخی خودروها که ترموستات برقی دارند هزینه‌ها کمی بیشتر است.

واترپمپ مایع خنک کننده‌ی پیشرانه را به جریان می‌اندازد. امروزه واترپمپ‌ها در انواع برقی و مکانیکی موجود هستند. بدترین حالت در واتترپمپ های برقی، از کار افتادن آنها است که در اینصورت باید واتر پمپ را تعویض کنید. واترپمپ‌های مکانیکی اما با مشکلات مختلفی از نشتی آب رادیاتور گرفته تا خرابی بلبرینگ‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. در هنگام تعویض واترپمپ بهتر است مایع خنک کننده را نیز کاملا تعویض کنید.

حسگر سرعت چرخ، اطلاعات مورد نیاز دو سیستم ABS و کنترل کشش را فراهم می کند. این حسگر درست در پشت چرخ قرار دارد، نکته ی منفی حسگر سرعت چرخ این است که در معرض عوامل محیطی زیادی قرار دارد و همین عامل می تواند باعث خرابی آن شود اما در مقابل مزیت حسگر سرعت چرخ این است که تعویض ان به سادگی انجام می‌شود. در صورت خرابی حسگر سرعت چرخ، چراغ هشدار مربوطه در نشان دنده ها روشن می‌شود و با دستگاه دیاگ نیز می‌تواند آن را عیب یابی کرد.

برف پاک کن‌ها بهترین دوست شما در آب و هوای نامساعد هستند. مانند هر دستگاه الکترونیکی دیگری، موتور برف پاک کن نیز معمولا بصورت ناگهانی خراب می‌شود. قطعا هیچ چیز بدتر از این نیستکه در جاده و هنگام وقوع یک باران سنگین، موتور برف پاک کن از کار بیافتد.  

در قدیم برای عمل سوخت رسانی از سیستمی بنام کاربراتور استفاده می‌شود اما خودروهای مجهز به این سیستم ایراداتی مانند مصرف سوخت بالا و قدرت پایین داشتند. با پیشرفت علم الکترونیک و باز شدن پای ECU به خودروها سیستم سوخت رسانی نیز از کاربراتور به انژکتور تغییر یافت. البته خودرهای دیزلی همگی انژکتوری بوده و هستند. انژکتور در حقیقت یک نوع شیر با کنترل الکتریکی است که وظیفه ی پاشش سوخت به داخل سیلندر را دارد. البته این قطعه با استفاده از فشار بالای پاشش، سوخت را نه بصورت مایع که به شکل پودر به داخل سیلندر پاشش می‌کند. به این عمل اصطلاحا اتمیزه کردن سوخت گفته می‌شود. تعداد انژکتور ها در اکثر خودروها به تعداد سیلندر ها بوده و محل نصب آنها روی مانیفولد هوا قرار دارد.

برخی خودروها مانند تویوتا GT86 دارای دو انژکتور برای هر سیلندر هستند و انژکتور خودروهایی که مجهز به سیستم پاشش مستقیم سوخت هستند در سرسیلندر آنها قرار دارد. برای تست انژکتور می‌توان آنها را جدا کرده و یک مقوا یا کاغذ را مقابل آنها بگیرید سپس با باز کردن سوئیچ می توان مشاهده کرد که کدام انژکتور سوخت را پاشش می کند یا نه. البته همیشه به این روش نیازی نیست و در بیشتر مواقع اگر در هر کدام از انژکتورها مشکلی وجود داشته باشد خطای مربوطه در ECU خودروثبت شده و با دستگاه دیاگ می‌توان فهمید که کدام انژکتور خراب است. قیمت انژکتور نیز کاملا به مدل و برند خودرو بستگی دارد و اگر خودروی شما دارای سیستم پاشش مستقیم سوخت باشد قیمت انژکتورهای آن بسیار بالا خواهد بود.

پیستون را باید از مهمترین اجزای موتوهای احتراق داخلی دانست. این قطعه وظیفه‌ی انتقال انرژی حاصل از احتراق را به میل لنگ با استفاده از یک رابط به نام شاتون دارد. پیستون قطعه ای استوانه شکل است که در خودروهای سواری معمولا از جنس آلومینیوم ساخته می‌شود. در اکثر خودروها سطح پیستون صاف است اما برخی اوقات سازنده تغییراتی روی سطح آن می‌دهد. برخی تیونرها برای اینکه قدرت پیشرانه را افزایش دهند، پیستون‌های استاندارد را با نمونه‌های سبک تر جایگزین می‌کنند. پیستون‌ها قطعاتی هستند که به ندرت خراب می‌شوند و دوام بالایی دارند اما استفاده ی نادرست از خودرو و فشار بیش از اندازه به پیشرانه می‌تواند سبب آسیب دیدن پیستون‌ها شود. پستون‌ها را باید بصورت دست تعویض کرد یعنی نمی توان تنها یکی یا چندتای انها را تعویض کرد بلکه لازم است تا تمامی آنها با هم تعویض شوند. قیمت پیستون معمولا ارزان نیست و تعویض آن نیز نیازمند باز شدن کامل پیشرانه و تخصص بالا است که خود هزینه ها را افزایش خواهد داد.

شاتون دسته ای است که حرکت پیستون را به میل لنگ انتقال می‌دهد. این قطعه در مراحل کاری خود تحت فشار بسیار زیاد ناشی از ضربات حاصل از احتراق قرار دارد و به همین خاطر با استحکام بسیار بالایی طراحی و ساخته می‌شود. شاتون در تمامی خودروها به یک شکل بوده و از سه بخش تشکیل می شود. سر بزرگ، ساق و سر کوچک. سر کوچک شاتون معمولا یک تکه بوده و به پیستون متصل است، سر بزرگ شاتون نیز به میل لنگ متصل می شود، سر بزرگ شاتون در اکثر موارد بصورت دو تکه قرار ساخته می شود و تکه‌های آن با استفاده از پیچ و مهره به هم وصل می‌شوند. ساق شاتون نیز بین دو سر شاتون قرار دارد و شکل مقطع آن معمولا شبیه به مقطع تیرآهن است.

شاتون‌ها در صوورتی که فشار بیش از اندازه به پیشرانه بیاورید می‌توانند خراب شوند و تعویض انها هزینه و زمان زیادی می‌طلبد. بالا بردن دور موتور بیش از حد مجاز نیز از مواردی است که ریسک آسیب دیدن شاتون را بالا می‌برد. شاتون ها دارای یک تنش تعریف شده هستند که وارد شدن نیروی بیش از آن می تواند سبب شکستن شاتون شود.متاسفانه در کشورمان اخیرا بسیار باب شده که برای بهبود شتاب خودرو اقدام به برداشتن کات آف یا همان محدوده ی قرمز دور موتور می‌کنند. نگارنده براساس تجربه و مطالعه معتقدم که این یکی از غیر اصولی ترین و پر ریسک‌ترین روش‌ها برای تیونینگ خودرو است. چون با گذر دور موتور از حد مجاز، فشار وارد بر شاتون افزایش زیادی پیدا می‌کند (کیفیت ساخت خودروهای داخلی و یا چینی هم نیاز به یادآوری ندارد) این افزایش فشار می تواند باعث شکسته شدن یا اصطلاحا بریدن شاتون شود. بریده شدن شاتون آن هم در دور موتور بالا بسیار خطرناک است و در اکثر موارد شاتون با گیر کردن در دیواره ی سیلندر، بلوک پیشرانه را پاره می کند. اگر چنین اتفاقی بیافتند باید منتظر فاکتور تعمیراتی بسیار سنگینی باشید. چون باید بلوک نیز تعویض شود. تعویض بلوک نیز بدلیل نیاز داشتن به طی مراحل قانونی خود دردسرهای بعدی را به همراه دارد. البته در خودروهای با کیفیت تر مانند تویوتا و یا بی‌ام‌و بریده شدن شاتون امری تقریبا محال است و اشاره‌ی بنده بیشتر به خودروهای داخلی است.

یکی از تیونینگ‌های مناسب خودرو تعویض شاتون‌ها با نمونه‌های قوی تر و سبک تر است.

سوپاپ یک قطعه‌ی نسبتا کوچک است که دریچه ای برای ورود هوا و و خروج دود از محفظه‌ی احتراق به حساب می‌آید. سوپاپ‌ها بطور مستقیم یا غیر مستقیم توسط میل سوپاپ باز و بسته می‌شوند و بازگشت آنها به موقعیت اولیه شان توسط یک فنر به نام فنر سوپاپ انجام می شود. تعداد سوپاپ ها در هر پیشرانه نیز متفاوت است و می تواند از دو سوپاپ برای هر سیلندر تا ۵ سوپاپ برای هر سیلندر متفاوت باشد. سوپاپ ها قطعات مصرفی نیستند و شاید هیچگاه خراب نشوند اما گاهی ممکن است نیاز به تعویض آنها پیدا کنید. اگر در تعویض به موقع تسنه تایمینگ خودرو تعلل کنید وتسمه تایم پاره شود در برخی خودروها مانند پژو و رنو می تواند باعث کج شدن سوپاپ ها شود. سوپاپ کج را نمی‌توان تعمیر کرد و باید آن را تعویض کرد. در خودروهای مجهز به سیستم تزریق مستقیم سوخت هم در صورت استفاده‌ی نادرست ممکن است که کربن در بخش پشتی سوپاپ هوا جمع شده و حالت جرم گرفتگی پیدا کند که در این صورت باید نسبت به کربن زدایی از پیشرانه اقدام کرد. سوپاپ ها توسط دو قطعه بنام‌های سیت و گیت آب بندی می‌شوند، برخی اوقات ممکن است که سیت یا گیت آسیب ببیند که در آنصورت معمولا لازم است تا سرسیلندر باز شود.  

سرسیلندر در حقیقت نیمه‌ی بالایی پیشرانه را تشکیل می‌دهد و بخش‌هایی چون میل سوپاپ، سوپاپ‌ها اتاقک احتراق، درب سوپاپ را در خود جای داده است. جنس این بخش در پیشرانه‌های جدید اکثرا از جنس آلومینیوم است. قیمت این قطعه وابسته به نوع خودرو است اما در هر صورت قطعه‌ی ارزانی نیست.

بلوک سیلندر بدنه‌ی اصلی پیشرانه است. بخش‌هایی چون سیلندر، پیستون، شاتون، میل لنگ و کارتل روغن در بلوک سیلندر قرار دارند. بلوک سیلندر را می‌توان یکی از گرانقیمت ترین بخش‌های یک خودرو دانست که البته خیلی به ندرت هم مشکلی برایش پیش می‌آید. بلوک سیلندر انواع مختلفی دارد و می تواند خطی  یا بصورت V شکل باشد.  

باک بنزین محفظه ای است که برای ذخیره‌ی سوخت از آن استفاده می‌شود. باک معمولا در بخش زیرین و عقبی خودرو قرار دارد. باک‌ها در گذشته دارای جنس فلزی بودند اما امروزه برای ایمنی بیشتر در تصادفات، باک‌ها را از جنس مواد کامپوزیتی می‌سازند.

این بخش وظیفه‌ی انتقال فرامین راننده را به جعبه دنده‌ی خودرو بر عهده دارد. با اینکه در جعبه دنده‌های خودکار دیگر وظیفه‌ی تعویض دنده بر عهده‌ی راننده نیست اما برخی رانندگان دوست دارند که گاهی خودشان بصورت دستی به تعویض دنده مبادرت کنند، به همین خاطر امروزه بسیار از انواع سلکتورها به قابلیت تعویض دستی یا تیپ ترونیک هم مجهز هستند. سلکتورها بصورت معمول از طریق یک کابل، بصورت فیزیکی با جعبه دنده در ارتباط هستند اما در برخی انواع پیشرفته تر، این ارتباط کاملا الکترونیکی است. سلکتور معمولا دچار خرابی نمی‌شود و در صورت خرابی نیز به احتمال زیاد برد الکترونیکی آن دچار مشکل می‌شود. به هر روی اگر نیاز به تعویض سلکتور تعویض دنده‌ داشته باشید قیمت آن پایین نخواهد بود.  

ماهک ها قطعاتی در داخل جعبه دنده‌های دستی هستند که دارای یک شکل کمانی بوده و انجام مرحله‌ی نهایی تعویض دنده را بر عهده دارند. گاهی ممکن است پیش بیاید که ماهک گیربکس بشکند که در اینصورت برای تعویض آن باید جعبه دنده را از خودرو جدا رده و آن را کاملا باز کرد. 

پای راننده هیچگاه نیروی کافی برای متوقف کردن خودرو را ندارد و اگر بنا بود سیستم ترمز نیروی خود را تنها از فشار پای راننده تامین کند مصافت بسیار زیادی برای توقف خودرو نیاز داشتیم. برای حل این مشکل خودروسازان از سیستمی ساده ولی کارآمد به نام بوستر استفاده می‌کنند. بوستر یک استوانه است که با استفاده از نیروی مکش موتور داخل ان یک خلا نسبی ایجاد می‌شود، ایجاد شدن این خلا سبب می‌شود که نیروی فشار پای راننده چندین برابر شود و بطبع نیروی ترمزگیری نیز افزایش پیدا می‌کند. بیشترین خرابی ای که در بوستر پیش می‌آید می‌تواند بروز نشتی درسیستم آن باشد، مخصوصا باید هر از گاهی شلنگ بوستر را بازدید کنید تا اگر ترک خوردگی و یا نشتی در آن وجود داشت آن را تعویض کنید.  

ایربگ یا همان کیسه هوا چندان نیازی به معرفی ندارد و همه با آن آشنا هستیم. با توجه به اینکه ایربگ جزو سیستم های ایمنی خودرو است لازم است تا در صورت بروز اشکال در آن فورا به تعمیرگاه مراجعه کنید. در بیشتر اوقات ایراد ایربگ بصورت روشن شدن چراغ ایربگ در پشت امپر خودرو به اطلاع راننده رسانده می‌شود. باید توجه داشت که ایربگ ها دارای تاریخ انقضا هستند و لازم است تا پس از پایان این تاریخ آنها را با نمونه‌های نو تعویض کرد.   

توپی چرخ قطعه ای است که نه تنها باعث چرخش چرخ است بلکه تکیه گاه چرخ نیز مسوب می‌شود به همین خاطر از اهمین بسیار بالایی برخوردار بوده و لازم است تا بطور منظم بازدید شود. معمولا بلبرینگ‌های داخل توپی نیاز به تعویض پیدا می کنند که هزینه‌ی انجام آن چندان بالا نیست. 

فنرها در کنار کمک فنرها نقش بسیار مهممی در پایداری، ثبات و قابلیت هدایت خودرو دارند، در صورت استفاده‌ی صحیح از خودرو شاید هیچاه نیاز به تعویض فنرها پیدا نکنید اما در غیر اینصورت ممکن است با شکستگی در فنر مواجه شوید و لازم باشد تا آنها را تعویض کنید.