ربع قرن طلایی: چرا پیشرفت‌ انسان متوقف شده است؟ (بخش اول)

تقریباً هر هفته، ما در مورد امیدها برای بهبود سرطان و همچنین توسعه‌ی روش‌هایی در آزمایشگاه برای بهبود بیماری‌های مختلف، اخبار تازه‌ای می‌شنویم. همچنین، این روزها در مورد عصر تازه‌ی توریسم فضایی و سوپرجت‌هایی که می‌توانند تنها در ظرف چند ساعت به هر مکانی از دنیا سفر کنند، صحبت‌های زیادی می‌شود؛ اما بیایید لحظه‌ای فکر کنیم. این پیشرفت‌ها با پیشرفت‌هایی که ما در عمل می‌بینیم، هم‌خوانی ندارند. بسیاری از این گزارش‌های نفس‌گیر، تنها فرآیندهایی هستند که صرفاً باعث ایجاد هیجان می‌شوند و حتی علمی-تخیلی به نظر می‌رسند و از واقعیت بسیار دور هستند و ما نمی‌توانیم به این زودی آن‌ها را در عمل مشاهده کنیم. روزگاری بود که تمام تصورات انسان با آن‌چه در واقعیت وجود داشت، هم‌خوانی داشت؛ اما متأسفانه بیش از ۴۰ سال است که این فرآیند متوقف شده و بیشتر چیزهایی که از آن دوره به بعد اتفاق افتاده‌اند، صرفاً بهبودهایی از پیشرفت‌های قبلی بوده‌اند و اتفاق تازه و مهمی رخ نداده است.

نخستین پرواز هواپیمای SR-71 Blackbird در سال ۱۹۶۴ میلادی

دوره‌ای که ما واقعاً در آن شاهد پیشرفت‌ها و نوآوری‌ها بودیم، با نام «ربع قرن طلایی» شناخته می‌شود که از سال ۱۹۴۵ میلادی آغاز شد و تا سال ۱۹۷۱ ادامه داشت. تمام چیزهایی که دنیای مدرن امروزی ما را تشکیل داده‌اند و هر چیز دیگری، در آن دوره ابداع شد. از جمله پیشرفت‌هایی که در آن دوره اتفاق افتاد، می‌توان به دستیابی به فناوری‌های پیشرفته الکترونیکی، رایانه‌ها، تولد اینترنت، جنگ‌افزار هسته‌ای، تلویزیون، آنتی‌بیوتیک‌ها سفرهای فضایی و حقوق شهروندی اشاره کرد؛ اما پیشرفت‌ها به این موارد خلاصه نمی‌شوند. به‌عنوان مثال، از جمله پیشرفت‌های دیگری که در این دوره رخ داد، می‌توان به مواردی نظیر به رسمیت شناخته شدن برابری زن و مرد، به رسمیت شناخته شدن کار نکردن کودکان، انقلاب سبز در کشاورزی، مستعمره‌زدایی و استقلال بسیاری از کشورها، رشد موسیقی، انقلاب هوانوردی، تولد جنبش‌های حقوق همجنس‌گرایان، تولید اتومبیل‌های ارزان‌قیمت قابل اعتماد و ایمن و تولد قطارهای با سرعت بالا اشاره کرد. در آن دوران بود که انسان توانست برای اولین‌ بار روی سطح ماه قدم بگذارد، ربات به مریخ ارسال کند و دوره‌ی حماقت را کنار بگذارد و کلیدهای مارپیچ اساسی حیات را که همان DNA و RNA هستند کشف کند.

دوج چارجر مدل ۱۹۶۸ که هنوز هم طرفداران بسیاری دارد.

اقتصاددانان یکی از دلایل پیشرفت در آن ۲۵ سال طلایی را افزایش ثروت عنوان می‌کنند. پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم، می‌توان گفت که دنیا شاهد یک ربع قرن رونق در همه‌ی زمینه‌ها بود. سرانه تولید ناخالص داخلی در آمریکا و اروپا به‌شدت افزایش یافت، نیروگاه‌های صنعتی از خاکسترهای ژاپن برخواستند، آلمان معجزه‌ی اقتصادی خود را تجربه می‌کرد و کشورهای کمونیست نظیر اتحاد جماهیر شوروی و چین ثروت زیادی به دست آوردند. این رونق اقتصادی باعث شد که رابطه میان کشورها بسیار خوب شود، قیمت‌ سوخت در پایین‌ترین سطح ممکن قرار گیرد، جمعیت با نرخ مناسبی افزایش یابد و به دلیل وقوع جنگ سرد، بودجه‌ی بیشتری برای بخش نظامی در نظر گرفته شود.

رونق اقتصادی خارق‌العاده در این دوره باعث شد نوآوری و خلاقیت انسان به شکل چشمگیری افزایش یابد و همچنین شاهد تغییراتی اساسی در زندگی اجتماعی انسان بودیم. معمولاً مردم این موارد را نادیده می‌گیرند؛ شاید به این دلیل است که خیلی ساده به نظر می‌رسد و بسیاری بر این باورند که این تغییرات نتیجه‌ای واضح از رونق اقتصادی هستند. در آن دوره‌ی طلایی، بزرگ‌ترین پیشرفت‌ها در علم و تکنولوژی را شاهد بودیم. در واقع اگر شما یک زیست‌شناس، فیزیک‌دان یا مهندس مواد بودید، زمانی بهتر از آن ۲۵ سال برای کار کردن وجود نداشت.

در آن دوره ما شاهد تغییراتی عمیق در نگرش‌های اجتماعی بودیم. تا پیش از سال ۱۹۴۵، حتی در جوامع روشن‌فکر آن دوران، نگرش نسبت به برابری جنسیتی و حقوق زنان چیزی بود که ما امروزه آن‌ها را پوسیده و کهنه می‌دانیم؛ اما از سال ۱۹۷۱ به بعد، تعصبات کهنه نیز کنار گذاشته شدند و ساده بگوییم؛ جهان به‌طور اساسی تغییر کرد.

برای یافتن پاسخ این سؤال کافی است نگاهی به اطراف بیندازیم. نگاهی به آسمان بیندازید؛ هواپیماهایی که می‌بینید در واقع نسخه‌های به‌روزشده از همان چیزی هستند که در سال ۱۹۶۰ بودند، با این تفاوت که موتورهای آن‌ها کم صداتر شده و سیستم‌های الکترونیکی آن‌ها بهبود یافته است. در سال ۱۹۷۱، ۸ ساعت طول می‌کشید تا یک هواپیمای معمولی مسیر لندن به نیویورک را طی کند؛ امروزه مسیر لندن تا نیویورک دقیقاً در همان ۸ ساعت طی می‌شود و تفاوتی نکرده است. در سال ۱۹۷۱ یک هواپیما وجود داشت که می‌توانست این مسیر را ظرف ۳ ساعت طی کند. آن هواپیما کنکورد نام داشت و متأسفانه امروز این هواپیما از رده خارج شده است. امروزه خودروهای ما سریع‌تر و ایمن‌تر شده‌اند و سوخت کمتری در مقایسه با سال ۱۹۷۱ مصرف می‌کنند؛ اما تغییرات چشمگیری در ساختار آن‌ها مشاهده نمی‌شود و همان وسایل چهار چرخی هستند که در سال ۱۹۷۱ مردم را به مقاصد مختلف جابه‌جا می‌کردند.

لحظه‌ی برخاستن هواپیمای مسافربری مافوق صوت کنکورد

البته نمی‌توان منکر این شد که امروزه ما بیشتر از مردمان دهه ۷۰ میلادی زندگی می‌کنیم و عمر ما طولانی‌تر شده است؛ اما متأسفانه می‌دانیم که این موفقیت‌ها اخیراً به دست نیامده‌اند و سرمایه‌گذاری بلندمدت باعث دستیابی به آن‌ها شده است. از سال ۱۹۷۰ تاکنون، دولت آمریکا بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار بودجه برای مبارزه با سرطان اختصاص داده است که بیشتر این مبلغ به‌صورت بین‌المللی و در کشورهایی که در زمینه‌ی مبارزه با سرطان عملکرد مناسبی داشته‌اند، سرمایه‌گذاری شده است. با وجود این‌که میلیاردها دلار برای مبارزه با سرطان اختصاص یافته است؛ اما متأسفانه به نظر می‌رسد که در این نبرد، انسان‌ها از سرطان شکست خورده‌اند. در کشور ایالات متحده آمریکا در بازه زمانی ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۵، نرخ مرگ و میر در اثر انواع سرطان، تنها ۵ درصد کاهش یافته است. این را نیز باید در نظر داشت که امروزه مردم عمر طولانی‌تری دارند و هرچه یک شخص بیشتر عمر کند، شانس بیشتری برای ابتلا به سرطان دارد. حتی اگر عواملی نظیر سن یا تشخیص دقیق‌تر را در نظر نگیریم، حقیقت ناراحت‌کننده این است که در سال ۲۰۱۴ شانس ابتلا به سرطان چندان تفاوتی با سال ۱۹۷۴ نکرده و بهبود نیافته است و در بسیاری از موارد شانس ابتلای انسان‌ به سرطان، دقیقاً مشابه سال ۱۹۷۴ است.

دکتر الکساندر فلمینگ، کاشف پنی‌سیلین

ما هنوز هم با وجود تمامی پیشرفت‌ها، نمی‌دانیم چه عاملی باعث اعتیاد مزمن یا زوال عقل می‌شود. اگر مشاهده می‌کنید که پیشرفت‌هایی در زمینه افزایش طول عمر انجام شده است نباید آن‌ها را مستقیماً به دیگر زمینه‌ها نسبت دهید؛ زیرا بخش مهمی از این کار را علم روانشناسی انجام داده است. به‌عنوان مثال، تبلیغات گسترده‌ برای تشویق عموم به ترک سیگار، مصرف مواد غذایی مفید و استفاده از داروها برای کنترل فشار خون، باعث شده‌اند مردم آگاه شوند و در این موارد با احتیاط رفتار کنند و در نتیجه عمر طولانی‌تری داشته باشند.

متأسفانه در عصر جدید هیچ‌گونه انقلاب سبزی رخ نداده است و ما هنوز هم از خودروهایی استفاده می‌کنیم که موتور احتراق درونی دارند و سوخت‌هایی نظیر بنزین، گاز و گازوئیل مصرف می‌کنند. در بین سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۷۱ میلادی، پیشرفت‌های چشمگیری در علم مواد صورت گرفت و مواد پلاستیکی جدید، نیمه هادی‌ها، آلیاژهای جدید و مواد کامپوزیتی ابداع شدند. متأسفانه ما هنوز هم از چنین موادی استفاده می‌کنیم و مواد جدیدتری خلق نکرده‌ایم.

از اوایل قرن ۲۰ تا کمی پس از میانه‌های آن، پیشرفت‌های بسیاری در همه‌ی علوم صورت گرفت و ما در زمینه فیزیک نیز شاهد پیشرفت‌های چشمگیری بودیم. اگر کشف بوزون هیگز در سال ۲۰۱۲ را نادیده بگیریم، مشاهده می‌کنیم که فیزیک نیز همچون سایر بخش‌ها، در قرن ۲۱ و پس از آن ربع قرن طلایی، دچار یک توقف طولانی‌مدت شده است. نظریه ریسمان به‌عنوان بهترین امید ما برای آشتی دادن آلبرت اینشتین با دنیای کوانتوم شناخته می‌شود؛ اما متأسفانه هنوز هم کسی نمی‌داند که این نظریه قابل آزمایش است یا خیر. در زمینه فضایی نیز پیشرفت چشمگیری صورت نگرفته است؛ به‌عنوان مثال اکنون ۴۲ سال از آخرین‌باری که انسان پا بر سطح ماه گذاشت می‌گذرد و هنوز کسی مجدداً به ماه سفر نکرده است.

لحظه‌ی پرتاب تاریخی فضاپیمای آپولو توسط راکت Saturn V

اما به‌راستی چرا این فرآیند متوقف شد؟ چرا پس از اتمام جنگ جهانی دوم ما شاهد این پیشرفت‌ها بودیم؟ آیا دلیل خاصی دارد؟

برخی از افراد پاسخ ساده‌ای به این پرسش‌ها می‌دهند. آن‌ها می‌گویند عصر طلایی نتیجه‌ای ساده از رشد اقتصادی و دستاوردهای فناوری است که از جنگ جهانی دوم به دست آمدند. بخشی از این گفته‌ها صحیح است و مطمئناً همه‌ی ما می‌دانیم که جنگ جهانی دوم موجب توسعه‌ی چندین تکنولوژی تسلیحاتی و پیشرفت‌هایی در زمینه پزشکی شد؛ اما دانشمندان آلمان نازی نیز نقش مهمی در این پیشرفت‌ها داشتند. به‌عنوان مثال، اگر یک مهندس هوافضای آلمانی به نام ورنِر فون براون که به‌عنوان پدر صنعت موشک‌سازی جهان شناخته می‌شود و از خالقان موشک بالستیک V-2 است وجود نداشت، به احتمال زیاد هیچ‌گاه پروژه فضایی آپولو اتفاق نمی‌افتاد. اما مواردی نظیر داروی پنی‌سیلین، موتور جت و حتی جنگ‌افزار هسته‌ای، پیش از آن‌که جنگ جهانی دوم آغاز شود، وجود داشتند و می‌توان گفت که آن‌ها به هرحال ابداع می‌شدند و چندان ارتباطی به جنگ جهانی دوم ندارند.

این را هم در نظر داشته باشید که کشمکش و رقابت میان کشورها موجب نوآوری می‌شود؛ بنابراین جنگ سرد نقشی اساسی در پیشرفت‌های انسان دارد و شاید بتوان این‌گونه گفت که اگر جنگ سرد بین ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی وجود نداشت، انسان هیچ‌گاه به ماه سفر نمی‌کرد. همه چیز خوب پیش می‌رفت تا این‌که این رونق اقتصادی خارق‌العاده در دهه ۷۰ میلادی پایان خود نزدیک شد. در همان سال‌ها بود که معاهده پولی برتن وودز ۱۹۴۴ از هم فروپاشید و شوک‌های نفتی حاصل از افزایش قیمت نفت از جانب کشورهای بزرگ تولیدکننده‌ی نفت نظیر ایران، به بازار جهانی وارد شد؛ بنابراین عصر طلایی ابداعات و نوآوری‌ها کم‌کم به پایان خود نزدیک شد.

همان‌طوری تایلِر کاوِن در کتاب رکود بزرگ می‌گوید، احتمال این وجود دارد که فرآیند پیشرفت به این دلیل متوقف شده باشد که دیگر کار آسانی برای انجام دادن وجود ندارد. به عبارت دیگر، در آن سال‌ها تمامی کارهای آسان انجام شده‌اند؛ به‌عنوان مثال، زمین‌های زراعی بسیاری به وجود آمدند که تا پیش از آن بی‌استفاده مانده بودند، آموزش به حد اعلاء رسید، فناوری‌های پایه پیشرفت کردند و موفقیت‌های بسیاری در علم در مقایسه با قرن ۱۹ میلادی به وجود آمد. این امکان وجود دارد که پیشرفت‌هایی که ما در دوره ۱۹۴۵ تا ۱۹۷۰ مشاهده کردیم، موفقیت‌هایی سریع بوده‌اند و انجام فرآیندی ورای آن‌ها، به‌مراتب دشوارتر خواهد بود. به‌عنوان مثال، ما از هواپیماهای ملخ‌دار که در دهه ۳۰ میلادی وجود داشتند به سمت جت‌هایی که در دهه ۶۰ ابداع شدند حرکت کردیم. این فرآیند بسیار ساده تر از چیزی است که ما امروز می‌خواهیم انجام دهیم. ما اکنون قصد داریم که از هواپیماهای با موتور جت، فراتر برویم و این مطمئناً دشوارتر خواهد بود و فرآیند کار را آهسته‌‌تر خواهد کرد.

تصویری از آزمایش نسخه پروتوتایپ جت پیشرفته‌ی آلمان نازی در خلال جنگ جهانی دوم

تاریخ همواره به ما ثابت کرده است که چنین توضیحی قابل قبول نیست و صرفاً ما را گمراه می‌کند. در جریان دوره‌ی پیشرفت علم و فناوری، همواره به نظر می‌رسید که ما قله‌های جدیدی را فتح کرده‌ایم؛  به این دلیل که هر کشف جدیدی که صورت می‌گرفت، به‌طور کامل نمونه‌های گذشته را باطل می‌کرد. به‌عنوان مثال در سال ۱۹۰۰ میلادی، لُرد کِلوین اعلام کرد که علم فیزیک به پایان راه خود رسیده است یا راه اندکی را برای رسیدن به پایان در پیش دارد. تنها چند سال بعد، آلبرت اینشتین با ارائه‌ی نظریه نسبیت خاص، به او ثابت کرد که کاملاً اشتباه می‌کند. تا اوایل قرن بیستم، هنوز مشخص نبود که چگونه یک هواپیمای سنگین‌تر از هوا را می‌توان توسعه داد و تنها چند نظریه در این خصوص وجود داشتند و الهام بخش برادران رایت شدند و برای آن‌ها یک پیروزی بزرگ و شیرین به ارمغان آوردند.

با توجه به این تفاسیر، به نظر می‌رسد که کمبود پول مانعی برای رشد نوآوری‌ها نیست و باعث توقف پیشرفت تکنولوژی نشده است؛ اما ممکن است کارهایی که ما با پول‌ انجام می‌دهیم، باعث شده باشند که رشد نوآوری‌ها متوقف شود. سرمایه‌داری زمانی موتور محرک پیشرفت‌های بشر به شمار می‌رفت. در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی، نظام سرمایه‌داری بود که توانست در سرتاسر آمریکا و سایر کشورها باعث توسعه خطوط راه آهن، جاده‌ها، موتورهای بخار، تلگراف و... شود. در واقع این سرمایه‌داری بود که انقلاب صنعتی را به پیش برد.

ادامه دارد...