آموزش انواع اختراع و شرایط ثبت آن

اختراع به‌طور خلاصه به‌معنای راه‌حل‌های نوین برای حل مشکلات فنی خاص است. به‌عبارت‌دیگر، هر زمان فرد یا افرادی با ابتکار خود فرایند یا فراورده‌ای ایجاد می‌کنند و به‌وسیله‌ی آن مشکلی را درزمینه‌ی یکی از صنایع حل می‌کنند، مفهوم اختراع شکل می‌گیرد (ماده‌ی اول قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری و طرح‌های صنعتی). منظور از صنعت هم، معنای گسترده آن مدنظر است: از ظروف آشپزخانه گرفته تا نانوچیپ‌های پیشرفته می‌توانند به‌عنوان اختراع ثبت شوند. بنابراین، معنای صنعت کشاورزی، امور خدماتی، صنایع‌دستی و مانند این‌ها را نیز شامل می‌شود (ماده‌ی دوم قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری و طرح‌های صنعتی).

انواع اختراع

اختراع انواع متفاوتی دارد. البته تقسیم‌بندی اختراع باتوجه‌به موضوعات مختلف، متفاوت خواهد بود. درادامه، تعدادی از این تقسیم‌بندی‌ها را ارائه می‌دهیم.

الف. فرایند یا فراورده

ب. تقسیم اختراع براساس تعداد مخترعان

ج. تقسیم اختراع از نظر داشتن شرایط ماهوی

اختراع کامل: چنانچه اختراع تمامی شرایط ماهوی را داشته باشد، به‌مدت بیست سال بهره‌برداری از آن اختراع متعلق به مخترع خواهد بود (ماده‌ی شانزدهم قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری و طرح‌های صنعتی).

نمونه‌ی اشیای مصرفی: راه‌حل‌های جدید فنی درزمینه‌ی شکل و ساختار محصول یا ترکیبی از آن‌ها که موجب بهبود عملکرد آن می‌شود، نمونه‌ی اشیای مصرفی است. شرط گام ابتکاری در نمونه‌ی اشیای مصرفی کم‌اهمیت است؛ اما همچنان باید شرط جدیدبودن و کاربرد صنعتی را داشته باشد. درحال­‌حاضر، امکان ثبت نمونه‌ی اشیای مصرفی در اداره‌ی مالکیت صنعتی وجود ندارد؛ اما به‌زودی با تصویب طرح حمایت از مالکیت صنعتی این امر ممکن می‌شود (ماده‌ی هشتادوپنجم طرح حمایت از مالکیت صنعتی).

شرایط ثبت اختراع

به‌دلیل نقش مهم و گسترده‌ی اختراعات در اقتصاد امروزی، دولت‌ها به مخترعان حقوق انحصاری ازقبیل ساخت، صادرات، واردات، فروش و استفاده از آن اختراع را می‌دهند. این حقوق ازطریق گواهینامه‌ی اختراع به مخترع یا مخترعان داده می­‌شود. گواهینامه‌ی اختراع سند منتشرشده‌ای است که پس از درخواست متقاضی، اداره‌ی مالکیت صنعتی به وی ارائه می‌دهد. این سند، حقوق بهره‌­برداری انحصاری از آن اختراع را در مدت محدودی (بیست سال) به مخترع اعطا می‌کند. روند ثبت اختراع پیچیده و پرهزینه و زمان‌بر است. قانون­‌گذاران شرایط متفاوتی برای اعطای گواهینامه‌ی ثبت اختراع مقرر کرده‌­اند تا از اعطای حقوق انحصاری بی­‌فایده و محدودکننده جلوگیری کنند. به‌طور معمول، دو دسته از شرایط برای ثبت اختراع باید رعایت شوند. درادامه، به این دو دسته از شرایط اشاره می‌کنیم.

شرایط ماهوی

سه شرط ماهوی باید در هر اختراعی وجود داشته باشد تا مخترع مستحق دریافت گواهینامه‌ی اختراع باشد (مستنبط از مواد اول و دوم قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری و طرح‌های صنعتی):

۱. نوبودن: یکی از ضروریات اساسی اختراع و شرط بی‌­چون‌وچرای ثبت اختراع است. بااین‌حال، باید تأکید کرد نوبودن چیزی نیست که بتوان آن را اثبات کرد یا ساخت؛ بلکه فقط نبود آن را می‌توان ثابت کرد. اختراعی نو محسوب می‌شود که در صنعت پیشین پیش‌بینی‌پذیر نباشد. صنعت پیشین به‌طور کلی تمام دانش‌هایی است که پیش از زمان درخواست گواهینامه‌ی ثبت اختراع درزمینه‌ی مرتبط وجود داشته است؛ چه به‌صورت نوشته افشا شده باشد و چه به‌صورت شفاهی.

۳. کاربرد صنعتی: هر اختراعی به‌منظور ثبت باید به­‌گونه‌ای باشد که ازلحاظ عملی و نه صرفا نظری استفاده شود. اگر اختراعی قبلا به‌عنوان فراورده یا بخشی از فراورده‌ای تعیین شده است، باید امکان ساخت آن فراورده ممکن باشد. اگر اختراعی به‌عنوان فرایند یا بخشی از فرایندی تعیین شده، امکان استفاده (به‌معنای عام کلمه) از این فرایند باید در عمل ممکن باشد.

مواردی که نمی‌توان به‌عنوان اختراع ثبت کرد:

شرط شکلی

اختراع ازطریق اظهارنامه به اداره‌ی مالکیت صنعتی ثبت می‌شود. اظهارنامه‌ی ثبت اختراع از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که توصیف و ادعا و چکیده‌ی اظهارنامه را شامل می‌شود (ماده‌ی ششم قانون ثبت اختراعات و علائم تجاری و طرح‌های صنعتی). در اظهارنامه‌ی ثبت اختراع باید عنوان اختراع و زمینه‌ی فنی آن توصیف شود. همچنین، باید توصیفی از پیشینه و اختراع فعلی ارائه کنید و اگر نقشه یا نمودار یا طرحی دارید ضمیمه کنید. ادعا یا ادعاها باید گویا و مختصر و همراه‌با توصیف باشد؛ به‌نحوی‌که برای شخص دارای مهارت عادی در فنّ مربوط واضح و کامل باشد و حداقل روشی اجرایی برای اختراع ارائه کند. به‌علاوه، مخترع و متقاضی و نماینده‌ی قانونی می‌توانند اقدام به ثبت اختراع کنند. بخش اختراعات اداره‌ی مالکیت صنعتی پس از بررسی‌های لازم تصمیم خود را اعلام می‌کند. این تصمیم ممکن است صدور گواهینامه‌ی اختراع یا رد اظهارنامه باشد و درهرصورت تصمیم به متقاضی ابلاغ خواهد شد.