طرح سهمیه بندی بنزین در مجلس به جریان افتاد [به‌روز شد]

علیرضا رحیمی در جلسه علنی صبح امروز (یکشنبه ۳۰ دی‌ماه ۱۳۹۷) از اعلام وصول طرح اصلاح تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی، طرح سهمیه بندی بنزین و طرح استفساریه ب ماده ۱۵۹ قانون برنامه پنجم خبر داد.  

اسدالله قره خانی الوستانی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در توضیح تخصیص سهمیه بنزین که صبح امروز در صحن علنی امروز مجلس شورای اسلامی اعلام وصول شد، گفت:

در این خصوص عده‌ای از نمایندگان مجلس طرحی را مبنی بر اینکه به هر ایرانی در هر روز یک لیتر بنزین داده شود ارائه کرده‌اند. بر همین اساس قرار است سامانه‌ای ویژه این کار راه‌اندازی و تعبیه شود که بنزین در آن خرید و فروش شود.در مورد جایگاه‌های سی ان جی هم مصوبه‌ای داشتیم مبنی بر اینکه سوخت‌گیری خودرو‌های سرویس‌ عمومی، تاکسی و وانت بارها باید در اولویت باشند.

کارشناسان معتقدند دهک دهم جامعه (یعنی ثروتمندترین قشر کشور که به‌طور متوسط بیش از ۱۶ میلیون تومان در ماه درآمد دارند) مصرف‌کننده حدود ۲۵ درصد از یارانه بنزین هستند و دهک اول (یعنی خانوارهایی که ماهانه کمتر از ۹۰۰ هزارتومان درآمد دارند) تنها ۲ درصد از یارانه بنزین استفاده می‌کنند. بهره بیش از ۱۲ برابری ثروتمندترین قشر جامعه نسبت به کم‌درآمدترین آن‌ها خود به‌عینه نشان‌دهنده ناعدالتی در توزیع یارانه بنزین است. حال به نظر می‌رسد مجلس در تلاش است تا از راه فروش سهمیه بنزین، امکان کسب درآمد برای خانوارهای کم‌دآمد و افرادی که مالک خودرو نیستند؛ فراهم کند.

این طرح از سوی نهادها و کارشناسان مختلفی مورد بررسی قرار گرفته و هر نهاد جزئیات متفاوتی درخصوص آن مطرح می‌کند. به‌طور مثال درخصوص چگونگی خرید و فروش بنزین، برخی ورود دولت و خرید سهمیه بنزین اضافی و فروش آن به افراد متقاضی براساس نرخ آزاد را پیشنهاد داده‌اند و برخی نیز پیشنهاد داده‌اند که بازاری به این منظور تاسیس شود و دولت در کنار دیگر افراد به‌عنوان خریدار یا فروشنده در آن حضور یابد و قیمت‌ نیز براساس اصول عرضه و تقاضا کشف شود. دیگر نکته مورد توجه در این طرح که از چگونگی معامله سهمیه مهم‌تر به‌نظر می‌رسد، میزان سهمیه‌ای است که باید به هر فرد اختصاص یابد.

اختصاص روزی یک لیتر به هر فرد به این معنا است که روزانه دولت حدود ۸۰ میلیون لیتر بنزین یارانه‌ای توزیع کند که از میزان کنونی مصرف بنزین کشور فاصله چندانی ندارد، بنابراین چنین طرحی نمی‌تواند به کنترل مصرف منجر شود. از نگاه دیگر، اگر این طرح به مرحله اجرا در بیاید، به یک خانوار ۴نفره، ماهانه ۱۲۰ لیتر بنزین اختصاص خواهد یافت، این در حالی است که غالب خانواده‌های ایرانی در حال حاضر کمتر از این میزان در ماه بنزین مصرف می‌کنند. بنابراین تعداد متقاضیان در بازار کمتر از فروشندگان خواهد بود و این نمی‌تواند به قیمت‌گذاری مناسب بنزین آزاد منجر شود و به‌دنبال آن نمی‌تواند موجب کنترل قاچاق سوخت شود.

آژانس بین‌المللی انرژی اخیرا اعلام کرده است سال ۲۰۱۷ در ایران، حدود ۴۵ میلیارد دلار یارانه به مصرف انرژی اختصاص یافته است. این مقدار پرداخت یارانه انرژی در دنیا بی‌نظیر است و هیچ کشوری به اندازه ایران یارانه انرژی به مصرف‌کنندگان پرداخت نمی‌کند. ۴۵ میلیارد دلار حدود ۱۰ درصد از کل تولید ناخالص ملی کشور و حدود ۱۵ درصد از کل یارانه‌ انرژی است که در دنیا به مصرف انرژی پرداخت می‌شود. آن‌طور که تمام متون اقتصادی و بین‌المللی تاکید می‌کنند، اولین آثار خروج چنین سرمایه عظیمی، ناتوانی مالی دولت برای تامین هزینه‌های اجتماعی و مصارف عمومی است. در واقع اگر یارانه انرژی به شکل درآمد وارد بودجه کشور شود، دولت می‌تواند بودجه بیشتری را برای بهبود وضعیت بهداشت، مدارس، جاده‌ها و... در برخی روستاها و شهرستان‌ها و همچنین حمل‌و‌نقل عمومی تخصیص دهد. 

مصرف بی‌رویه انرژی در ایران و قاچاق سوخت دیگر موضوعاتی است که اصلاح سیاست‌های توزیع بنزین را اجتناب‌ناپذیر کرده است. در واقع قیمت پایین انرژی در ایران نه تنها به افزایش مصرف و بی‌توجهی به بهینه‌سازی مصرف سوخت منجر شده، بلکه فاصله‌ی قیمت‌ها در داخل ایران با کشورهای همسایه موجب شده بخشی از بنزین و گازوئیل ایران که در واقع ثروت و سرمایه کشور محسوب می‌شود، به شکل قاچاق از کشور خارج شده و سود آن نصیب عده‌ی معدودی شود. در ماه‌های اخیر به‌خصوص بعد از جهش نرخ ارز در کشور سود قاچاق سوخت بسیار افزایش یافت؛ چراکه اختلاف قیمت هر لیتر بنزین یا گازوئیل در ایران با کشورهای همسایه تا حدود ۱۵ هزار تومان رسیده بود. آمار دقیقی از میزان قاچاق سوخت در دست نیست، اما سازمان مبارزه با قاچاق کالا و ارز آن را حدود ۱۱ میلیون لیتر در روز اعلام می‌کند. منابع دیگر ارقام بیشتری حتی تا ۳۰ میلیون لیتر در روز برای مجموع قاچاق بنزین و گازوئیل مطرح کرده‌اند.

جزئیات بیشتری از طرح جدید سهمیه‌بندی سوخت و زمان اجرای آن منتشر نشده است. این خبر با مطالب تکمیلی، به‌روز خواهد شد.