نگرانی مجدد ستاره‌شناسان از تاثیر ماهواره‌های استارلینک بر آسمان شب

برخی از ستاره‌شناسان رصدخانه‌ای در شیلی اعلام کردند که ماهواره‌های منظومه‌ی ماهواره‌ای استارلینک (Starlink) اسپیس ایکس اختلالات گسترده‌ای را در رصدهای نجومی به‌وجود آورده است. منظومه‌ی ماهواره‌ای استارلینک که متشکل از ۶۰ ماهواره بود، ۲۰ آبان به مدار پائین زمین فرستاده شد تا تعداد کل ماهواره‌های این پروژه به ۱۲۰ عدد برسد. کلارا مارتینز واسکز، یکی از ستاره‌شناسان رصدخانه شیلی در حساب توییتر خود نوشت که عبور این منظومه‌ی ماهواره‌ای بر فراز «رصدخانه اینتر-آمریکن سرو تولولو» ۵ دقیقه طول کشیده است.

مارتینز واسکز در حساب توییتر خود نوشت، از این اتفاق شوکه شده است. او در ادامه نوشت:

امشب شمار زیادی از ماهواره‌های استارلینک از آسمان ما (در سرو تولولو) رد شدند. نوردهی دوربین انرژی تاریک دی‌کَم (DECam) تا حد زیادی به وسیله‌ی ۱۹ تا (از این ماهواره‌ها) مختل شد. (عبور) قطار ماهواره‌های استارلینک بیش از ۵ دقیقه طول کشید!

کلیف جانسون، یکی از همکاران مارتینز واسکز از دانشگاه نورت وسترن، ایلینوی در پاسخ به این توییت، نمایی از اطلاعات مختل‌شده‌ی نجومی را منتشر کرد که مسیر منظومه‌ی ماهواره‌ای را در پهنه‌ی وسیعی از آسمان شب نشان می‌داد. ستاره‌شناسان هم‌اکنون در حال نقشه‌برداری از ابر ماژلانی بزرگ، سومین کهکشان نزدیک به راه شیری به وسیله‌ی دوربین انرژی تاریک دی‌کَم (دوربین فوق‌العاده پیشرفته‌ای مستقر در تلسکوپ ۴ متری بلانکو در رصدخانه‌ی ملی نوری آمریکا) هستند. این پروژه همین‌طور رصد بخش عمده‌ای از نیمکره‌ی جنوبی آسمان را در طیف امواج نوری برعهده دارد. هدف اصلی این پروژه بررسی هاله‌های ستاره‌ای حوالی ابرهای ماژلانی و کشف کهکشان‌های کوتوله جدید در مدار اطراف ابرهای ماژلانی یا مجاور کهکشان راه شیری است.

• چرا اسپیس ایکس پروژه استارلینک را توسعه می‌دهد؟
• چرا اخترشناسان نگران تأثیر ماهواره‌های استارلینک اسپیس ایکس بر آسمان شب هستند؟

نمای دوربین انرژی تاریک دی‌کَم از تعدادی از ماهواره‌های پروژه اینترنت جهانی استارلینک که مسیر این ماهواره‌ها را در نمای وسیعی مشاهده می‌کنید

دوشنبه هفته گذشته، شماری از ماهواره‌های استارلینک اختلال گسترده‌ای را در روند انجام رصدهای نجومی ایجاد کردند. جانسون در ایمیلی به گیزمودو گفت که از هر ۴۰ نوردهی که در طول رصدهای خود انجام داده‌اند یکی تحت تأثیر عبور ماهواره‌ها قرار گرفته و تصویر حتی در همان نوردهی هم تا ۱۵ درصد بر اثر عبور ماهواره‌های اسپیس‌ ایکس دچار اختلال شده است. جانسون در ادامه افزود، علاوه بر خود تصاویر، باید مراقب کاهش شدید کیفیت سنجش‌ها و همین‌طور تحریف اطلاعات دریافتی بر اثر اختلال دنباله‌ی ماهواره‌ای باشیم. جانسون همچنین گفت، آنچه او و همکارانش طی روزهای اخیر شاهدش بودند ممکن است تنها آغاز مشکلات عمده برای ستاره‌شناسان سراسر دنیا باشد. جانسون در ادامه گفت، در صورت تکمیل این منظومه‌ی ماهواره‌ای که قرار است از مرز ده‌ها هزار عدد نیز عبور کند، باید شاهد اختلال چشمگیر مشاهدات نجومی باشیم.

اوایل سال ۲۰۱۹ نیز با فرستادن اولین دسته از ماهواره‌های استارلینک به مدار زمین، مشکل مشابهی به وجود آمد، به‌طوری‌که حتی برخی تصور کردند شاهد یوفوها در آسمان شب هستند! جامعه اخترشناسی آمریکا (AAS) نیز نسبت به راه‌اندازی پروژه اینترنت جهانی استارلینک هشدار داده و اعلام کرده بود که این منظومه‌ی عظیم ماهواره‌ای می‌تواند رصدهای ستاره‌شناسان از آسمان شب را به‌شدت مختل کند.

«اثر قطاری (The Train Effect)» که در آن ماهواره‌ها به‌صورتی ردیفی مسیری را روشن می‌کنند، موقتی است. این ماهواره‌های کوچک به‌مرور طی چند هفته متفرق شده و در مدارهای مشخص‌شده‌ی خود قرار می‌گیرند. با این حال، نیازی به گفتن نیست که شمار اجرام مصنوعی موجود در فضا به‌طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. اما جانسون ابراز امیدواری کرد که تأثیر این قطارهای ماهواره‌ای قابل کنترل است و بدترین تأثیرات آن نیز موقتی خواهند بود.

جانسون گفت:

من با بیانیه‌ی اخیر اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی (IAU) موافقم که خواستار مذاکره فوری بین مراجع قانونی، شرکت‌ها و سازمان‌های ارائه‌دهنده ماهواره و ستاره‌شناسان برای به حداقل رساندن تأثیرات نجومی شده بود. البته این تنها به تأثیرات نوری منحصر نمی‌شود بلکه رصدهای رادیو نجومی را نیز شامل می‌شود. ما (اخترشناسان) خواستار جلوگیری از بروز بدترین حالت ممکن -همان پرتاب بی‌حساب ماهواره‌ها- هستیم.

شرکت اسپیس ایکس هم در پاسخ به این نگرانی‌ها اعلام کرد که رنگ بدنه‌ی ماهواره‌های استارلینک را مشکی خواهد کرد تا میزان روشنایی این ماهواره‌ها را به حداقل برساند. با این حال، متخصصان چندان این راهکار را قانع‌کننده ندانسته‌اند، چرا که برخی از رصدخانه‌ها از ابزارهای بسیار حساسی برای رصد کم‌نور ترین اجرام کیهانی استفاده می‌کنند و راهکار ایلان ماسک به‌نظر نمی‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد.

بد یا خوب، دانشمندان باید به نوعی به این اختلالات گسترده عادت کنند، چرا که به‌نظر نمی‌رسد مراجع قانونی چندان توجهی به موضوع داشته باشند. کمیسیون ارتباطات فدرال ایالات متحده (FCC) قبلا به اسپیس ایکس اجازه پرتاب ۱۲ هزار ماهواره را داده بود. اسپیس ایکس حتی پا را فراتر گذاشت و روز ۲۳ مهر از این کمیسیون درخواست کرد که ۳۰ هزار ماهواره دیگر را نیز تا اواسط دهه‌ی ۲۰۲۰ به مدار پائین زمین ارسال کند.

نمایی از ۶۰ ماهواره‌ی خوشه ماهواره‌ای استارلینک پیش از استقرار کامل در مدارهای تعیین شده در مدار پائین زمین

منظومه‌ی ماهواره‌ای استارلینک قرار است اتصال اینترنتی پرسرعتی را برای مردم سراسر جهان فراهم کند و این کار را با شمار زیادی از ماهواره‌ها انجام خواهد داد. ایلان ماسک، مدیرعامل اجرایی شرکت اسپیس ایکس اعلام کرده که استارلینک تا قبل از اینکه حدود ۴۰۰ ماهواره این شرکت راه‌اندازی نشوند، نمی‌تواند پوشش جزئی اینترنت را فراهم کند و پوشش متوسط نیز به حدود ۸۰۰ ماهواره عملیاتی نیاز خواهد داشت. البته واضح است که برنامه شرکت به پوشش متوسط ختم نمی‌شود. ایلان ماسک قبلا گفته بود، در صورتی که همه‌چیز طبق برنامه پیش برود، اسپیس ایکس در یک سال‌ونیم و شاید ۲ سال آینده، به‌اندازه‌ی تمامی ماهواره‌های موجود در مدار زمین، ماهواره خواهد داشت. پروژه‌ی استارلینک بخش مهمی از برنامه طولانی‌مدت ایلان ماسک برای استعمار سیاره سرخ است. ماسک امیدوار است که از درآمد حاصل از این پروژه عظیم برای توسعه‌ی فضاپیماهای خود استفاده کند که قرار است انسان را به کره مریخ، ماه و دیگر نقاط منظومه شمسی بفرستد.

ماسک قبلا گفته بود که اسپیس ایکس اطمینان حاصل خواهد کرد که منظومه‌ی ماهواره‌ای این شرکت خطری را متوجه دیگر ماهواره‌های مدار پایین زمین نخواهد کرد. او گفته بود، ماهواره‌های استارلینک با استفاده از اطلاعات «فرماندهی دفاع هوافضای آمریکای شمالی یا نوراد (NOARD)» قادر به ناوبری خودکار در اطراف فضاپیماها و زباله‌های فضایی بزرگ‌تر خواهند بود. اولین سری از این ماهواره‌ها در ارتفاع ۵۵۰ کیلومتری زمین قرار گرفتند. این ارتفاع به اندازه‌ای پایین است که ماهواره‌ها پس از چند سال به سوی جو زمین کشیده شوند، مگر اینکه اسپیس ایکس برنامه‌ای برای تغییر موقعیت مداری ماهواره‌ها داشته باشد.

حال، این قطارهای ماهواره‌ای به‌همراه خوشه‌های ماهواره‌ای عظیم دیگر به‌زودی به بخش عادی از آسمان شب بدل می‌شوند. البته اسپیس ایکس تنها شرکتی نیست که چشم به مدار پایین زمین دارد. شرکت‌های «وان‌وب (OneWeb)»، «تِلسَت (Telesat)» و آمازون نیز اهداف مشابهی دارند؛ هرچند خوشه‌های ماهواره‌ای این شرکت‌ها ممکن است به اندازه استارلینک بزرگ نباشند. تصور می‌شود که منظومه‌ی ماهواره‌ای وان‌وب و تلست به صدها ماهواره برسد. اما «پروژه کویپر آمازون (Amazon's Project Kuiper)» اگر طبق برنامه پیش برود شامل حدود ۳۲۰۰ ماهواره خواهد بود.

با وجودی که همین حالا هم مشاهده آسمان شب تنها منوط به دوری از آلودگی‌های نوری شهرها و پناه‌بردن به نواحی بیابانی است، در آینده نزدیک ممکن است حتی ستاره‌شناسان نیز با بهره‌بردن از پیشرفته‌ترین تجهیزات نجومی نتوانند بدون اختلال آسمان شب را رصد کنند.