دنیای وب ۳۰ ساله شد؛ درباره‌ گذشته و اکنون این فناوری چه می‌دانیم؟

حدود ۳۰ سال پیش و در ۱۲ مارس سال ۱۹۸۹، سر تیم برنرز لی طرح خود را پبرامون شبکه‌ای برای ارائه‌ی متون و اسناد متصل به هم ارائه کرد. طرح او، ارائه‌ی اطلاعات به‌صورت متصل به‌هم بود تا به‌راحتی در دسترس قرار بگیرند و به اشتراک گذاشته شوند. تیم اعتقاد داشت شبکه‌ای از اطلاعات لینک‌شده، قطعا کاربردی‌تر از یک ساختار سلسله‌مراتبی خواهد بود. البته، او از همان زمان درباره‌ی رشد سریع و نجومی وب هشدار داده بود.

شاید برای اکثر ما حقیقتی روشن باشد اما برای اکثر مردم، اینترنت و وب یک فناوری مشترک هستند. حتی برخی اوقات در محافل کارشناسانه نیز این دو مفهوم به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند. اینترنت، شبکه‌ای عظیم از کامپیوترها شامل سرورها و مراکز داده است که در سرتاسر جهان پخش شده‌اند. تقریبا، صدها میلیون کامیپوتر در شکل‌دهی آن تأثیر دارند. وب، (به بیان بهتر، تار جهان‌گستر وب) یکی از راه‌هایی است که مردم ازطریق آن، به اطلاعات موجود در اینترنت دست پیدا می‌کنند.

وقتی ایمیلی ارسال می‌کنیم، پیام ما ازطریق اینترنت (و نه وب) منتقل می‌شود. اگر از اپلیکیشن‌های پیام‌رسان استفاده کنید، اینترنت ابزار شما است و وب کاربردی نخواهد داشت. دراین‌میان، وب از پروتکلی به‌نام HTTP (و در سطح امن‌تر HTTPS) استفاده می‌کند تا ارتباط برقرار کرده و اطلاعات را نیز توزیع کند.

برنرز لی پس از معرفی شبکه‌ی اطلاعاتی مورد نظرش، نام‌هایی متفاوت از وب پیشنهاد داد. او، طرح خود را یک مِش اطلاعاتی می‌دانست و نام‌های همچون معدن اطلاعات (Information Mine یا Mine of Information) را برای آن پیشنهاد می‌داد.

به‌هرحال، نام وب برای طرح لی انتخاب شد و دنیای امروز ما در وضعیتی است که نمی‌توان اصطلاح محبوب و معروف WWW را از آن حذف کرد. شاید بدانید که نوشتن آن ۳ حرف معروف در ابتدای آدرس صفحات وب دیگر الزامی نبوده و تنها به عبارتی مصطلح تبدیل شده است. در ابتدای پیداش وب، WWW خلق شد تا نشان دهد کاربر، به یک وب سرور متصل می‌شود.

وقتی برنرز لی، ایده‌اش را برای شبکه‌ی اطلاعاتی مطرح کرد، مدیر آن زمان او در CERN یعی مایک سندال، در ابتدا آن را نپذیرفت. او طرح مورد نظر را «جذاب ولی مبهم» خواند. به‌هرحال ایده به‌حدی جذاب بود که سندال، مانع ادامه‌ی تحقیقات لی پیرامون آن نشد. یک سال بعد و تا اکتبر ۱۹۹۰، برنرز لی تقریبا ۳ مورد از مهم‌ترین بخش‌های وب را توسعه داده بود:

• زبان نشانه‌گذاری متنی یا HTML. این زبان، مجموعه‌ای از کدها و برچسب‌ها است که در وب استفاده می‌شود تا اطلاعات را نمایش داده یا به‌هم متصل کند. به‌علاوه، از آن زبان برای تغییر ظاهر اطلاعات نیز استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، برای آنکه یک کلمه را به‌صورت برجسته (بولد) نشان دهیم، از برچسب و قبل و بعد از آن استفاده می‌کنیم.
• پروتکل انتقال متنی یا HTTP. این استاندارد پذیرفته‌شده، نحوه‌ی اتصال به اطلاعات آنلاین ذخیره‌شده، ارتباط آن با دیگر منابع و چگونگی انتقال نهایی ازطریق وب به صفحه‌ی نمایش کاربر را مشخص می‌کند. پروتکل‌های دیگری نیز برای سرویس‌های دیگر موجود در اینترنت توسعه داده شده‌اند. به‌عنوان مثال، MAILTO در دنیای ایمیل، نشان‌دهنده‌ی پروتکل مورد استفاده است.
• تعیین‌کننده‌ی هویت منابع یکسان یا URI. این بخش که با نام کامل Uniform Resource Identifier شناخته می‌شود، شبیه به یک آدرس یکتا است که برای شناسایی مکان و مشخصات هر منبع اطلاعاتی موجود در اینترنت استفاده می‌شود. شاید اصطلاح URL یا Uniform Resource Locator را بشناسید که همان آدرس صفحات وبسایت‌ها است. درواقع، URL نوعی URI محسوب می‌شود.

اولین وبسایت ایجادشده براساس طرح تیم برنرز لی، در آدرس info.cern.ch ایجاد شد. این وبسایت توسط CERN و روی کامپیوتر دسکتاپ لی میزبانی می‌شد. هنوز می‌توان آن نسخه از آن را در این لینک مشاهده کرد.

بنیاد CERN و تیم برنرز لی در سال ۱۹۹۳ اعلام کردند که کدهای مورد استفاده برای ساختن وب، به‌صورت آزاد در دسترس عموم قرار می‌گیرد. این حرکت، جرقه‌ی ابتدایی برای رشد آن چیزی بود که امروز به‌نام دنیای وب می‌شناسیم.

بسیاری از شرکت‌هایی که فعالیت آنلاین داشته‌اند، برای سال‌ها داده‌های کاربران را جمع‌آوری کرده‌اند. اگرچه، اکثر ما مشکلی با ارائه‌ی داده‌های شخصی در ازای خدمات رایگان نداریم، امروز حجم زیادی از آن داده‌ها در دسترس شرکت‌های بزرگ قرار دارد. چنین رویکردی، یک فرهنگ نظارتی جهانی ایجاد کرده است. همان‌طور که خالق وب هشدار می‌دهد، وضعیت کنونی مانعی بر سر راه گفتمان آزاد است و ادامه‌ی فعالیت را برای حکومت‌های استبدادی آسان می‌کند. چنین روندی، زندگی بسیاری از مردم را در خطر قرار می‌دهد. درنتیجه، شاید چنین رخدادهایی موجب کاهش همکاری افراد در فضای وب شده است.

یک آمار جالب نشان می‌دهد که در توییتر، اخبار دروغین ۶ برابر سریع‌تر از اخبار حقیقی گسترش می‌یابد و به‌نوعی تمایل برای به‌اشتراک‌گذاری آن‌ها نیز بیشتر است. بخشی از آن گسترش اطلاعات، با استفاده از ربات‌ها و اکانت‌های تقلبی انجام می‌شود. بخش مهم دیگر، مربوط‌به ماهیت و شکل جذاب اخبار دروغین می‌شود که مردم را به خود جذب می‌کند. به‌هرحال، چنین وضعیتی باعث از بین رفتن اعتماد می‌شود و اگر وب بخواهد به فعالیت خود به‌عنون یک پلتفرم پایدار ادامه دهد، باید اعتماد را پس بگیرد.

شاید مهم‌ترین تهدید برای وب و بدون شک ملموس‌ترین آن‌ها، پدیده‌ای موسوم به Splinternet باشد که به‌معنای امکان تقسیم شدن وب یا حتی کل اینترنت است؛ تقسیم شدنی که به تشکیل قطعاتی کوچک‌تر و محلی‌تر از وب و اینترنت خواهد انجامید.

بخشی از تقسیم شدن اینترنت، پاسخ برخی دولت‌ها به فرمانروایی چند شرکت محدود، در دنیای وب است. مادامی که آن دولت‌ها، انواع محدودیت و مقررات‌سازی را برای دسترسی به وب اعمال می‌کنند، ایده‌ی کلی وب زیر سؤال می‌برد. درنتیجه، پدیده‌ای که روزی به‌عنوان یک دستاورد بدون مرز و زمین فعالیت مشترک جهانی تصور می‌شد، دیگر چنین رویکردی نخواهد داشت.