قطب سوم جهان در حال ذوب شدن است
براساس گزارشی که اخیرا منتشر شده، افزایش دما در هیمالیا (منزلگاه برخی از مرتفع‌ترین کوه‌های جهان) حتی در صورت تحقق کامل اهداف تغییرات اقلیمی جهان موجب آب شدن حداقل یک‌سوم از یخچال‌های منطقه تا پایان قرن می‌شود. براساس گزارش ارزیابی هندوکش همالیا، اگر این اهداف برآورده نشوند و گرمایش جهانی و انتشار گازهای گلخانه‌ای همچنان افزایش یابد، تا سال ۲۱۰۰، هیمالیا دو سوم از یخچال‌های طبیعی خود را از دست خواهد داد. تحت چنین شرایطی، دمای هیمالیا ممکن است تا پایان قرن حاضر تا ۴/۴ درجه‌ی سانتیگراد گرم‌تر شود و اختلالات اساسی در تأمین غذا و آب ایجاد شده و نیز موجب جابه‌جایی جمعیت زیادی شود.
منطقه‌ی هندوکش هیمالیا گاهی به‌عنوان قطب سوم جهان شناخته می‌شود زیرا دارای یخچال‌های طبیعی فراوانی است. این منطقه ده حوزه‌ی رودخانه‌ای مهم را نیز در خود جای داده است. درحدود ۲۵۰ میلیون نفر در این مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند و کارشناسان برآورد می‌کنند که ۱/۶۵ میلیارد یا تعداد بیشتری از مردم از آبی که از رودخانه‌های این منطقه منشا می‌گیرند، بهره‌مند می‌شوند.
این منابع آب به‌شدت وابسته به بارندگی در فصل بارش و نیز آبی هستند که در نتیجه‌ی ذوب شدن یخچال‌ها به‌ویژه در فصل خشک حاصل می‌شود. این بدان معنا است که تغییرات اقلیمی می‌توانند روی جمعیت عظیمی که در این مناطق به سر می‌برند، تاثیرگذار باشند. بااین‌حال، این منطقه در گزارش‌های اقلیمی جهانی چندان مورد توجه واقع نشده است. جوزف شیا، کارشناس برف و یخ دانشگاه بریتیش کلمبیای شمالی در کانادا می‌گوید:
این منطقه در آخرین گزارش اقلیمی سازمان ملل، به‌عنوان یک سیاهچاله‌ی بزرگ مطرح شده است. من فکر می‌کنم از آن زمان به بعد تمرکز زیادی روی این منطقه وجود داشته است و این گزارش قصد دارد برخی از آن اطلاعات را با هم ترکیب کند.مقاله‌های مرتبط:فروپاشی یخچال های طبیعی: تهدیدی برای منابع آبی آسیابهمنی عظیم از خطرات اقلیمی در انتظار ساکنان نواحی کوهستانیکشف یخ گرم در مرتفع‌ترین یخچال طبیعی جهان
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که سرعت گرم شدن این منطقه نسبت‌به متوسط جهانی بیشتر است و این امر می‌تواند توضیح دهد چرا یخچال‌ها در آینده به‌شدت تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. آرون شستا، متخصص تغییرات اقلیمی می‌گوید:
ارتفاعات بالا در کوهستان‌ها ممکن است افزایش دمای بیش از دو درجه‌ی سانتیگراد را تجربه کنند.
یخچال‌های موجود در منطقه‌ی کوهستانی هندوکش هیمالیا که حدود ۳۲۰۰ کیلومتر از آسیا را می‌پوشانند، آب حدود یک‌چهارم از جمعیت جهان را تأمین می‌کنند. فیلیپوس وستر، یکی از نویسندگان این گزارش می‌گوید:
این یک بحران اقلیمی است که شما درمورد آن نشنیده‌اید. تاثیرات تغییرات اقلیمی روی مردم این منطقه که یکی از مناطق حساس و مستعد به خطرات کوهستانی است، دارای طیف وسیعی از بدتر شدن آلودگی هوا تا افزایش در بروز رویدادهای آب‌و‌هوایی شدید است.
ارزیابی هندوکش هیمالیا، یکی از کامل‌ترین مطالعات انجام‌شده روی گرم شدن کوهستان است که در مدت بیش از پنج سال توسط ۲۱۰ نویسنده انجام شده است. در این گزارش به مباحث مختلفی از تأمین غذا و آب تا آلودگی هوا و تقاضای انرژی پرداخته شده است.
گزارش تغییرات اقلیمی ماه اکتبر هیئت علمی سازمان ملل، نشان داد که اگر انتشار گازهای گلخانه‌ای همچنان ادامه داشته باشد، تا سال ۲۰۴۰ دمای هوا به بیش از ۱/۵ درجه بالاتر از دمای پیش از دوران صنعتی شدن خواهد رسید. در این گزارش آمده است که اجتناب از آسیب بیشتر ناشی از این افزایش دما، مستلزم وقوع تغییرات سریع و بی‌سابقه‌ای در سیستم اقتصادی جهان است.
پیش‌بینی شده است که در سرتاسر جهان، حجم یخچال‌های طبیعی در اثر کاهش بارش برف و طولانی‌تر شدن فصل ذوب برف، کاهش یابد. ارزیابی هندوکش هیمالیا متکی بر پدیده‌ی گرم شدن وابسته به ارتفاع است. هرچند این موضوع به‌خوبی شناخته شده است که تغییرات دمایی ناشی از افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای، در عرض‌های جغرافیایی بالاتری مانند قطب شمال تقویت می‌شوند، اما شواهدی هم وجود دارند که نشان می‌دهند، سرعت این گرمایش در ارتفاعات بالا نیز بیشتر است. دیوید مولدن که هدایت این مطالعه را بر عهده داشته است، می‌گوید:
جوامعی که در مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند به‌شدت تحت‌تاثیر این موضوع قرار خواهند گرفت و ما باید همین حالا کاری انجام دهیم.
تاثیر تغییرات اقلیمی در جنوب آسیا در حال شدت گرفتن است. امواج گرمای شدید، غیرقابل‌تحمل شده و موجب بیمارتر و فقیرتر شدن مردم و کاهش استانداردهای زندگی ۸۰۰ میلیون نفر می‌شود. یکی از مشکلات اساسی، دسترسی به آب خواهد بود. در بهار گذشته، کمبود آب در شهر هندی شیملا در هیمالیا چنان شدید بود که برخی از ساکنان خواستار توقف بازدید توریست‌ها از آن منطقه شدند تا آب برای خودشان بماند. براساس یک گزارش دولتی که سال پیش منتشر شد، بحران کنونی آب در طول تاریخ هند بی‌سابقه بوده است. طبق این گزارش، نیمی از جمعیت هند یعنی تقریبا ۶۰۰ میلیون نفر در معرض کمبود آب قرار گرفتند و هر سال دویست هزار نفر در نتیجه‌ی عدم دسترسی به آب سالم جان خود را از دست می‌دهند. تا سال ۲۰۳۰، تقاضای این کشور برای آب به دوبرابر ذخایر موجود در کشور خواهد رسید.
جمعیت شهر شیملا در هند طی فصل گردشگری دو برابر شده و موجب افزایش فشار بر ذخایر آب منطقه می‌شود
در نزدیکی نپال، افزایش دما موجب بی‌خانمان شدن مردم شده است. پوشش برف در روستاهای کوهستانی در حال کاهش است و پیش‌بینی الگوهای بارندگی مشکل شده است. در همین حال، زمین‌های باروری که قبلا برای کشت سبزیجات استفاده می‌شد، بی‌حاصل شده‌اند. پاسانگ شرینگ گورونگ، کشاورزی از دهکده‌ی سامجانگ که در ارتفاع چهار کیلومتری از سطح دریا قرار گرفته است، می‌گوید: «ذخایر آب خشک شده‌اند». چند سال پیش، پس از اینکه کاشت محصولاتشان بی‌نتیجه ماند، تمام ۱۸ خانواده‌ی سامجانگ به روستایی در ارتفاع پایین‌تر مهاجرت کردند اما آقای گورونگ و همسایگانش هنوز نگرانند. او می‌گوید دولت اسکان مجدد را چندان پشتیبانی نمی‌کند و با پول کمی که آن‌ها دارند، مطمئن نیستند که بعدا کجا خواهند رفت. او می‌گوید:
ما تبدیل به مهاجرانی بی‌زمین خواهیم شد. ما چگونه می‌توانیم در هیمالیا بدون آب زنده بمانیم؟
پژوهش‌های اخیر همچنین نشان داده‌اند که آلودگی هوا نیز ممکن است موجب تسریع ذوب شدن یخ در برخی از مناطق شود. دوده‌ی حاصل از احتراق سوخت‌های فسیلی یا زیست‌توده‌ها می‌تواند روی برف بنشیند و موجب تیره شدن آن شود. به‌عنوان یک پیامد، برف نور بیشتری را جذب می‌کند و گرم می‌شود.
به‌طور کلی، کاهش یخچال‌های طبیعی کوهستانی در هر منطقه از جهان موجب ایجاد نگرانی درمورد دسترسی به آب برای جوامع انسانی مجاور آن می‌شود. طی ماه‌های گرم تابستان، آب حاصل از ذوب شدن یخچال‌ها به سمت پایین حرکت می‌کند و موجب تغذیه‌ی رودخانه‌ها و جریان‌های نزدیک می‌شود. بارش برف طی ماه‌های زمستانی به بازسازی مجدد یخ کمک می‌کند. اما اگر سرعت ذوب یخچال‌ها، بیشتر از سرعت بازسازی یخ باشد، درنهایت مقدار کل آب شیرین کاهش یافته و شمار رودخانه‌های که آن‌ها می‌توانند آب آن‌ها را فراهم کنند، رفته‌رفته کمتر خواهند شد.
ممکن است برخی از مناطق هندوکش هیمالیا بیشتر تحت تاثیر قرار گیرند. علت آن است که حوضه‌های رودخانه‌ای هم توسط آب حاصل از ذوب برف و هم در نتیجه‌ی بارندگی در فصل بارش تغذیه می‌شوند و در برخی از مناطق بارندگی‌ها نقش مهم‌تری دارند. بعضی از پژوهش‌ها همچنین نشان داده‌اند که تغییرات اقلیمی ممکن است حقیقتا موجب بارندگی‌های سنگین‌تر شده و تا حدودی کاهش یخ را جبران کنند. شستا می‌گوید:
به‌علت نقش زیاد بارندگی، کل جریان آب در منطقه ممکن است زیاد تحت‌تاثیر قرار نگیرد. برخی از حوزه‌‌های رودخانه‌ای بزرگ مانند گنگ یا مکونگ ممکن است همچنان پایدار بمانند. اما مناطق خاصی در منطقه‌ی هندوکش هیمالیا که شدیدا متکی بر آب حاصل از یخچال‌ها هستند، ممکن است دچار مشکل شوند.
طبق گفته‌ی لونی تامسون، متخصص اقلیم‌شناسی در دانشگاه اوهایو، رودخانه‌ی ایندوس به‌ویژه در خارج از فصل بارندگی، احتمالا یکی از مناطق درمعرض خطر است. بخش قابل‌توجهی از جریان آب این رودخانه طی فصل خشک از ذوب یخچال‌ها تأمین می‌شود. او می‌گوید:
یخچال‌ها مانند سیاست‌های بیمه‌ای هستند که آب را در فصل خشک و دوران خشکسالی، یعنی زمانی‌که بیشترین نیاز وجود دارد، تأمین می‌کنند. رودخانه‌ی ایندوس و شاخه‌های آن در غرب هیمالیا قرار گرفته‌اند؛ منطقه‌ای که اخیرا دچار افزایش دما و کاهش بارندگی شده است.
آماده شدن برای آینده
مسائل دیگری نیز وجود دارند که باید مورد توجه قرار گیرند. گاهی اوقات، ذوب شدن یخچال‌های کوهستانی موجب ایجاد حوضه‌های پر از آب یا دریاچه‌های یخچالی می‌شود. این دریاچه‌ها گاهی سر می‌روند و حجم زیادی از آب را به‌سمت پایین می‌فرستند. اگر جریان آب شدید باشد، می‌تواند موجب تخریب جوامع نزدیک شود. شستا می‌گوید:
من نمی‌توانم بگویم این‌ها رویدادهای مکرری هستند، اما ممکن است که اتفاق بیفتند و اگر اتفاق بیفتند، می‌توانند بسیار ویرانگر باشند.
تسریع ذوب یخچال‌ها و وقوع جریان‌های سیلابی مکرر یکی از دیگر مشکلات خواهد بود. از سوی دیگر، تغییرات اقلیمی ممکن است روی برف و لایه‌ی منجمد زمین (لایه‌ی یخ زده‌ی دائمی از خاک که در برخی از مناطق سرد زمین مانند منطقه‌ی هندوکش هیمالیا وجود دارد) نیز اثرگذار باشند. هرچند این‌ها چیزی نیستند که داده‌های ماهواره‌ای قادر به نشان دادن آن‌ها باشند. شستا می‌گوید:
برای درک تغییرات مختلف قطب سوم زمین، نیاز به نظارت‌های بیشتری روی منطقه است اما دستیابی به اندازه‌گیری‌های زمینی در بخش‌های دور افتاده و کوهستانی دشوار است.
تغییرات برف و لایه‌ی منجمد خاک تاثیرات قابل‌توجهی روی جوامع انسانی خواهد داشت. برای مثال وقتی لایه‌ی منجمد خاک ذوب می‌شود، خاک شل و نرم می‌شود. در این شرایط، ایجاد زیرساختارهایی مانند جاده‌ها و ریل‌ها دشوار می‌شود. این امر حتی می‌تواند موجب افزایش احتمال زمین‌لغزه یا سقوط سنگ‌ها شود.
هرچند گزارش جدید تصویری از این چشم‌انداز در حال تغییر فراهم می‌کند اما این رویدادها مسائلی هستند که نیاز به نظارت بیشتری دارند و احتمالا حتی تحت بهترین سناریوهای تغییرات اقلیمی نیز همچنان ادامه خواهد داشت. شیا می‌گوید:
در ارتباط با موضوع سازش‌پذیری، یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها تعیین این است که در این منطقه کدام منابع آب بیش از همه تحت‌تاثیر کاهش یخچال‌ها قرار خواهند گرفت و سپس برنامه‌ریزی برای رویارویی با آن مهم است.
شستا می‌گوید:
برای کاهش این تاثیرات اقداماتی مانند بهبود روش‌های پیش‌بینی سیل، طراحی سیستم‌های هشدار‌دهنده‌ی زودهنگام برای رویدادهای آب‌و‌هوایی شدید و دسترسی به بیمه‌ها را می‌توان انجام داد.
برداشتن قدم‌هایی درجهت کمک به کاهش آلودگی‌ها نیز می‌تواند از سرعت فرایند ذوب شدن بکاهد. به‌گفته شستا تلاش‌های جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای هنوز مهم‌ترین کاری است که دولت‌ها می‌توانند انجام دهند. این کاهش واقعا مؤثر خواهد بود. هرچه بیشتر بتوانیم از میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای کم کنیم، در آینده شاهد پیامدهای کمتری خواهیم بود.