کشف غاری با اشیاء دست‌نخورده از تمدن مایاها در مکزیک

باستان‌شناسانی که در حال اکتشاف در زیر شهر باستانی مایاها، چیچن ایتزا (Chichén Itzá) در شبه‌جزیره یوکاتان مکزیک بودند، تصادفا بیش از ۱۵۰ شیء باستانی را پیدا کردند که تصور می‌شود برای هزار سال دست‌نخورده باقی مانده باشند. این اشیاء باستانی در غاری به نام بالامکو (Balamku)، غار خدای جگوار کشف شدند که کمتر از ۳ کیلومتر با معبد مشهور کوکولکن (Temple of Kukulcan) فاصله دارد. قوم مایا که پدیده‌آورنده یکی از عظیم‌ترین تمدن‌های تاریخ بوده‌اند، در زمینه‌های بسیاری همچون هنر، معماری و شهرسازی، ستاره‌شناسی و ریاضی دستاوردهای چشم‌گیری داشته‌اند.

گی‌یرمو دی‌ آندا، باستان‌شناس از مؤسسه ملی انسان‌شناسی و تاریخ مکزیک (INAH)، پس از این کشف شگفت‌انگیز در بیانیه‌ای گفت این کشف مهم می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا تاریخچه چیچن ایتزا را بازنویسی کنند و به حل اسرار تمدن گمشده مایا نزدیک‌تر شوند. این شهر روی شبکه‌ی پیچیده‌ای از آبراهه‌های زیرزمینی از جمله گودال‌هایی موسوم به سینوته‌ها (Cenote) ساخته شده که مایاهای باستان باور داشتند دروازه‌ای برای ورود به دنیای مردگان است. چیچن ایتزا به معنای «درکنار دهانه چاه ایتزا» بوده و نام قومی است که در آن زمان در این منطقه زندگی می‌کردند.

حداقل ۲۰۰ شی‌ء از جمله کوزه‌ها، بخوردان‌ها و بشقاب‌های تزئینی در این غار پیدا شدند که برای هزار سال دست‌نخورده باقی مانده‌اند

دی آندا و همکارانش مشغول بررسی این شبکه‌ی آبراهه‌ها بودند که تصادفا در حدود ۲۴ متری سطح زمین به اشیاء باستانی رسیدند که تصور می‌شود قدمت آن‌ها به سال ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ میلادی بازگردد. این تیم تاکنون موفق به بررسی حدود ۴۷۰ متر از شبکه دهلیزهای زیرزمینی شده‌اند. غار بالامکو قبلا در سال ۱۹۶۶ توسط کشاورزان محلی کشف شده بود و باستان‌شناس ویکتور سیگویا پینتو هم از آن بازدید کرده بود. سیگویا در گزارش خود به برخی از اشیاء باستانی این غار اشاره کرده، اما به دلایلی نامعلوم، مردم محلی را مجبور کرد تا ورودی غار را مهر‌وموم و آن را به‌کلی فراموش کنند.

بالامکو برای بیش از ۵۰ سال مهروموم‌شده باقی ماند تا اینکه در سال ۲۰۱۸ توسط دی آندا، کاوشگر نشنال جئوگرافیک و تیم پژوهشگرانش در پروژه سفره‌آب بزرگ مایا (GAM) بازگشایی شد. پروژه سفره‌آب بزرگ مایا به کاوش غارهای زیرآبی شبه‌جزیره یوکاتان اختصاص دارد؛ منطقه‌ای که شبکه‌ی شگفت‌انگیزی متشکل از ۳۵۸ غار زیرآبی را شامل می‌شود. لوئیس انو، ۶۸ ساله است و در زمان کودکی در میان ساکنان محلی حضور داشت که در مورد غار به مقامات دولتی اطلاع داده بودند.

در برخی بخوردان‌ها، نقوشی حکاکی‌ شده که به تلالوک (Tlāloc) شباهت دارد و احتمالا زمانی به یوکاتان نیز نفوذ کرده است. تلالوک ایزد آزتکی بود که در هنگام خشکسالی و کمبود باران مورد تکریم مردم قرار می‌گرفت. این اشیاء باستانی می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا روابط میان مایاها و دیگر تمدن‌های آن دوره را در آمریکای میانه بهتر درک کنند.

دی آندا و همکارانش برای پیدا کردن این اشیاء باستانی دست‌نخورده، ساعت‌ها در دهلیزها و دخمه‌های پرپیچ و تنگ بالامکو خزیدند. او در مورد لحظه‌ی کشف این غار مقدس می‌گوید:

نمی‌توانستم حرف بزنم، بلافاصله شروع به گریه کردم. قبلا بقایای انسان‌ها را در آبراهه‌ها تجزیه و تحلیل کرده‌ام، اما هیچ‌چیز قابل مقایسه با حسی نیست که هنگام ورود به این غار داشتم؛ تقریبا حضور مایاهایی که این اشیاء را به‌جا گذاشته‌اند حس می‌شود.

در گزارش اصلی کشف غار که توسط باستان‌شناس جیمز برادی از دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در لس‌آنجلس تهیه شده، ۱۵۵ شیء شناسایی شده‌اند که در برخی از آن‌ها نقوشی از ایزد تلالوک و درخت مقدس سیبا (Ceiba) به چشم می‌خورد.

در مقایسه با کشف اخیر، در غار بالانکانچه (Balankanché)، محل باستان‌شناسی دیگری که در سال ۱۹۵۹ در نزدیکی غار بالامکو کشف شد، تنها ۷۰ شیء باستانی پیدا شد. شمار زیاد این آثار باستانی و همچنین نگه‌داری شدنشان در غاری صعب‌العبور نشان‌دهنده‌ی اهمیت بالای این محل است.

دی آندا می‌گوید:

بالامکو به نظر از این لحاظ مادر بالانکانچه است. نمی‌خواهم بگویم کمیت آثار باستانی از اطلاعات اهمیت بیشتری دارد اما زمانی‌که می‌بینید در غاری اشیاء زیادی وجود دارد که دسترسی به آن هم دشوار است، این می‌تواند برای ما سرنخی از اهمیت آن‌ها باشد.

باستان‌شناس گی‌یرمو دی‌ آندا درکنار اشیاء پیشا-کلمبی کشف‌شده غار بالامکو، غار خدای جگوار

اینکه چرا سگویا تصمیم گرفت ورودی این غار شگفت‌انگیز را مهروموم کند، هنوز هم موضوع بحث است. اما او با این کار، به پژوهشگران فرصتی دیگر داد تا به برخی از سؤال‌های مبهمی بپردازند که امروز مایاشناسان با آن مواجه‌اند؛ همچون میزان ارتباط و نفوذ فرهنگ‌های مختلف آمریکای میانه بین هم و اینکه پیش از سقوط چیچن ایتزا در دنیای مایاها چه اتفاقی افتاد.

هولی مویس، باستان‌شناس و متخصص آئین‌های مذهبی غارهای تمدن مایا از دانشگاه کالیفرنیا که در این پروژه دخالت نداشته، می‌گوید:

برای مایاهای باستان، غارها و سینوته‌ها دروازه ورود به دنیای مردگان بودند. این‌ها برخی از مکان‌های مقدس مایاها هستند که تأثیرات اجتماعی فرهنگی بسیار داشته‌اند.

مایا شناسان بر این باورند که آب، عنصری مهم در مراسم‌های آئینی قوم مایا بوده، چرا که در زمان وقوع خشکسالی‌ها از خدایان دنیای مردگان طلب کمک می‌شد و هدایای زیادی به این ایزدان پیشکش می‌شده است. مایاهای محلی هنوز هم غارها را مکان‌های مقدسی به شمار می‌آورند و شَمَن‌ها برای محافظت از دانشمندانی که به کاوش این غارها می‌پردازند، هدایایی را به ارواح نگهبان غار بالامکو پیشکش می‌کنند.

بااین‌حال، تا زمانی‌که باستان‌شناسی غار در دهه‌ی ۱۹۸۰ به‌درستی شکل بگیرد، باستان‌شناسان بیشتر به معماری برجسته و آثار باستانی علاقه‌مند بودند تا اینکه مواد باقی‌مانده یا اشیاء اطراف آن را تجزیه و تحلیل کنند. هنگامی که غار بالانکانچه در سال ۱۹۵۹ حفاری شد، غارها هنوز هم با دست در تاریکی نقشه‌برداری می‌شدند و اشیایی که ابتدا از غارها بیرون کشیده می‌شدند، تمیز شده و دوباره به محل اصلی خود بازگردانده می‌شدند. به‌عنوان مثال، از تمام بخوردان‌هایی که در غار بالانکانچه پیدا شدند که پر از موادی بودند که شواهد کافی برای تاریخ‌گذاری محل فراهم می‌کردند، تنها یک بخوردان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

حال، پژوهشگران پروژه سفره‌آب بزرگ مایا کشف اخیر را فرصتی برای پیاده‌سازی یک مدل کاملا جدید باستان‌شناسی غار متشکل از تکنولوژی‌های پیشرفته، نقشه‌برداری سه‌بعدی و دیرین‌گیاه‌شناسی می‌بینند. پژوهشگران با این رویکرد پیشرفته می‌توانند هرچه بیشتر به اسرار غار مایاها و همین‌طور چگونگی افول شهر بزرگ چیچن ایتزا در قرن سیزدهم پی‌ ببرند.

دی آندرا می‌گوید:

بالامکو نه‌تنها می‌تواند به ما در مورد لحظات افول چیچن ایتزا بگوید؛ همچنین احتمالا می‌تواند لحظه‌ای از آغاز آن را به ما نشان دهد. در حال حاضر ما یک محل کاملا مهروموم‌شده با مقدار زیادی اطلاعات، از جمله برخی مواد آلی در اختیار داریم که می‌توانیم برای درک چیچن ایتزا مورد استفاده قرار دهیم.

گردشگران در میان ویرانه‌های شهر باستانی چیچن ایتزا در شبه‌‌جزیره یوکاتان، مکزیک

بررسی بیشتر این محل احتمالا جزئیات دقیقی از خشکسالی فاجعه‌باری را آشکار خواهد کرد که به احتمال زیاد باعث فروپاشی تمدن مایاها شد. درحالی‌که این منطقه همواره مستعد چرخه‌های شدید تغییرات آب و هوایی بوده است، اما برخی پژوهشگران دریافته‌اند که جنگل‌زدایی بیش از حد در نواحی شمالی تمدن مایاها که زمانی محل زندگی ۱۰ تا ۱۵ میلیون نفر بود، می‌توانسته این مشکل را تشدید کرده و کل منطقه را غیرقابل زیست سازد.

فردریک هایبرت، باستان‌شناس از نشنال جئوگرافیک می‌گوید:

درک چرخه‌های (آب و هوایی) گذشته می‌تواند برای زندگی مدرن نیز مفید باشد. با بررسی این غارها و سینوته‌ها، می‌توان درس‌هایی برای استفاده بهتر از محیط‌زیست امروز آموخت.

 به همین جهت، دی آندا معتقد است که باستان‌شناسی توانایی تبدیل شدن به علمی بسیار مهم‌تر را نیز دارد، او می‌گوید:

همیشه عکس این قضیه بوده و باستان‌شناسی را علمی جالب و زیبا؛ اما بدون کاربردهای مفید دانسته‌اند. فکر می‌کنم که اینجا می‌توانیم عکس آن را ثابت کنیم، زیرا زمانی‌که ما این آثار شگفت‌انگیز را درک کنیم، می‌توانیم ریشه‌های گذشته بشری و آنچه که در طول یکی از دراماتیک‌ترین دوره‌های تاریخ جهان رخ داده را بفهمیم.