هرآنچه باید درمورد سقوط هواپیماهای بوئینگ ۷۳۷ مکس بدانید

هواپیمای پرواز ۶۱۰ لاین‌ایر در تاریخ ۲۹ اکتبر سال ۲۰۱۸ در ساعت ۶:۲۰ صبح به وقت محلی از جاکارتا در اندونزی از زمین برخاست. مقصد این هواپیما شهر پانگکال پینانگ، بزرگ‌ترین شهر جزایر بانگکا-بلیتونگ اندونزی بود. ۱۲ دقیقه پس از پرواز، این هواپیما به دریای جاوه سقوط کرد و تمام ۱۸۹ مسافر و خدمه‌ی آن جان خود را از دست دادند. تقریبا ۵ ماه بعد، هواپیمای ای‌تی ۳۰۲ از آدیس آبابا در اتیوپی در روز یکشنبه ۱۰ مارس ۲۰۱۹ در ساعت ۸:۳۸ صبح به وقت محلی از زمین برخاست. مقصد این هواپیما، شهر نایروبی در کنیا بود. ۶ دقیقه پس از برخاستن، هواپیما نزدیک شهر بیشوفتو در اتیوپی سقوط کرد و تمام ۱۵۷ سرنشین و خدمه‌ی آن کشته شدند.

هر دو هواپیمای سقوط کرده از سری بوئینگ ۷۳۷ مکس بودند؛ یکی از پرفروش‌ترین هواپیماهای تاریخ. زمانی‌که شرکت ایرباس در سال ۲۰۱۰ اعلام کرد که یک هواپیمای جدید با قیمت مناسب و بهره‌وری بالا در زمینه‌ی سوخت می‌سازد، بوئینگ نیز در ساخت نسخه‌ی مربوط‌به خود عجله کرد.

عملیات گروه تحقیق و نجات

گروه نجات اندونزیایی ضبط‌کننده‌ی داده‌های پرواز را در اول نوامبر پیدا کردند. ضبط‌کننده‌ی صدای کابین خلبان نیز دو ماه بعد در تاریخ ۱۴ ژانویه‌ی ۲۰۱۹ پیدا شد. یکی از اعضای تیم نجات داوطلب در جریان عملیات بازیابی جان خود را از دست داد. ضبط‌کننده‌های صدای کابین و نیز ضبط‌کننده‌ی اطلاعات پرواز ای‌تی ۳۰۲ در تاریخ ۱۱ مارس از منطقه‌ی سقوط بازیابی شدند. هر دو سقوط در حال حاضر تحت بررسی هستند. این دو حادثه‌ شامل سری‌های جدید هواپیماهای بوئینگ ۷۳۷ مکس هستند که برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۷ معرفی شدند. از زمان سقوط ای‌تی ۳۰۲، از پرواز بیش از ۳۰۰ هواپیمای جت مسافربری بوئینگ ۷۳۷ مکس در سرتاسر جهان جلوگیری شده است. اما ایالات متحده آمریکا نسبت‌به دیگر کشورها دیرتر اقدام کرد.

همان‌طور که چین و اتحادیه‌ی اروپا تصمیم خود را برای متوقف کردن پرواز این هواپیماها اعلام کردند، اداره هوانوردی آمریکا از پذیرفتن آن خودداری کرد. ترامپ ابتدا در ۱۲ مارس در واکنش به رخدادهای سقوط در توییتر اعلام کرد که هواپیماها بسیار پیچیده شده‌اند. او در مجموعه‌ای از پست‌های خود در توییتر بدون اشاره به بوئینگ یا سقوط هواپیماها گفت:

دیگر به خلبان‌ها نیازی نیست، دانشمندان علوم کامپیوتر مؤسسه فناوری ماساچوست کافی هستند.

دنیس مویلنبرگ مدیر اجرایی شرکت بوئینگ درصحبت‌هایی با ترامپ سعی کرد او را متقاعد کند که دستور توقف پرواز هواپیماهای بوئینگ را ندهد اما سرانجام در روز چهارشنبه، ۱۳ مارس، ترامپ تحت فشار اداره هوانوردی آمریکا دستور توقف پرواز این هواپیماها را صادر کرد. اما در همین حین هم ترامپ بوئینگ را همچنان می‌ستود و از آن به‌عنوان یک شرکت بسیار بزرگ و دارای سابقه‌ی عالی یاد می‌کرد. بوئینگ مدعی است که جت‌های جدید این شرکت دارای بازده سوخت بیشتر، بی‌خطر و ایمن هستند اما از تصمیم اداره هوانوردی آمریکا برای به زمین نشاندن هواپیماها حمایت می‌کند. شرکت مستقر در شیکاگو از تحویل جت‌های جدید مکس به مشتریان خود خودداری کرد. از زمان سقوط این نوع هواپیما در حادثه‌ی سقوط اتیوپی، ارزش سهام بوئینگ ۲۸ میلیارد دلار کاهش یافت.

چه چیزی باعث این سقوط شد؟

هر دو حادثه در حال بررسی هستند ولی علت نهایی این تراژدی‌ها هنوز مشخص نشده است. ماموران تحقیق به یک فناوری خاص به کار رفته در این هواپیماها مشکوک شده‌اند. یک ویژگی خاص که شاید موجب شده است هواپیما قبل از سقوط یک فرود عمودی داشته باشد. گزارش مقدماتی ماموران اندونزیایی نشان می‌دهد که هواپیمای لاین‌ایر به‌علت نقص در حسگر معیوبی سقوط کرد که به‌طور اشتباه گزارش کرده بود هواپیما دچار حالت واماندگی یا استالینگ شده است.

این گزارش اشتباه موجب آغاز به کار یک سیستم خودکار شناخته شده به‌عنوان سامانه افزایش مشخصه مانورپذیری هواپیما یا MCAS می‌شود. این سیستم سعی می‌کند دماغه‌ی هواپیما را به‌حدی پایین بیاورد که هواپیما بتواند مجددا سرعت کافی برای پرواز را به‌دست آورد. سیستم MCAS از اطلاعات دریافتی دو حسگر استفاده می‌کند که نشان می‌دهند دماغه‌ی هواپیما نسبت‌به جریان هوای جلو رونده چه وضعیتی دارد. هنگامی که MCAS تشخیص می‌دهد هواپیما در یک زاویه‌ی خطرناک قرار گرفته است، می‌تواند به‌طور خودکار دماغه‌ی هواپیما را به‌سمت پایین بکشاند و از ایجاد وضعیت واماندگی هواپیما جلوگیری کند.

ماموران تحقیق در هر دو پرواز، شباهت‌های بسیار نزدیکی در داده‌های زاویه حمله (زاویه‌ی بین جهت جریان هوا و مقطع بال هواپیما) پیدا کردند. به‌گزارش رویترز، موقعیت غیرعادی قرارگیری قطعه‌ای از یک پایدارکننده در لاشه‌ی هواپیمای پرواز اتیوپی شبیه همین مورد در هواپیمای لاین‌ایر بود.

MCAS چیست؟

بوئینگ می‌گوید تصمیم آن‌ها برای وارد کردن این تغییر در عملیات کنترل پرواز اختیاری نبوده است. هنگامی که شرکت، هواپیماهای مکس را طراحی کرد، اندازه‌ی موتورها را به‌منظور افزایش بهره‌وری سوخت افزایش داد و آن‌ها را کمی جلوتر و بالاتر از بال‌های هواپیما قرار داد. تغییر مکان موتورها موجب شد که دماغه‌ی هواپیما تا حدودی رو به آسمان قرار گیرد. سازندگان به‌منظور جبران این وضعیت، یک سیستم کامپیوتری به نام MCAS را برای پیشگیری اوج گرفتن دماغه و ایجاد وضعیت واماندگی اضافه کردند. سیستم MCAS منحصر به جت‌های مکس است و در دیگر بوئینگ‌های ۷۳۷ وجود ندارد. نیویورک تایمز دارای ویدئویی است که درمورد نحوه‌ی کار MCAS توضیح می‌دهد.

MCAS بدون گرفتن هیچ‌گونه اطلاعات ورودی از جانب خلبان فعال می‌شود که این امر منجر به بروز ناخشنودی‌هایی بین خلبانان جت‌های ۷۳۷ مکس شده است. براساس گزارش یکی از پایگاه‌های داده‌ی ناسا، یکی از خلبانان گفته است:

این خلاف وجدان است که یک سازنده، اداره‌ی هوانوردی آمریکا و خطوط هواپیمایی بدون آموزش کافی یا حتی ارائه‌ی منابع در دسترس و اسناد کافی برای درک سیستم بسیار پیچیده که از مدل‌های پیشین این هواپیماها متفاوت است، خلبان‌ها را به پرواز وا دارد.

به‌گزارش نیویورک تایمز، هر دو هواپیمایی که سقوط کردند، فاقد امکانات ایمنی برای دادن اطلاعات ضروری به خدمه بودند زیرا این تجهیزات به‌عنوان گزینه‌های اختیاری ارائه شده بودند. جان اوستروور، پیش‌تر گزارش کرده بود در پکیج تجهیزات اختیاری لاین‌ایر یک چراغ هشدار دهنده درمورد عدم تناسب زاویه‌ی حمله‌ی هواپیما وجود ندارد. به‌نقل از گزارش تایمز:

برای بوئینگ و سایر سازندگان هواپیما عملیات ارتقای یک هواپیمای استاندارد می‌تواند سودآور باشد. خطوط هوایی در سرتاسر جهان باید حاضر باشند برای داشتن جت‌های سفارشی هزینه کنند. گاهی اوقات این ویژگی‌های اختیاری شامل زیبایی یا راحتی می‌شوند. اما ویژگی‌های دیگری نظیر ارتباطات، ناوبری یا سیستم‌های ایمنی برای عملیات هواپیمایی اساسی‌تر هستند.

یک مقام مسئول در مصاحبه با تایمز گفته است:

بوئینگ برای یکی از امکانات ایمنی دیگر هزینه‌ای صرف نکرده است؛ چراغ هشداردهنده‌ای که هر دو هواپیمای سقوط کرده فاقد آن بودند. این چراغ در صورتی که حسگرهای زاویه‌ی حمله، موقعیت نامناسب هواپیما را درک می‌کردند، روشن می‌شد.

آیا خلبانان آموزش کافی دریافت کرده بودند؟

پاسخ کوتاه: نه. براساس گزارش نیویورک تایمز، زمانی‌که جت مکس درحال توسعه بود، ناظران گفتند که خلبانان می‌توانند بدون نیاز به آموزش مجدد این هواپیماها را به پرواز درآورند زیرا این نمونه‌ها نیز همچون هواپیماهای نسل قبل هستند. این امر موجب شد که شرکت بوئینگ پول زیادی را ذخیره کند. پولی که به این شرکت در رقابت با ایرباس برای معرفی هواپیماهای جدیدتر و پربازده‌تر کمک کرد. اداره هوانوردی آمریکا پس از سقوط هواپیمای لاین‌ایر این قوانین را تغییر نداد. به‌جای دوره‌های طولانی و پرهزینه‌ی آموزش خلبانان در محیط شبیه‌سازی‌شده، بسیاری از خلبانان ویژگی‌های جدید این هواپیما را از روی گوشی‌های خود مطالعه کردند. خلبانان شرکت یونایتد ایرلاینز یک راهنمای ۱۳ صفحه‌ای را برای بوئینگ ۷۳۷ مکس در دست داشتند که در آن اصلا به MCAS اشاره‌ای نمی‌شد.

طبق گزارش رویترز، صدای ضبط‌شده از کابین هواپیمای سقوط‌کرده‌ی لاین‌ایر نشان می‌داد که چگونه خلبان‌ها به‌دنبال پیدا کردن یک راهنما بودند تا بدانند چرا آن‌ها در حال افتادن در دریا هستند. از زمان سقوط ای‌تی ۳۰۲، این وضعیت تغییر کرده است. در روز یکشنه، ۱۷ مارس، دنیس مویلنبرگ بیانیه‌ای صادر کرد که در آن مراحل به‌روزرسانی را توضیح می‌داد. او گفت:

درحالی‌که ماموران تحقیق همچنان درحال بررسی برای رسیدن به نتایج قطعی هستند، بوئینگ درحال تکمیل به‌روزرسانی توسعه‌ی نرم‌افزار و بازنگری آموزش خلبان‌ها در زمینه‌ی واکنش مناسب دربرابر ورودی‌های اشتباه از جانب حسگرها است.

اداره هوانوردی آمریکا چگونه این هواپیماها را تأیید کرد؟

فشارهای پیوسته‌ای برای ارزیابی مجدد تصمیمات اولیه‌ی ما وجود داشت و حتی پس از اینکه ما آن را دوباره ارزیابی کردیم، از سوی مدیران مباحثی درمورد واگذار کردن موارد بیشتر به شرکت بوئینگ وجود داشت. حتی کارهایی که درحال پیشرفت بود مانند بررسی اسناد فنی ارائه شده توسط بوئینگ، گاهی حذف می‌شد. بررسی کامل و مناسبی از اسناد انجام نشد. برای رسیدن به تاریخ صدور گواهینامه بررسی‌ها با عجله انجام می‌شد.

بازرس کل وزارت حمل‌و‌نقل آمریکا در حال بررسی مجوز اداره هوانوردی آمریکا برای جت‌های مکس است. تمرکز تحقیقات آن‌ها روی دفتر این اداره در سیاتل است که ایمنی هواپیماهای جدید را تأیید کرده است. به‌گزارش مجله‌ی وال استریت، احضاریه‌ای برای اسناد دفتری، شامل ایمیل‌ها، مکاتبات و دیگر پیام‌ها صادر شده است. پلیس فدرال آمریکا نیز به دیگر سازمان‌های بررسی‌کننده‌ی سقوط هواپیماها پیوسته است.

تحقیقات درمورد سقوط هواپیماها همچنان ادامه دارد. هنوز باید به‌جز از گزارش‌های مقدماتی، اطلاعاتی از جعبه‌ی سیاه ای‌تی ۳۰۲ نیز به دست آورد. به‌زودی جزئیات بیشتری منتشر خواهد شد. به‌گزارش رویترز، مجلس سنای آمریکا در ۲۷ مارس جلسه‌ای درمورد صدور گواهینامه‌ی اداره هوانوردی آمریکا درباره‌ی جت‌های بوئینگ ۷۳۷ مکس تشکیل خواهد داد. هیئت مدیره و مقامات این سازمان برای شهادت دادن درمورد سقوط دو هواپیما در جلسه‌ی اول فراخوانده خواهند شد. به احتمال زیاد از آن‌ها پرسیده خواهد شد که چرا بدون ملزم کردن خلبانان به آموزش‌های وسیع در این زمینه، گواهینامه‌ها را صادر کرده‌اند. در تاریخ ۱۹ مارس، ترامپ از استفان دیکسون یکی از مقامات سابق اجرایی دلتا ایرلاینز نام به‌عنوان کاندیدای ریاست دائمی اداره هوانوردی آمریکا نام برد.

به‌گفته‌ی مجله‌ی وال استریت، در حال حاضر بوئینگ و اداره هوانوردی آمریکا در حال بررسی میزان آموزش مورد نیاز خلبان‌ها در ارتباط با یک نرم‌افزار جدید MCAS هستند. CNBC گزارش می‌کند: اداره هوانوردی آمریکا می‌گوید که او به‌روزرسانی نرم‌افزار بوئینگ را برای حل مشکلات مرتبط با MCAS از نزدیک تحت‌نظر دارد.

مقامات اندونزیایی اوایل روز پنج شنبه جلسه‌ای برگزار کردند که در آن تأیید شد که روز قبل از سقوط یک خلبان دیگر در کابین هواپیمای سقوط کرده‌ی لاین‌ایر بوده است. براساس گزارش بلومبرگ، این هواپیما دچار اختلالی در عملکرد شده بود که موجب فرود عمودی هواپیما شد، اما آن خلبان، به‌درستی مشکل را تشخیص داد و به خدمه کمک کرد که سیستم کنترل پرواز را غیرفعال کنند و هواپیما را نجات دهند. روز بعد، وقتی که هواپیما دچار همان مشکل شد و موجب شد که در دریای جاوه سقوط کند، هواپیما تحت کنترل گروه خدمه‌ی کاملا متفاوت بود. بنا به گزارش نیویورک تایمز، در همین حین، کارشناسان درحال تحقیق درمورد قانونی بودن اسنادی هستند که خانواده‌های قربانیان لاین‌ایر می‌گویند برای امضای آن تحت فشار قرار گرفته‌اند. آن‌ها گفته‌اند برای اینکه به خانواده‌های قربانیان غرامت پرداخت شود، آن‌ها باید تعهد دهند که علیه لاین‌ایر و سازمان‌ها و شرکت‌های مربوطه شکایتی نکنند. ظاهرا این تعهد‌نامه برخلاف قوانین اندونزی است.