معرفی کتاب انسان خردمند اثر یووال نوح هراری

کتاب «انسان خردمند» تاریخ پیشرفت انسان‌ها را روی زمین به‌صورت یک داستان جذاب و تا حد ممکن مختصر روایت می‌کند. «یووال نوح هراری» برای نوشتن این کتاب از منابع معتبر تاریخی بهره برده است. بیان خلاصه‌ای از ۷۰ هزار سال تاریخ زندگی بشر روی کره‌ی زمین و جا دادن این روایت در کتابی با حدود ۶۰۰ صفحه، کار باارزشی است که نویسنده به‌زیبایی از پس آن برآمده است. او از بیان این تاریخ بلند و سرگذشت زندگی انسان‌ها هدف ویژه‌ای را دنبال می‌کند و آن رسیدن به پاسخ این سؤال است: «چرا انسان‌های امروزی دنیا را تحت کنترل خود درآوردند؟»

از ۲ میلیون سال پیش تاکنون گونه‌های متعددی از انواع انسان روی زمین زندگی می‌کردند که خردمند یا اندیشه‌ورز نبودند. انسان همانند دیگر جانداران روی زمین، بی‌اهمیت بود. چون فکر نمی‌کرد و نمی‌توانست چیزی را کنترل کند. اما ۷۰ هزار سال پیش اولین انقلاب اساسی بشر که انقلاب شناختی بود، رخ داد و شروع خردمندی انسان‌ها را رقم زد. بعد از آن حدود ۱۲هزار سال پیش انقلاب دیگری اتفاق افتاد که آن انقلاب کشاورزی بود و تغییرات بسیار دیگری را سبب شد. انقلاب سومی که ۵۰۰ سال پیش در حوزه‌ی علم روی داد، شروع یک زندگی نو برای نسل بشر بود. امروز تنها گونه‌ی باقی‌مانده از نوع بشر، انسانی خردمند است که دنیا را در کنترل خود درآورده است. به ماه سفر می‌کند و هسته‌ی اتم را می‌شکافد و از حیوانات برای تغذیه‌اش استفاده می‌کند. این انسان خردمند چطور به اینجا رسید و اکنون به کدام سو در حرکت است؟

کتاب «انسان خردمند» نوشته‌ی یووال نوح هراری، کتابی تاریخی فلسفی است که با پرداختن به تاریخچه‌ی زندگی بشر روی زمین، انسان امروز را با انسان زمان‌های پیشین خود مقایسه می‌کند. منظور از انسان خردمند (homo Sapiens) در این کتاب، ما هستیم. یعنی تنها نوع بشر که روی زمین وجود دارد. این گونه‌ی انسان با خرد و اندیشه‌اش توانسته کارهای زیادی بکند. از جمله اینکه نسل بیشماری از گونه‌های حیوانی را منقرض کند و مفاهیم انتزاعی مانند پول را بیافریند. نوح هراری می‌گوید دلیل اینکه ما این مفاهیم انتزاعی را باور می‌کنیم، این است که از قوه‌ی تخیل برخورداریم. چیزی که گونه‌های جانوری دیگر از آن برخوردار نیستند. همین قوه‌ی تخیل ما است که باعث می‌شود یک تکه کاغذ سبز را دلار بنامیم و به آن ارزش بدهیم. وگرنه به‌طور مثال شامپانزه‌ها هرگز حاضر نیستند موزشان را با یک تکه کاغذ عوض کنند.

یووال نوح هراری در کتاب انسان خردمند ما را به تفکر دوباره و نو دعوت می‌کند. او از انسان‌ها می‌خواهد نگاهی تازه و بدون پیش‌فرض به وضعیت کنونی انسان و حرکت روبه جلوی او بیندازند. در دهه‌های گذشته انسان خردمند قوانین انتخاب طبیعی را برهم زده و نشان داده که می‌تواند زندگی را مطابق میل خودش طراحی کند. حتی معتقد است ما می‌توانیم خودمان را نیز طراحی کنیم. حالا سوالش از خواننده اینجا است که با این سبک زندگی می‌خواهیم چه کنیم و به کجا برسیم؟

کتاب انسان خردمند آنقدر سوالات متعدد و چالش‌برانگیزی مطرح کرده که در هیچ قسمت از کتاب مجالی برای ایستادن و نفس‌تازه‌کردن به خواننده نمی‌دهد. سوالاتی جالب و دقیق که شاید به‌عنوان یک انسان خردمند هرگز به آن‌ها حتی فکر هم نکرده باشیم. آنچه نویسنده درباره‌ی نسل بشر و کارهایی که روی زمین به‌گونه‌ای متفاوت از سایر جانداران انجام می‌دهد (به‌طور مثال تشکیل گروه‌ها و شرکت‌ها یا سفر به کشورهای دیگر یا خرید با پول) بیان می‌کند، دریچه‌ای از یک تفکر جدید را به‌روی خوانندگان کتاب می‌گشاید.

کتاب انسان خردمند برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۴ با عنوان Sapiens: A Brief History of Humankind به زبان انگلیسی منتشر شد. نویسنده کتاب اصلی را در سال ۲۰۱۱ به زبان عبری نوشت. اما بعداً خودش آن را با کمک جان پرسل و هایم واتزمن به زبان انگلیسی ترجمه کرد. این کتاب حدود ۶۰۰ صفحه دارد که بخشی از آن شامل تصاویر و پیوست‌ها است. به‌دلیل پرداختن به موضوعات علمی، تاریخی و فلسفی به‌طور هم‌زمان، این کتاب را میان‌رشته‌ای دانسته‌اند و نسبت به آن نقدهایی نیز وجود دارد. هرچند از آنجایی که مطالب آن انسان‌ها را به تفکر عمیق و تازه‌ای نسبت به جهان اطرافشان وا می‌دارد، کتاب با استقبال عمومی مثبت فراوانی روبه‌رو شده است.

این کتاب را نشر نو با عنوان کامل «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر» در سال ۱۳۹۶ با ترجمه‌ی نیک گرگین و ویراستاری زهرا عالی چاپ و منتشر کرد که اغلب خوانندگان از ترجمه‌اش بسیار راضی بوده‌اند. همچنین در سال ۱۳۹۷ نشر چشمه این کتاب را با عنوان «ساپی‌ینس: گشت‌وگذاری در تاریخ بشر» با ترجمه‌ی محسن مینوخرد به چاپ رسانده است.

بخش‌های کوتاهی از کتاب انسان خردمند را اینجا با هم می‌خوانیم:

شکل‌گیری فرهنگ انسانی از ۷۰ هزار سال پیش آغاز شد.انسان‌ها اولین‌بار حدود ۲ونیم میلیون سال پیش در آفریقا زندگی می‌کردند.مفهوم عبارت Homo sapiens انسان خردمند (Wise man) است. (گونه‌ای از چندگونه انسانی که تاکنون روی زمین زندگی کرده‌اند.)آخرین گونه‌ی انسان‌های کوتوله ۱۲هزار سال پیش از دنیا رفتند.انقلاب شناختی که در فاصله‌ی ۷۰هزار تا ۳۰هزار سال پیش روی داد، موجب شد انسان‌ها به مرحله‌ای از ارتباط با یکدیگر برسند که پیش از آن هرگز ندیده بودند.تا جایی که می‌دانیم، فقط انسان خردمند است که می‌تواند درباره‌ی چیزهایی مانند مذهب حرف بزند که قابل دیدن و لمس‌کردن و چشیدن نیستند.ما نه‌تنها خویشاوندان بدوی بسیاری داشته‌ایم، بلکه روزگاری صاحب خواهر و برادرهای زیادی هم بوده‌ایم. ما به این فکر عادت کرده‌ایم که تنها موجودات بشری هستیم، چون گونه‌ی ما طی ۱۰هزار سال گذشته تنها گونه‌ی بشری روی کره‌ی زمین بوده است.

یووال نوح هراری، نویسنده‌ی کتاب انسان خردمند است و کتاب انسان خداگونه را نیز در ادامه‌ی این کتاب نوشته است. او فارغ‌التحصیل رشته تاریخ در مقطع دکترا از دانشگاه آکسفورد و در دانشگاه عبری اورشلیم به تدریس تاریخ جهان مشغول است. جایزه‌ی پولانسکی در سال ۲۰۱۲ به‌دلیل خلاقیت در استفاده از علوم انسانی به او تقدیم شد. نوح هراری در ابتدای کتابش همگان را به زیرسوال‌بردن روایت‌های اساسی موجود در دنیا دعوت می‌کند و می‌خواهد که متفاوت بیندیشند.

جیمز کلیر، نویسنده‌ی کتاب پرفروش «عادت‌های اتمی» که پیش‌تر کتابش را در این مطلب معرفی کردم، خلاصه‌ای از کتاب انسان خردمند را به‌صورت پستی وبلاگی با فهم و نظر شخصی‌اش نوشته و بخش‌هایی از کتاب را که به‌نظرش مهم‌تر و کلیدی‌تر بوده‌اند، در این مطلب آورده است.

کتاب حاضر، جزو پرفروش‌ترین‌های نیویورک‌تایمز و توصیه‌شده توسط افرادی چون باراک اوباما، بیل گیتس و مارک زاکربرگ است. این افراد، کتاب انسان خردمند یووال نوح هراری را یکی از بهترین گزینه‌ها برای مطالعات تابستانی خود دانسته‌اند.