ناسا دربرابر شرکت‌های خصوصی؛ کدام‌یک زودتر ماه را فتح خواهند کرد؟

شرکت‌های خصوصی در حال کمک به ناسا برای بازگشت به ماه هستند، اما در همین حال ممکن است که این شرکت‌ها خود بزرگ‌ترین رقبای ناسا نیز باشند. باتوجه به اینکه شرکت‌های خصوصی تصمیم دارند در آینده‌ای نزدیک فضانوردان خود را به ماه بفرستند، این امکان وجود دارد که فضانوردان یکی از این شرکت‌های خصوصی، زودتر از آژانس فضایی پای خود را روی سطح کره ماه بگذارند. اما رقابت فضایی بخش دولتی با خصوصی موضوعی نیست که ناسا نسبت به آن احساس رقابت کند. در حقیقت، برنامه‌های آژانس فضایی برای بازگشت دوباره به ماه به‌جای روندی رقابتی، بر همکاری‌های نزدیک با این شرکت‌های خصوصی استوار است.

وِندی وایتمن کاب در مکاتبه‌ای که با خبرگزاری اسپیس‌دات‌کام داشت، گفت:

 این رقابت‌ها برای بخش دولتی و خصوصی متفاوت هستند.

وایتمن کاب که استاد «دانشکده مطالعات هوافضای نیروی هوایی ایالات متحده (SAASS)» در پایگاه نیروی هوایی ماکسول مونتگمری است، پویایی‌های سازمانی در سیاست‌گذاری‌های اکتشافات فضایی را بررسی می‌کند. او تأکید دارد آنچه در این مصاحبه از آن صحبت می‌کند، صرفا عقاید شخصی‌اش است و لزوما بازتاب نظرات نیروی هوایی یا وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا نیست. او می‌گوید فناوری برای هیچ‌کدام از این دو بخش مسئله‌ی پیچیده‌ای نیست. توانایی سفر به ماه از دهه‌ی ۱۹۶۰ وجود داشته؛ اما آنچه (اکنون) تفاوت دارد، اراده‌ی انجام آن است.

تیمی جهانی

فشار برای بازگشت به ماه برای ناسا از دسامبر سال ۲۰۱۷ شروع شد. در این زمان بود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده دستورالعمل سیاست فضایی را برای فرستادن انسان به کره ماه و حضور دائمی در آنجا به امضا رساند. اوایل سال جاری نیز مایک پِنس، معاون اول رئیس‌جمهور به ناسا گفت که باید تا سال ۲۰۲۴، اولین گام‌های خود را روی ماه بگذارد؛ درحالی‌که پیش‌تر زمان‌بندی بازگشت به ماه برای سال ۲۰۲۸ برنامه‌ریزی شده بود. ضرب‌العجل اعلام‌شده از سوی پنس، به‌وضوح نیاز به تکاپوی بیش‌تری در ناسا دارد و همین‌طور به‌طور غیرمستقیم فشار مضاعفی را نیز بر آژانس فضایی تحمیل می‌کند.

فضاپیمای سرنشین‌دار اوریون و گردونه خدمات برنامه‌ی آرتمیس 

برنامه «آرتمیس (Artemis)» ناسا نیز برای دستیابی به همین هدف شروع به کار کرده است. آرتمیس در اساطیر یونان باستان، خواهر دوقلوی آپولو و خدابانوی ماه بود. فضاپیمای «اوریون (Orion)» آژانس فضایی نیز فضانوردان را به «سکوی مداری گیت‌وی (LOP-G)» خواهد برد. ناسا تصمیم دارد که ساخت این ایستگاه فضایی کوچک را در اوایل دهه‌ی ۲۰۲۰ در مدار ماه شروع کند. سپس، سطح‌نشین‌های ناسا از طریق آن به سطح ماه فرستاده خواهند شد.

با این حال، آژانس فضایی به‌تنهایی به این اهداف دست نخواهد یافت. مارشال اسمیت، مدیر برنامه اکتشافات فضانوردی ماه در مقر ناسا در واشنگتن گفت:

ما (ناسا) قبلا همکاری‌های لازم را با شرکای تجاری خود برای ساخت این سامانه‌ها شروع کرده‌ایم. و بعدا همکاری‌های خود را نیز با شرکای بین‌المللی برای ساخت گیت‌وی آغاز خواهیم کردیم.  

آژانس فضایی هم‌اکنون مشغول کار با ۱۱ شرکت برای ساخت گیت‌وی و سامانه‌ها و سخت‌افزارهای مرتبط به آن است. ماه مه سال جاری (اردیبهشت ۹۸) بود که ناسا قراردادی را با شرکت «ماکسار تکنالجیز (Maxar Technologies)» منعقد کرد تا اولین بخش مهم گیت‌وی را بسازد. همچنین آژانس فضایی اعلام کرد که با سه شرکت قراردادهایی به امضا رسانده تا به‌وسیله‌ی سطح‌نشین‌های کوچکِ رباتیک آزمایش‌هایی را روی ماه انجام دهند. هر چند یکی از این سه شرکت اخیرا اعلام کرد که باتوجه به زمان‌بندی‌های انجام گرفته، امکان تحویل به موقع سخت‌افزارهای ناسا را نخواهد داشت و به همین دلیل قرارداد خود با ناسا را فسخ کرد.

اولین مدل‌های ۳ سطح‌نشینی که ناسا برای برنامه آرتمیس انتخاب کرده است. از چپ به راست: «پَرگرین» ساخت آستروباتیک، «نوآ-سی» ساخت انشیوتیو مَشین و «زد-۰۱» از اوربیت‌بیاند

ناسا در ماه ژوئن (خرداد) از صنایع هوافضا درخواست کرد که راهی برای تحویل محموله‌ها به گیت‌وی پیدا کنند. این راه باید دقیقا مانند روش شرکت‌های اسپیس‌ایکس و نورثروپ گرومن برای رساندن محموله‌های ناسا با سامانه‌های رباتیک به ایستگاه فضایی بین‌المللی باشد. ناسا علاوه بر شرکت‌های خصوصی در برنامه آرتمیس با سایر کشورها نیز همکاری می‌کند.  اسمیت گفت:

 شرکای بین‌المللی بخش مهمی از برنامه ماه ناسا هستند و به هدف ما برای حضور دائمی در ماه تا سال ۲۰۲۸ یاری خواهند رساند.

رقبای تجاری

اما شرکت‌های خصوصی فضایی صرفا تمرکز خود را روی یاری‌رسانی به ناسا برای بازگشت به ماه نگذاشته‌اند. شرکت‌هایی مانند اسپیس‌ایکس و بلو ارجین قبلا بارها از برنامه‌های اکتشافی خود برای سفر به ماه صحبت کردند. شرکت اسپیس‌ایکس هم‌اکنون مشغول طراحی فضاپیمای ۱۰۰ سرنشینه‌ای به نام «استارشیپ (Starship)» است. ایلان ماسک اعلام کرده که این فضاپیما در صورت عملیاتی شدن قادر به حمل فضانوردان و محموله‌های فضایی به ماه و مریخ و دیگر اجرام و کرات منظومه شمسی خواهد بود. فضاپیمای استارشیپ به‌وسیله‌ی موشک عظیمی به نام «سوپر هِوی (Super Heavy)» از سطح زمین به فضا پرتاب خواهد شد.

 اسپیس‌ایکس همین حالا هم برنامه‌ای برای یک سفر گردشگری به‌وسیله‌ی فضاپیمای استارشیپ-موشک سوپر هوی برای سال ۲۰۲۳ دارد. شرکت امیدوار است که این فضاپیما و موشک بتوانند تا سال ۲۰۲۱ به مرحله عملیاتی برسند و بتوانند برخی برنامه‌های تجاری شرکت - احتمالا حمل ماهواره‌های تجاری - را برعهده بگیرند.

نمای کلی از طرح گیت‌وی. در تصویر می‌توانید مشاهده کنید که هر بخش ایستگاه مداری توسط چه سازمان یا شرکتی ساخته می‌‌شود  

شرکت بلو ارجین که توسط جِف بزوس، بنیان‌گذار آمازون تأسیس شده، هم‌اکنون مشغول ساخت و طراحی سطح‌نشین بزرگی به نام «بلو مون (Blue Moon)» است که قصد دارد ابزارهای علمی، ماه‌نورد و در نهایت فضانوردان را به ماه برساند. بزوس مشتریان احتمالی زیادی به‌غیر از ناسا برای کاوشگر بلو مون خود متصور است.

بزوس در مراسم معرفی ماه‌نورد خود در مه ۲۰۱۹ (اردیبهشت ۹۸) به خبرنگاران گفت:

مشتریان در خصوص قابلیت فرود نرم محموله، ماه‌نوردها، ابزارها و وسایل آزمایش‌های علمی روی سطح ماه هیجان‌زده هستند. امروز، چنین قابلیتی وجود ندارد.

شرکت خصوصی دیگر، «موون اکسپرس (Moon Express)» است که تلاش می‌کند اولین شرکت خصوصی باشد که با فضاپیماهای رباتیک به ماه می‌رود. موون اکسپرس در سال ۲۰۱۶، اولین شرکت خصوصی بود که توانست تأییدیه دولت ایالات متحده را برای ارسال یک فضاپیمای رباتیک به سطح ماه دریافت کند.

آلن برنستین، معاون توسعه جهانی موون اکسپرس، سال گذشته در کارگاه علوم ماه در مرکز تحقیقات ایمز ناسا در کالیفرنیا گفت:

چشم‌انداز ما واقعا گسترش قلمروی اقتصادی و اجتماعی کره زمین با گنجاندن ماه در آن است. دید ما به ماه به‌مثابه‌ی هشتمین قاره‌ی کره زمین است تا بتوانیم در آن مانند هر قاره‌ی دیگری روی زمین اکتشاف و همچنین استخراج منابع را انجام دهیم.

شرکت «آستروباتیک (Astrobotic)» نیز قصد داشت که سطح‌نشین خود «پَرگرین (Peregrine) را در سال ۲۰۱۹ به ماه ارسال کند، اما این برنامه اخیرا تا سال۲۰۲۰ یا ۲۰۲۱ به تأخیر افتاد.

دَن هندریکسون، معاون توسعه‌ی تجاری آستروباتیک در خلال نشست فضایی که در ماه فوریه (اسفند ۹۷) در واشنگتن برگزار شد، گفت:

ما در آستروباتیک سعی می‌کنیم تا حد امکان به‌لحاظ فنی بسیار منضبط عمل کنیم. تلاش می‌کنیم با کل صنایع (فضایی) در مورد وضعیت فعلی خود صادق باشیم.

درحالی‌که این صنایع فضایی بخش خصوصی دسترسی کافی به فناوری‌های لازم برای رسیدن به ماه را دارند، وایتمن کاب می‌گوید:

آن‌ها (شرکت‌های خصوصی) باید ابتدا به اثبات برسانند که سامانه‌هایشان اساسا ایمن و قابل اعتماد هستند تا بتوانند مشتریان دست به نقد را جذب کنند.

در همین حال، شرکت‌های خصوصی تشریفات اداری کمتری نسبت به ناسا با میراثی ۶۰ ساله اخیرش دارند. وایتمن کاب می‌گوید:

تشریفات اداری ناسا از دهه‌ی ۱۹۶۰ رکود داشته است. این امر موجب می‌شود ناسا در عقد قرارداد، اعمال تغییرات و سازگاری با شرایط جدید با دشواری‌هایی مواجه شود. از سوی دیگر، شرکت‌های خصوصی نشان دادند که توانایی انسجام کاری، تغییر طرح‌ها و فناوری‌ها را تقریبا به سرعت دارند که مزایای خاص خود را دارد.  

پیش به سوی ماه بدون ناسا!

برای ناسا، بازگشت به ماه ممکن است مشکلات خاص خود را داشته باشد. پس از آنکه پرزیدنت ترامپ خواستار بازگشت به ماه شد، آژانس فضایی هدف خود را روی رسیدن به ماه تا سال ۲۰۲۸ تعیین کرد. دولت ترامپ که از برنامه ۱۰ ساله‌ی ناسا راضی نبود، برنامه‌ی ناسا را تا سال ۲۰۲۴ جلو انداخت تا بازگشت به ماه، در دور دوم ریاست جمهوری ترامپ محقق شود. ناسا نیز از آن زمان تلاش‌های خود را برای بازگشت به ماه مضاعف کرده است و حتی جیم برایدنستاین، مدیر ناسا پیش‌تر اعلام کرده بود یکی از فضانوردانی که در سال ۲۰۲۴ به ماه سفر می‌کند، زن خواهد بود.

جورج دبلیو بوش (بوش پسر) نیز در سال ۲۰۰۴، میخ آخر را به تابوت برنامه اکتشافات ماه زد. در آن زمان، برنامه‌ی ناسا این بود که فضانوردان را تا اوایل سال ۲۰۱۵ به ماه بازگرداند. این طرح در سال ۲۰۱۰ با روی کار آمدن دولت باراک اوباما لغو شد. دولت اوباما تصمیم گرفت به‌جای آن، فضانوردان را تا سال ۲۰۲۵ به سیارکی در نزدیکی زمین ارسال کند تا راه را برای سفرهای طولانی‌تر به مریخ یا کرات دوردست دیگر هموار کند.

تصویر مفهومی که گیت‌وی را در حال گردش به دور مدار ماه نشان می‌دهد

تغییر مواضع سیاسی یادشده احتمالا موجب آن شد که مایک پِنس، بازگشت آمریکایی‌ها به کره ماه را جلو بیاندازد؛ اتفاقی که ممکن است این‌بار به رقابت فضایی قرن بیست‌ویکم با روسیه و چین بیانجامد. اما این رقابت فضایی بین‌المللی ممکن است واقعی‌تر از رقابت دهه‌ی ۱۹۶۰ باشد که بیشتر در آن منافع سیاسی حائز اهمیت بود. وایتمن کاب گفت:

وقتی ایده‌ی یک رقابت فضایی جدید به ذهن‌ها متبادر می‌شود، معمولا تمایلات سیاسی منتهی به خرج کردن پول بیش‌تری در بخش فضا می‌شود.

او در ادامه افزود هیچ شواهد مؤثقی در دست نیست که نشان دهد روسیه و چین قابلیت رفتن به ماه در کوتاه مدت را داشته باشند. وایتمن کاب گفت:

از سوی دیگر، اگر سیاستمداران یا عموم مردم (آمریکا) از اهداف روسیه یا چین دچار واهمه شوند، ممکن است مایل باشند برای پروژه‌ی آرتمیس هزینه کنند تا آمریکایی‌ها را تا سال ۲۰۲۴ به ماه برگردانند.

در گذشته، خط‌مشی‌های ناسا ممکن بود با تغییر چشم‌اندازهای سیاسی تغییر کند، اما با وارد شدن بخش‌های خصوصی به اکتشافات ماه، احتمالا مشکلات عدیده‌ای برای آژانس فضایی به وجود می‌آید. وایتمن کاب گفت:

 اگر شرکت‌های خصوصی زودتر به ماه بروند، این اتفاق احتمالا بحران وجودی برای ناسا به‌همراه خواهد داشت. درواقع مسئله این است: اگر شرکت‌های خصوصی می‌توانند چنین کاری انجام دهند، دیگر چه نیازی به ناسا است؟ به عبارت دیگر، اگر ناسا نتواند به ماه برسد، مسئله فقط این است که چه کسی (شرکت یا کشوری) زودتر به ماه می‌رسد. یعنی برنده‌ی رقابت فضایی جدید چه کسی خواهد بود؟