معرفی کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ، اثر استیون هاوکینگ

«پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ»، کتاب علمی عامه‌پسندی به قلم استیون هاوکینگ است. این کتاب مدتی پس از درگذشت پروفسور هاوکینگ از سوی «انتشارات هودر و استاتن» انگلستان به چاپ رسید. هاوکینگ در آخرین کتاب خود، به برخی از بزرگ‌ترین اسرار جهان ما پرداخته و مطابق انتظار هوادارانش،‌ بر این نگرش مشهورش تأکید داشته که علم بهترین راهکار برای رفع مشکلات کره ‌زمین است.

ناشر کتاب از این اثر به‌عنوان «مجموعه‌ای از ژرف‌ترین، قابل‌فهم‌‌ترین و به‌هنگام‌ترین‌ (گفتارهای) آرشیو شخصی» پروفسور هاوکینگ یاد می‌کند. براساس اعلام انتشارات هودر و استاتن، کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ از خلال بیش از نیم میلیون واژه از مقالات، سخنرانی‌ها و نطق‌های پروفسور هاوکینگ گردآوری شده است. این اثر در زمان مرگ نا به‌هنگام پروفسور هاوکینگ نیمه‌تمام ماند، اما با همکاری خانواده، دوستان و همکاران و مدیران ماترک او تکمیل شد. همچنین، اعلام شد که درصدی از درآمد حاصل از فروش کتاب به «انجمن بیماری‌ نورون‌های حرکتی» و «بنیاد استیون هاکینگ» اهدا می‌شود.

همان‌طور که می‌دانید، کیهان‌شناس و فیزیکدان نظری شهیر بریتانیایی علاوه بر نظریات علمی مشهورش مانند، پیش‌بینی نظری «انتشار تابش سیاهچاله‌ها (تابش هاوکینگ)»، «قضیه‌ی پنروز-هاوکینگ و «مکانیک کوانتومی»، به دلیل دیگری هم شهرت داشت. استیون هاوکینگ به «اسکلروز جانبی آمیوتروفیک» شایع‌ترین «بیماری‌ نورون‌های حرکتی (MND)» مبتلا بود. بیماری‌ که هاوکینگ را با آن صدای کامپیوتری و صندلی چرخدار مخصوصش در اذهان عمومی به چهره‌ای فراموش‌نشدنی بدل کرده بود.

کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ به جز دو پیشگفتار (یکی به قلم ادی ردمین-بازیگری که به‌گفته‌ی هاوکینگ نسخه‌ی خوش‌تیپی از او را در فیلم تئوری همه‌چیز بازی کرد- و دیگری نوشته‌ی کیپ تورن، اخترفیزیکدان مشهور)، مقدمه‌‌ای به قلم خود هاوکینگ دارد که بیشتر به زندگی شخصی و تجاربش می‌پردازد (حتی اشاره‌ی گذاریی به سفر سال ۱۳۴۱ خود به ایران می‌کند که مصادف با زلزله مرگ‌بار بوئین‌زهرا بود) و پسگفتاری از لوسی هاوکینگ، دخترش است. اما فصل‌های اصلی کتاب را ۱۰ فصل تشکیل می‌دهند. هر فصل کتاب به یک پرسش بزرگ که به‌گفته‌ی هاوکینگ تمامی انسان‌ها از خود می‌پرسند می‌پردازد: «از کجا آمده‌ایم؟ جهان چگونه شروع شد؟ مفهوم و اساس جهان چیست؟» و سؤالاتی از این دست.

فصل‌های دهگانه کتاب به ترتیب عبارت‌اند از:

• آیا خدایی هست؟
• همه‌چیز چگونه آغاز گشت؟
• آیا حیات هوشمندی در جای دیگری وجود دارد؟
• آیا می‌توانیم آینده را پیش‌بینی کنیم؟
• درون یک سیاهچاله چیست؟
• آیا سفر در زمان امکان‌پذیر است؟
• آیا ما در زمین زنده خواهیم ماند؟
• آیا باید فضا را به استعمار خود آوریم؟
• آیا هوش مصنوعی از ما پیشی می‌گیرد؟
• چگونه آینده را رقم می‌زنیم؟

فصل اول کتاب با توجه به موضوع حساسش‌، قبلا در زمان حیات پروفسور هاوکینگ نیز گاه‌گداری به تیتر روزنامه‌ها بدل می‌شد و سروصدا به پا می‌کرد. چنانچه خود هاوکینگ در ابتدای این فصل جالب با اشاره به یکی از همین تیترهای جنجالی، از دیدگاهش دفاع می‌کند:

چند سال قبل روزنامه‌ی تایمز مقاله‌ای با این عنوان چاپ کرده بود: «هاوکینگ: خدا جهان را خلق نکرد» یکی از نقاشی‌های میکل‌آنژ (فرسکوی مشهور آفرینش آدم) را هم در کنار تیتر چاپ کرده بودند. در همین حال، عکس مرا نیز که از خود راضی به نظر می‌رسیدم در مقاله چاپ کرده بودند. گویی قرار است دوئلی میان ما درگیرد. ولی من از خدا دلخوری ندارم. دوست ندارم کسی فکر کند، کار من اثبات یا انکار وجود خداوند است. بلکه کار من پیدا کردن چارچوبی منطقی برای درک عالم هستی است. قرن‌ها فکر می‌کردند که افراد معلولی مانند من قربانی نفرین خدایان هستیم. اما فکر نمی‌کنم کسی را آن بالاها دلخور کرده باشم. اما ترجیح می‌دهم به طریق دیگری و با قوانین طبیعت جهان را توضیح دهم. اگر همچون من به علم ایمان داشته باشید، باور دارید جهان ما همواره از قوانین خاصی تبعیت می‌کند. اگر می‌خواهید می‌توانید بگویید که این قوانین را نیز خداوند ساخته است.

همان‌طورکه از عناوین فصل‌ها مشخص است، آخرین اثر پروفسور هاوکینگ به بسیاری از مسائل امروز دنیای ما پرداخته است. بزرگ‌ترین تهدید برای سیاره که می‌تواند برخورد سیارک‌ها به زمین، مانند سیارکی باشد که ۶۶ میلیون سال قبل به زمین برخورد کرد و موجب انقراض دایناسورها شد. استیون هاوکینگ تأکید می‌کند که ما هیچ دفاعی در برابر چنین سیارک‌ها نداریم. تغییرات اقلیمی که موجب افزایش دمای هوا در اقیانوس‌ها و ذوب کوه‌های یخ شده و سبب انتشار مقادیر زیادی دی‌اکسید کربن می‌شود و سیاره‌ی ما را به سیاره دیگری مانند زهره (با دمای سطحی ۲۵۰ درجه سانتیگراد) تبدیل می‌کند.

تهدید جنگ اتمی که هاوکینگ در این مورد می‌نویسد:

در مقطعی از زمان در ۱۰۰۰ سال آینده، جنگ اتمی یا فاجعه‌ای زیست‌‌محیطی زمین را کاملا فلج خواهد کرد.

انرژی اتمی که به گفته پروفسور هاوکینگ، به ما انرژی پاک و بدون آلودگی یا گرم شدن کره زمین می‌دهد. توسعه هوش مصنوعی (AI) که به عقیده‌ی هاوکینگ، در آینده می‌تواند اراده مختص به خودش را داشته باشد که با اراده ما تضاد دارد. اَبر انسان‌ها که به‌گفته‌ی پروفسور هاوکینگ، نژاد اصلاح ژنتیکی از ابرانسان‌ها با حافظه‌ی بهتر و مقاوم در برابر بیماری‌ها خواهند بود که می‌توانند تهدیدی برای دیگر انسان‌های آسیب‌پذیر باشند.

پروفسور هاوکینگ از اواخر دهه‌ی ۱۹۶۰ به نوعی بیماری نورون‌های حرکتی مبتلا شده بود و تنها با تجهیزات ویژه ساخت شرکت اینتل امکان نوشتن کتاب، سخنرانی و برقراری ارتباط با دیگران را داشت

کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ همان‌طور که از نامش پیداست به پرسش‌های بزرگ نیز می‌پردازد، از جمله چگونگی شکل‌گیری زندگی، هاوکینگ می‌نویسد:

در ۵۰ سال آینده خواهیم فهمید زندگی چگونه شروع شد و احتمالا کشف خواهیم کرد که در جاهای دیگر جهان نیز اشکالی از زندگی وجود دارد.

 زمان که به عقیده هاوکینگ قبل از «بیگ بنگ» یا «انفجار بزرگ» هیچ زمانی وجود نداشته است. همچنین پروفسور هاوکینگ معتقد است که جهان ما می‌تواند به نقطه‌ی پایانی برسد که یا از طریق خُرد شدن یا گسترش کیهانی اتفاق می‌افتد. و بحث شیرین سفر در زمان.‌ هاوکینگ ابتدا به موانع کار روی پژوهش‌های مربوط به سفر در زمان اشاره می‌کند، اگر حالا درخواست هزینه‌های تحقیقاتی برای موضوع سفر در زمان را بدهید، پیشنهاد شما بلادرنگ رد می‌شود.

اما هاوکینگ در ادامه می‌نویسد:

با توجه به درک فعلی ما، نمی‌توان احتمال سفر فضایی سریع و سفر در زمان را رد کرد.

با وجودی که پروفسور هاوکینگ سفر به زمان گذشته (از فانتزی‌های مورد علاقه اکثر ما) را امکان‌پذیر نمی‌داند، در ادامه با اشاره به «خمیدگی فضا-زمان (Space and Time Warps)» که در نزدیکی سیاهچاله‌ها و ستارگان عظیم رخ می‌دهد و میان‌برهایی در فضا-زمان از نوع «کرمچاله (Wormhole)»، با خوش‌بینی می‌نویسد:

شاید سفر در زمان با فناوری فعلی امکان‌پذیر نباشد، اما تمدن‌های آینده احتمالا صاحب فناوری لازم برای انجام چنین سفرهایی خواهند بود.

استیون هاوکینگ در کنار دخترش لوسی، در خلال پنجاهمین سالگرد تأسیس ناسا، ۲۰۰۸

هاوکینگ در بخش دیگری از کتاب با اشاره به اینکه آموزش علم از هر زمان دیگری بیشتر در خطر است، خطاب به جوانان می‌نویسد:‌

به‌جای پاهای خود به ستارگان بنگرید. تلاش کنید، از آنچه می‌بینید، سردرآورید و درباره آنچه وجود دنیای ما را امکان‌پذیره کرده بیاندیشید. همواره کنجکاو باشید. هرگز تسلیم نشوید، خیالات خود را رها کنید. آینده را بسازید.

کتاب حاضر در وب‌سایت‌های مرجع کتاب جایگاه بالایی دارد. وب‌سایت «گودرید (Goodreads)» از ۱۶٫۲۲۶ رأی به کتاب امتیاز ۴٫۳ از ۵ داده است. وب‌سایت آمازون هم از ۳۳۶ نقد و بررسی مشتریانش، ۴ و نیم ستاره از پنج ستاره به این اثر داده است. آخرین اثر پروفسور هاوکینگ همچنین در فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های سال ۲۰۱۸ نیویورک تایمز رتبه نخست را به دست آورده است. نشریه فوربس نیز آخرین اثر هاوکینگ را به‌عنوان یکی از بهترین کتاب‌های سال انتخاب کرد.

مارسلو گلیزر، فیزیکدان و نویسنده علمی در نقد خود در رادیو ان‌پی‌آر آمریکا، می‌نویسد:

 استیون هاوکینگ یکی از آن چهره‌های درخشانی است که زندگی خودش نمادی از بهترین چیزی است که بشریت برای عرضه در چنته دارد. هدیه‌ی وداع هاوکینگ به بشریت، یکی از آن کتاب‌هایی است که هر فردی که نگران آینده بشریت است باید بخواند. اگر به‌دنبال مضمون واحدی در سراسر این کتاب باشیم، این مضمون همان ایمانِ عمیق هاوکینگ به توانایی علم در حل بزرگ‌ترین مسائل بشری است. پاسخ‌های او به سؤالات بزرگ نشانگر اعتقاد او به عقلانیتِ طبیعت و توانایی ما در پرده برداشتن از اسرار آن است. خوش‌بینی او در هر صفحه‌ی کتاب جاری و ساری است. اگرچه هاوکینگ به منشأ جهان، فیزیک سیاهچاله‌ها و برخی دیگر از موضوعات مورد علاقه خود می‌پردازد، اما نگرانی اصلی او در این کتاب فیزیک نیست، بلکه بشریت و آینده جمعی‌اش است. هاوکینگ استدلال می‌کند، فقط علم می‌تواند ما را از اشتباهاتمان نجات دهد. هاوکینگ معتقد است که مأموریت تکاملی بشریت این است که همچون باغبان کیهانی در کهکشان‌ها پراکنده شود و بذر زندگی را در جاهای دیگر بپراکند.

تیم رادفورد، روزنامه‌نگار و نویسنده نیز در نقد خود در گاردین می‌نویسد:

کتاب هاوکینگ بی نهایت آموزنده، جذاب، مقارن با آخرین پیشرفت‌ها و یافته‌ها و جذاب است.

 رادفورد به نقل از هاوکینگ می‌نویسد:

 آینده ما مسابقه‌ای بین قدرت رو به رشد فناوری و عقلانیت است. بیایید مطمئن شویم که عقلانیت پیروز می‌شود. اگر بشریت به مدت ۱ میلیون سال دیگر به حیات خود ادامه دهد، در آینده اکتشافات فضایی بیشتری را انجام خواهیم داد و به جاهایی خواهیم رفت که قبلا نرفته‌ایم.

ابیگیل هیگینز در یادداشت خود در «وکس (Vox)»، در مورد کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ خاطر نشان می‌کند:

 هاوکینگ در این کتاب سرگرم‌کننده و خوش‌بین است، حتی اگر او به ما هشدار می‌دهد که هوش مصنوعی احتمالا از ما جلو خواهد زد و ثروتمندان با بهره‌برداری از فناوری به گونه‌ای ابرانسان تبدیل می‌شوند و سیاره‌ی ما به سوی تبدیل شدن به مکانی غیرقابل سکونت پیش می‌رود.

ماتین دورانین، روزنامه‌نگار و نویسنده علمی نیز در وب‌سایت Physicsworld می‌نویسد:

هاوکینگ تمام مفاهیم بزرگی که از کتاب‌های او انتظار دارید را رفع می‌کند. نسبیت عام، بیگ بنگ، تورم کیهانی، شکل‌گیری کهکشان، امواج گرانشی و غیره، همه‌ی این موضوعات جذاب در این کتاب خواندنی هستند. این کتاب به مثابه مانیفیست هاوکینگ است. خوش‌بین، شاد و خیال‌پرداز. او علم و درک علمی را برای آینده بشریت حیاتی می‌داند. کیهان‌شناس مشهور جهان و نویسنده کتاب «تاریخچه مختصر زمان» ما را با آخرین اندیشه‌های خود در مورد بزرگ‌ترین سؤالاتی که بشر با آن روبروست تنها می‌گذارد.

افرت لوونی در کوارتز (Quartz) می‌نویسد:

هاوکینگ ابایی از گفتن عقاید خود در مورد موضوعاتی مانند اینکه روزی ماشین‌ها قدرت را در دست می‌گیرند، بزرگ‌ترین تهدیدات کره زمین و امکان وجود زندگی هوشمندانه در فضا ندارد. اما با تمامی این اوصاف، پیغام آخرِ هاوکینگ برای خوانندگان، امیدواری است.

کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ با وجود اینکه کمتر از یک سال (۲۴ مهر ۱۳۹۷) از انتشار آن می‌گذرد، تا به حال چندین بار به زبان فارسی ترجمه شده است. هم‌اکنون چهار ترجمه مختلف از آخرین اثر هاوکینگ در دسترس خوانندگان است. انتشارات کوله‌پشتی این اثر را با عنوان روی جلد «پاسخ‌هایی مختصر به پرسش‌هایی بزرگ» با ترجمه‌ امیرحسین فاضلی مقدم، انتشارات نقش و نگار با نام روی جلد «پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ» با ترجمه حسین صداقت، انتشارات مازیار با عنوان: «پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های اساسی» با ترجمه جمیل آریایی و نشر نو با عنوان: «پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ» با ترجمه مزدا موحد روانه بازار کتاب کرده‌اند.

شاید بسیاری با شنیدن کتابی با نویسندگی استیون هاوکنیگ، بزرگ‌ترین دانشمند جهان در حوزه‌ی فیزیک نظری از زمان آلبرت انیشتین تا به حال، قید خواندن کتاب را بزنند. به این دلیل ساده که کتابی که از مخیله‌ی چنین مَردی بیرون آمده، بسیار پیچیده و غیرقابل ‌فهم است. اما وقتی این کتاب و دیگر آثار هاوکینگ را بخوانید، به این درک باورنکردنی می‌رسید که او نه‌تنها دانشمند و انسان بزرگی بود، بلکه نویسنده‌ی زبردستی با طنزی بی‌نظیر بود که گاه مارک تواین و کورت ونه‌گات را به یاد می‌آورد. نثر منحصر‌به‌فرد و ساده‌سازی مسائل دشوار علمی هنرِ بی نظیری است که معدودی از نویسندگان کتاب‌های علمی عامه پسند از آن برخوردار هستند. کتاب بسیار خوش‌خوان است و استعارات و تشبیهات جالب کتاب به خوبی به معمولی‌ترین خواننده هم اجازه می‌دهد اصول اولیه و حتی پیچیده‌ترین نظریه‌های پروفسور هاوکینگ را به راحتی درک کند.

استیون هاوکینگ در دانشگاه پرینستون، ۱۹۷۹

اگر نوجوان یا فرد کنجکاوی را می‌شناسید و شاید از قضا خودتان هر دوی اینها باشید، جدا توصیه می‌کنیم «پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های بزرگ» را بخوانید. آخرین اثر هاوکینگ نه‌تنها آموختنی‌های زیادی دارد و ذهن شما را برای مدتی مشغول می‌کند، بلکه در عین حال، الهام‌بخش و سرگرم‌کننده نیز هست.

مقاله را با نقل‌قولی از پروفسور هاوکینگ به پایان برسانیم، مرد بزرگی که هم به دلیل کارهای پیشگامانه خود در فیزیک نظری و کیهان‌شناسی و هم حس شوخی‌طبعی و شم نویسندگی‌اش، میلیون‌ها خواننده در جهان را با مفاهیمی مانند خاستگاه جهان، ماهیت سیاهچاله‌ها و قوانین طبیعی آشنا کرد. بلکه ناممکن‌های جسمی را نیز ممکن کرد. هاوکینگ که در ابتدا پیش‌بینی شده بود تنها ۲ سال زنده بماند، توانست بر بیماری وحشتناکش هم غلبه کند و پس از ۵۰ سال زندگی با این بیماری در سن ۷۶ سالگی‌ از دنیا برود. پروفسور هاوکینگ به دلیل همین به چالش ‌کشیدن محدودیت‌های جسمی، الهام‌بخش میلیون‌ها نفر در جهان بود. و توانست با وجود معلولیت و محدودیت‌های جسمی بسیار، موفقیت‌های بزرگی را کسب کند که تا قرن‌ها پس از او باقی خواهند ماند:

توصیه من به سایر معلولین این است که روی کارهایی تمرکز کنید که ناتوانیتان جلویشان را نمی‌گیرد و از کارهایی که با آن تداخل دارند پشیمان نشوید. هیچ‌وقت نه به لحاظ ذهنی و نه جسمی، معلول نباشید.