ویروس کرونا جدید احتمالا از خفاش‌ها منشا گرفته است

دانشمندان می‌گویند همان‌طور که شهرها و روستاها با زیستگاه‌های حیات‌وحش هم‌پوشانی پیدا می‌کنند، دوری از همه‌گیری‌های جهانی اجتناب‌ناپذیر می‌شود.

در منطقه‌ای از کشور چین، شاید در جنوب استان یون‌نان غاری وجود دارد که ممکن است سرچشمه اسرارآمیز ویروس کرونا جدید باشد که هزاران نفر را آلوده و میلیون‌ها چینی را از شغل و خانواده جدا کرده و بازارهای مالی جهانی را ویران کرده است.

پیتر دزاک، اکولوژیست بیماری از سازمان غیردولتی اکوهلث آلیانس (EcoHealth Alliance) این موضوع را می‌دانست. او و گروهش همراه‌با تجهیزات حفاظتی لازم، به‌دنبال پاتوژن‌هایی که خفاش‌ها با خود حمل می‌کنند، غارهای چین و مناطق دیگر جهان را مورد بررسی قرار داده بودند. آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که گسترش سریع سکونت‌گاه‌های انسانی در مناطقی که زمانی دورافتاده بوده است، موجب می‌شود انسان‌ها در مجاورت جانوران حامل ویروس قرار گیرند. هرچه تعداد مردم بیشتر شود، میزان مواجهه‌با حیوانات و بنابراین انتقال بیماری نیز بیشتر می‌شود. با افزایش جمعیت انسان‌ها، تعداد این رویدادهای ناشی‌از سرریزی جمیعت به‌صورت تصاعدی افزایش پیدا می‌کند. دزاک می‌گوید:

این رویداد محصول مستقیم فعالیت‌های انسانی است و در آینده‌ی نزدیک نیز همه‌گیری‌های مشابهی رخ خواهد داد.

تعداد کل موارد تأییدشده از عفونت ویروس کرونا در روزهای اخیر به‌شدت افزایش یافته و آمارها نشان می‌دهند که این بیماری تاکنون ۴۲۷ نفر را کشته و بیش از ۲۰ هزار نفر را در سرتاسر جهان عفونی کرده است. از آن‌جایی که شمار واقعی بیماران در برخی از مناطق چین مخصوصا مناطقی که در آن بیماری شیوع بالایی دارد، مشخص نیست، برخی کارشناسان مدل‌سازی بیماری تخمین می‌زنند که احتمالا شمار واقعی افراد مبتلا چیزی حدود ۷۵ هزار نفر و شاید هم بیشتر باشد.

مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها برآورد می‌کند که از هر چهار بیماری عفونی که در انسان‌ها ظاهر می‌شود، سه مورد از حیوانات منشا گرفته است. براساس پژوهشی که در سال ۲۰۱۷ به‌وسیله‌ی دزاک در مجله‌ی علمی Nature منتشر شد، خفاش‌ها حاوی بار ویروسی بسیار بالایی هستند و احتمال اینکه موجب آلوده‌شدن انسان شوند، نیز وجود دارد. لینفا وانگ که رئیس برنامه‌ی بیماری‌های عفونیِ درحال ظهور در دانشگاه پزشکی سنگاپور است، می‌گوید:

من تا ۹۰ درصد مطمئنم که این ویروس از خفاش‌ها منشا گرفته است.

وانگ ده‌ها سال است که به مطالعه‌ی ویروس‌های انسانی مشغول است که از خفاش‌ها منشا گرفته‌اند. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها می‌گوید که درحال آماده‌شدن برای شیوع وسیع‌تر بیماری در آمریکا است و انتظار ندارد که بتواند تمام موارد را لب مرز متوقف کند.

براساس نتایج مطالعه‌ای که اخیرا در مجله‌ی Nature منتشر شد، یکی از پژوهشگران مؤسسه‌ی ویروس‌شناسی ووهان متوجه شد که ویروس کرونا جدید با ویروس شناسایی‌شده در خفاش‌ها از استان ووهان تا ۹۶ درصد شباهت ژنتیکی دارد. ژنگ لی‌شی، کارشناس برجسته‌ی ویروس کرونا در مؤسسه‌ی ویروس‌شناسی ووهان بیش از یک دهه است که همراه وانگ و دزاک درحال مطالعه‌ی ویروس‌های خفاش است. براساس گزارش رسانه‌های چینی، او هدایت یک گروه علمی اضطراری را برای پاسخ به شیوع ویروس کرونا در ووهان برعهده دارد. در مطالعه‌ی منتشر شده در Nature نشان داده شده است که ویروس کرونا جدید یکی از خویشاوندان دور ویروس سارس است و میزان شباهت ژنتیکی آن‌ها تقریبا ۸۰ درصد است. عامل سارس یا سندرم تنفسی حاد بسیار سخت، ویروس کرونای دیگری است که در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ در چین و کشورهای دیگر شیوع پیدا کرد و درنهایت موجب مرگ بیش از ۸۰۰ نفر در سرتاسر جهان شد. این ویروس نیز برای نفود به اعماق ریه از همان گیرنده‌های موجود روی سلول‌های ریه استفاده می‌کند که ویروس سارس نیز از آن‌ها استفاده می‌کند. این گیرنده‌ها در روده نیز وجود دارند و این امر توضیح می‌دهد که چرا این ویروس ازطریق اسهال نیز قادر به عبور است.

این موضوع که دقیقا چگونه ویروس کرونا جدید از حیوان به انسان منتقل شده است، مشخص نیست اما دانشمندان می‌گویند این موضوع ارتباط نزدیکی با گسترش شهرنشینی و بازارهای بدون نظارت و نامنظم فروش حیوانات دارد. بازارهای مذکور که به «بازارهای خیس» معروفند و در هوای آزاد برپا می‌شوند و ورود به آن‌ها برای عموم مردم آزاد است، در ویتنام، اندونزی و مناطق دیگر جنوب شرق آسیا نیز وجود دارد. این محیط، شرایط مناسبی را برای تغییر یافتن ویروس‌ها مهیا می‌کند. کریستین والزر، مدیر اجرایی سلامت در انجمن حفاظت از حیات‌وحش در نیویورک می‌گوید:

این حیوانات زنده‌ هستند. شما پرنده‌ای را بالای سر یک خوک اهلی می‌بینید و نیز ممکن است مار و خفاش هم داشته باشید که همه در قفس‌های توری در کنار هم قرار داده شده‌اند. مایعات و ترشحات مملو از ویروس این جانوران می‌تواند با هم مخلوط شود و به ایجاد ویروس‌های جدید کمک کند.

چنین بازارهایی ممکن است قبلا نیز موجب شیوع بیماری‌ شده باشند که به‌طور محلی فروکش کرده‌اند. اکنون با افزایش شدید جمعیت و دسترسی به خطوط هوایی ارزان‌قیمت و قطارهای سریع، ویروس‌های خفاش از اعماق یک جنگل می‌توانند طی چند روز به هر گوشه از جهان منتشر شوند. در شیوع ویروس کرونا جدید بیش از ۴۹ مورد از ۹۹ فرد مبتلا که در ابتدا شناسایی شدند، با بازاری در ووهان ارتباط داشتند که در آن حیوانات وحشی فروخته می‌شد. این بازار اکنون بسته شده است. انجمن حفاظت از حیات‌وحش خواستار ممنوعیت برپایی چنین بازارهایی در سرتاسر آسیا شده است. به‌گفته‌ی والزر، اگر این بازارها بسته نشوند، هرچند سال یک‌بار ویروس‌های مرگبار جدیدی ظاهر خواهند شد.

یکی از اولین سرنخ‌ها درمورد نقش خفاش‌ها در انتقال ویروس‌ها به انسان از شیوع سال ۱۹۹۸ ویروس نیپاه (Nipah) در مالزی حاصل شد. این ویروس که موجب عفونت مغز می‌شود، بیش از ۱۰۰ نفر را کشت. معلوم شد خفاش‌های میوه‌خوار حامل این ویروس از درختان انبه‌ای تغذیه می‌کردند که مشرف بر محوطه‌ی نگه‌داری خوک‌ها بود. خفاش‌ها میوه‌ها را درون قفس خوک‌ها می‌انداختند و خوک‌ها را آلوده می‌کردند. سپس، این خوک‌ها پاتوژن را به انسان منتقل کردند.

براساس نتایج مطالعه‌ای که در مجله‌ی Viruses منتشر شد، پژوهشگران تا به امروز حداقل ۲۰۰ ویروس کرونا را در خفاش‌های سرتاسر جهان شناسایی کرده‌اند. در مطالعه‌ای دیگر، پژوهشگرانی از دانشگاه کالیفرنیا و مراکز علمی دیگر ۱۲ نوع ویروس کرونا را در ۶۰۶ نمونه خفاش از کشور مکزیک پیدا کردند. خود خفاش‌ها به‌دلیل ویژگی‌های خاص سیستم ایمنی به‌وسیله‌ی بسیاری از ویروس‌هایی که حمل می‌کنند، بیمار نمی‌شوند. دزاک و همکارانش گروه‌هایی را در ۱۰ کشور جهان دارند که برای کشف ویروس‌هایی که به‌وسیله‌ی خفاش‌ها حمل می‌شوند، هر سال تقریبا ۵۰ سفر اکتشافی انجام می‌دهند.

در چین، شکارچیان آموزش‌دیده خفاش برای گرفتن این حیوانات، جمع‌آوری نمونه‌هایی از ترشحات دهانی و تناسلی و نیز ادرار، مدفوع و خون به غارها می‌روند و نمونه‌های حاصل را در شرایط مناسب به آزمایشگاهی با فناوری پیشرفته ارسال می‌کنند.

در غاری پر از خفاش در استان یون‌نان چین، شی و همکارانش از مؤسسه‌ی ویروس‌شناسی ووهان ویروس کرونایی را کشف کردند که حاوی تمام اجزای ساختمانی ویروس سارس بود. آن‌ها در تجزیه‌و‌تحلیلی که سال ۲۰۱۷ در مجله‌ی Plos Pathogens منتشر شد، چنین نوشتند که شرایط موجود در این غار برای مخلوط شدن ویروس‌ها مناسب بوده و امکان ایجاد ویروسی خطرناک وجود دارد. آن‌ها گفتند:

خطر سرایت چنین ویروسی به انسان‌ و ظهور بیماری شبیه سارس وجود دارد.

اکنون، به‌نظر می‌رسد که پیش‌بینی وحشتناک آن‌ها به حقیقت پیوسته باشد.