مسئولیت نظارت بر صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی برعهده کیست؟

سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی پس از گسترش و ترویج استفاده از اینترنت و فناوری اطلاعات تشکیل شد. بعد از انقلاب و تصویب قانون اساسی، موضوع صوت و تصویر در کشور به‌طور مشخص در انحصار صداوسیما قرار گرفت. همان‌طور که در اصل ۴۴ قانون اساسی نیز اشاره شد، این حوزه از حضور بخش خصوصی مستثنی شد. بعد از گسترش شبکه‌های اطلاعاتی، اینترنتی و ماهواره‌ها بحثی بر این مبنی پیش آمد که آیا صلاحیت سازمان صداوسیما درارتباط‌با موضوع صوت و تصویر فراگیر هست یا خیر؛ سپس این موضوع منجر به صدور استفساریه‌ای از سوی شورای نگهبان شد که در آن گفته شد، سیستم‌های فنی که قابلیت پخش و انتشار صوت و تصویر را داشته باشند هم باید تحت صلاحیت سازمان صدا و سیما قرار بگیرند. در همان زمان، با صدور فرمان رهبری، صوت و تصویر فراگیر در انحصار صداوسیما قرار گرفت. براساس این دستور که در آن اشاره شده بود فعالیت برای بخش خصوصی مهیا شود، برای تنظیم‌گری حوزه‌ی صوت و تصویر فراگیر سازمانی مستقل به‌نام ساترا تشکیل شد.

طی یک سال اخیر بارها اعلام شد که تمام رسانه‌های منتشرکننده‌ی صوت و تصویر ملزم هستند تا برای ادامه‌ی فعالیت خود از ساترا مجوز کسب کنند. از آنجاکه ساترا زیر نظر صداوسیما است، بسیاری تصور می‌کنند که محدودیت‌های مشابه روی رسانه‌های صوت و تصویر نیز اعمال می‌شود. در این مورد، گفتگویی با دکتر محمدباقر اصغری، مدیر حفاظت از مالکیت فکری و صیانت از داده در ساترا داشتیم و اینگونه اظهار نظر کرد:

مقررات موجود در ساترا، تسهیل‌گرایانه استرگولاتوری اساسا و ماهیتا به‌معنی تحت قاعده و نظم‌درآوردن است. اگر بخواهید هر چیزی را تحت قاعده و نظم‌ درآورید، باید یک سری محدودیت‌ها ایجاد کنید. موضوع اینجا است که هدف ساترا، رونق بوده و درنظر دارد تا با این رونق‌دهی، به رشد و تنوع محتوا کمک کند. اساس تنظیم مقررات در ساترا نیز بر منفعت عمومی است. اگر منظور شما از محدودیت، جلوگیری ساترا از انتشار و همه‌گیرشدن محتوای نابهنجاری است که منفعت عمومی و اخلاق حسنه آن را نمی‌پذیرد، می‌توان گفت که بله، چنین محدودیتی اعمال می‌شود و تمام سازمان‌های تنظیم‌تر نیز در زمینه‌ی حذف محتوای نامناسب دغدغه دارند. بااین‌حال مقررات موجود در ساترا، تسهیل‌گرانه است؛ محدودیت ما برمبنای منفعت عمومی تعریف می‌شود؛ به‌عنوان مثال اکنون ساترا مقررات رقابت دارد و براساس آن درنظر دارد تا از انحصار جلوگیری کند تا کسب‌وکارهای کوچک نیز بتوانند وارد بازار انتشار محتوا شوند، یا مقرراتی برای حمایت گروه‌های آسیب‌پذیر یا مالکیت فکری که به حقوق افراد تولیدکننده‌ی محتوا احترام گذاشته شود. همچنین برای اولین‌بار در کشور، مقرره‌ای برای صیانت از داده‌ی کاربر تدوین شده است. اما اگر رسانه‌ای بخواهد محتوای خودش را به مخاطب تحمیل کند، ساترا دراین‌زمینه محدودیت اعمال می‌کند و حساس است، تا بدین وسیله کسب‌وکارهای کوچک بتوانند قدم در این راه بگذارند و رشد کنند. ما چنین چیزی را محدودیت نمی‌دانیم.

اما موضوعی که موجب شکل‌دادن اختلاف و ابهامات زیادی در این زمینه شده، تعریف واژه‌ی «فراگیر» است. محتوای فراگیر را چه کسی تعریف می‌کند؟ پیش از این، امامیان، رئیس این سازمان اعلام کرده بود تولیدکنندگان محتوای صوتی و تصویری در فضای مجازی نیز رسانه ملی هستند. وی گفت: «تمام رسانه‌های صوتی و تصویری که در دسترس عموم مردم قرار می‌گیرند فارغ از اینکه در چه بستر یا با تکیه بر چه تکنولوژی محتوا تولید می‌کنند، باید از این سازمان مجوز دریافت کنند.» بااین‌حال کسب‌وکارها همچنان سردرگم هستند که گستره‌ی «فراگیر» تا چه اندازه است؟ اصغری اعتقاد دارد که در این زمینه باید به استفساریه شورای نگهبان نظر داشت؛ زیرا در آن ذکر شده که مدیریت و بحث صلاحیت سیستم‌های فنی که توانایی پخش و انتشار صوت و تصویر را به‌صورت فراگیر یا همه‌جانبه دارند، در صلاحیت سازمان صداوسیما است. درنتیجه، ازجمله مباحثی که در تعریف این موضوع باید مطرح کنیم می‌توان اشاره کرد که آیا صوت و تصویر فراگیر حرفه است؟ شکلی مداوم دارد؟ فعالیت اقتصادی است؟ همه‌گیر و موردتماشای همگان است؟

اصغری اظهار کرد که حجت‌الاسلام رئیسی این بخشنامه را بر همین مبنی صادر کردند چرا که نظام صدور مجوز در ساترا صورت می‌گیرد و اگر قرار است استعلامی صورت بگیرد (چون برخی استعلام‌ها از ارشاد صورت می‌گرفت و ارشاد پاسخ داده بود که اکنون ساترا در این مورد فعالیت می‌کند) باید از سوی ساترا باشد.

درنهایت کسب‌وکارها هنوز نمی‌دانند که تصمیم‌گیرنده‌ی نهایی برای ارائه‌ی تعریف صوت و تصویر فراگیر چه نهاد یا فردی است که اختلاف را به‌تمامی خاتمه بخشد. درنتیجه، به‌گفته‌ی اصغری، شورای عالی فضای مجازی به‌عنوان نهاد دارای صلاحیت در زمینه‌ی فضای مجازی می‌تواند هر تصمیمی را در صورت جلسه اخذ کند، اما این اتفاق تغییری در وضعیت فعلی به‌وجود نمی‌آورد. در اینجا صحبت از یک وضعیت مستقر است؛ اکنون VODها و حتی بزرگ‌ترین رسانه‌های کشور از ساترا مجوز می‌گیرند، و این موضوع به فعالیت ساترا رسمیت داده است. اصغری می‌گوید که حتی اگر بخشنامه‌ی رئیس قوه قضائیه هم نمی‌بود، این کار، خود درحال انجام بود.

بحث فراگیر در مدت یک سال گذشته نیز مرتبا مورد اختلاف بوده است. ساترا به‌عنوان سازمان تنظیم‌گر تعریف خود از صوت و تصویر فراگیر را دارد و براساس آن به تنظیم مقررات در حوزه‌ی مختلف پرداخته است اما برای مشکل موجود از شورای عالی فضای مجازی انتظار می‌رود که به تعریفی برسد.باتوجه به بحث قانون اساسی، استفساریه شورای نگهبان و دستور رهبری، حقیقتا نیاز است که برای رفع سردرگمی این تعریف زودتر ارائه شود. همچنین، همان‌طور که ساترا هم همیشه معتقد به همگرایی بوده، ما قائل به تنظیم‌گری اشتراکی هستیم و نمی‌خواهیم که کسب‌وکارها نسبت به این موضوع دچار سردرگمی شوند.

همان‌طور که به‌خاطر دارید، چندماه پیش شماری از سایت‌های دانلود فیلم فیلتر شدند و برخی اعتقاد داشتند که درخواست بسته‌شدن این سایت‌ها درابتدا توسط ساترا مطرح شده است. دکتر امامیان، رئیس سازمان ساترا، خیلی این موضوع را تکذیب کردند. اصغری درباره‌ی وضعیت پیش‌آمده در آن زمان می‌گوید که حتی در آن شرایط چنین موضوعی مطرح شد که فضای فعالیت به سرورهای خارجی منتقل شده است. ساترا درمقابل، تسهیل‌گرانه وارد عمل شد و حتی به‌نفع کسانی که بدون مجوز مشغول فعالیت بودند با دادستانی لابی کرد و باعث برگشت این سایت‌ها و برگشت بخش زیادی از سرورهایی شد که به خارج منتقل شده بودند. به‌گفته‌ی اصغری ساترا همواره به‌دنبال ایجاد نظمی مبتنی بر منفعت عمومی بوده است.

پس از آن بود که روند مجوز دادن به سایت‌های دانلود فیلم از سر گرفته شد. اما خط‌مشی ساترا در تنظیم‌گری قوانین چیست؟ خط قرمزها کجا ذکر شده‌اند؟ اصغری اعتقاد دارد که در این مورد باید تنظیم‌گری و تصدی‌گری را تفکیک کنیم؛ عده‌ای فعالیت ساترا را تصدی‌گرایانه تجسم می‌کنند اما براساس قانون اساسی که فعالیت صوت و تصویر را در انحصار سازمان می‌داند و براساس استفساریه شورای نگهبان که بر این انحصار تأکید کرده، ساترا اعتقاد دارد که رهبری باتوجه به آشنایی به این فضا، اعلام کردند که این امر در انحصار سازمان نباشد تا بخش خصوصی هم بتواند در بخش رسانه حضور داشته باشد و صداوسیما تنظیم‌گری کند. اصغری می‌گوید، ساترا تنظیم‌گری را همان مراقبت درراستای منفعت عمومی می‌داند و تصدی‌گری را مانند کاری درنظر می‌گیرد که صداوسیما در بخش تلویزیون انجام می‌داد؛ یعنی خودش محتوا را تولید و پخش می‌کرد و از این راه درآمد داشت. اصغری تأکید دارد که باید خطی بین فعالیت صداوسیما به‌عنوان نهاد تصدی‌گر و ساترا به‌عنوان نهاد تنظیم‌گر کشید. به عقیده‌ی او، نهادی که تنظیم‌گر است به مفهوم هم‌گرایی رسانه‌ای گرایش دارد و تنظیم مقررات نیز همگام با کشورهای دیگر که ادعای تنظیم‌گری دارند و در خط اول حرکت می‌کنند، باید به‌روز ‌شود. ظاهرا بخش زیادی از مقررات تنظیم‌شده توسط ساترا به‌زودی روی وب‌سایت این سازمان قرار می‌گیرد که اتفاقی جدید در حوزه‌ی رگولاتوری کشور محسوب می‌شود.

تأکید ساترا از روز اول فعالیت بر این بوده که هم‌گرایی رسانه‌ای عملی شود. ما هم می‌پذیریم، در شرایطی که تفکیک قوا باعث شده تا این همگرایی با مشکل مواجه شود، باید با هماهنگی حداکثری موضوع را برای بخش خصوصی و فعالان صنعت محتوا حل کنیم و به سمت تنظیم‌گری اشتراکی برویم. این تنظیم‌گری اشتراکی از سوی ساترا شعار نیست و بارها از زبان رئیس سازمان بیان شده است. به‌نظر من نظام مجوز باید نظامی واحد باشد تا کسب‌وکارها با تمرکز روی موضوع محتوای خود، تنها به رشد و موفقیت و بالنده‌تر شدن اکوسیستم نوآوری کشور بیندیشند و نگران چنین موضوعاتی نباشند؛ ساترا هم هر تسهیلی که بتواند دراین‌زمینه به‌وجود آورد، انجام خواهد داد و حتی در نظام فرایند خود نیز تمام کارها را آنلاین کرده‌ایم و سعی کرده‌ایم فرایند غیرحضوری چابکی ارائه کنیم تا دریافت مجوز امر پیچیده و پردردسری برای کسب‌وکارها نباشد.

اصغری دوباره تأکید می‌کند که فعالیت ساترا در بخش‌های مختلف همواره متمرکز بر این بوده که نفع مردم و کسب‌وکار و پلتفرم درکنار هم لحاظ شود و تفسیر این سه دسته ذی‌نفعی باشد و براساس آن مقررات مختلف تنظیم شود؛ مقرراتی که درارتباط با حوزه‌های مختلف است. وی می‌گوید:

من از نخبگان، کارشناسان و کسب‌وکارها دعوت می‌کنم تا در این حوزه با ما همکاری کنند. ما اعتقاد به تنظیم‌گری پشت درهای بسته نداریم. ما مایل هستیم حرف تمامی کسب‌وکارها را حتی پیش از تنظیم مقررات بشنویم و جلسات هم‌اندیشی برگزار کنیم. می‌خواهم این نوید را درمورد ارتباطی که با کسب‌وکارها به‌دنبال آن هستیم بدهم که ما تعاملی پویا و بادوام را خواستار هستیم.

آیا شما درجریان اختلاف‌نظرها درمورد انتشار محتوای صوتی و تصویری در فضای مجازی و دریافت مجوز رسانه‌های مجازی بوده‌اید؟ نظر شما درارتباط‌با این موضوع چیست؟