آیا آنفولانزای خوکی دنیاگیری بعدی خواهد بود؟
سال‌ها است جهان بابت بیماری‌های دنیاگیر نگران است. قبل از کووید ۱۹، ویروس‌های آنفولانزا به‌عنوان محتمل‌ترین علت دنیاگیری در کانون توجه قرار داشتند. مقاله‌ای که اخیرا منتشر شده است، به ما یادآوری می‌کند تهدید ناشی از آنفولانزا بسیار واقعی است. براساس گزارش مطالعه‌ی مذکور، نوعی ویروس آنفولانزای خوکی در چین در حال گردش است که قابلیت گسترش جهانی در انسان‌ها را دارد. این موضوع بسیار نگران‌کننده به‌نظر می‌رسد؛ اما چقدر باید درباره‌ی آن نگران بود؟
هرساله میلیون‌ها مورد آنفولانزا رخ می‌دهد که مرگ صدهاهزار نفر را به‌دنبال دارد. این موارد ناشی از ویروس‌های آنفولانزای نوع B یا آنفولانزای فصلی هستند. انواع دیگری از ویروس‌های آنفولانزا نیز وجود دارد که حیوانات را آلوده می‌کنند؛ خصوصا ویروس‌های نوع A پرندگان.
خوشبختانه بیشتر این ویروس‌ها انسان‌ها را به‌طور خفیف عفونی می‌کنند؛ اما ازآنجاکه از ویروس‌های فصلی متفاوت هستند، انسان‌ها از قبل دربرابر آن‌ها ایمن نیستند یا از ایمنی کمی برخوردار هستند. بنابراین، ویروس نوع A که این توانایی را پیدا می‌کند به‌سادگی انسان‌ها را آلوده و در میان مردم انتشار پیدا کند، به‌سرعت در جامعه پراکنده خواهد شد و مانند SARS-CoV-2 به وقوع دنیاگیری منجر خواهد شد.
آنفولانزای اسپانیایی سال ۱۹۱۸ که موجب مرگ حدود ۵۰ میلیون نفر شد، نشان می‌دهد چرا ویروس‌های آنفولانزای پاندمیک مدنظر سازمان جهانی بهداشت و دولت‌های سرتاسر جهان قرار داشته‌اند.
ویروس‌های نوع A چگونه می‌توانند انسان را آلوده کنند؟
ویروس‌های آنفولانزا با اتصال به گیرنده‌ی خاصی که روی سطح سلول‌ها قرار دارد، سلول‌های تنفسی را آلوده می‌کنند. انسان‌ها و پرنده‌ها نسخه‌های مختلفی از این گیرنده را دارند؛ بنابراین، ویروس‌های آنفولانزای طیور اتصال ضعیفی با سلول‌های انسانی برقرار می‌کنند؛ به‌همین‌علت، قدرت عفونت‌زایی آن‌ها در انسان اندک است.
ویروس‌های آنفولانزا در‌صورتی‌که دو نوع مختلف از آن یک سلول را آلوده کنند، به‌راحتی می‌توانند بخش‌هایی از مواد ژنتیکی خود را طی فرایندی باهم مبادله کنند که بازآرایی نامیده می‌شود. حاصل این فرایند می‌تواند ایجاد ویروس‌های آنفولانزای جدیدی باشد که ترکیبی از ویژگی‌های والدین خود را دارند. این ترس وجود دارد که ویروس بازآرایی‌شده بتواند زیان‌بخشی برخی ویروس‌های پرندگان و قدرت سرایت درخورتوجه در انسان‌ها را باهم ترکیب و ترکیب ویرانگری ایجاد کند. این خوک‌ها هستند که ممکن است این فرایند را ممکن سازند. سلول‌های تنفسی آن‌ها حاوی دو نسخه از گیرنده‌هایی است که قبلا به آن‌ها اشاره شد و این امر آن‌ها را دربرابر طیف وسیعی از ویروس‌های آنفولانزا مستعد می‌سازد. موضوع یادشده بدان‌معنا است این احتمال زیاد است که آن‌ها میزبانی باشند که در آن بازآرایی رخ می‌دهد؛ به‌همین‌دلیل، شبکه‌ی نظارت جهانی گسترده‌ای برای شناسایی ویروس‌های آنفولانزای جدید و به‌طور بالقوه خطرناک وجود دارد. این همان مسئله‌ای است که مقاله‌ی اخیر نشان می‌دهد: ویروس‌های آنفولانزای خوکی در چین ظاهر شده‌اند که بسیاری از ویژگی‌هایی را نشان می‌دهند که پیش‌بینی شده است سویه‌های پاندمیک حامل آن‌ها باشند.
راسوی اهلی به نشان‌دادن خطر ویروس‌های جدید کمک می‌کند
در بین ویروس‌های جداشده از خوک‌ها در چین بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۸، شش نوع متمایز شناسایی شد. در سال ۲۰۱۱، ویروس‌های غالب انواعی از ویروس آنفولانزای خوکی H1N1 سال ۲۰۰۹ بودند. ویروس‌های بعدی حاوی علامت‌هایی بودند که نشان می‌داد حاصل بازآرایی هستند؛ مخصوصا نوعی که G4 نامیده می‌شود، ابتدا در نمونه‌های گرفته‌شده در سال ۲۰۱۳ تشخیص داده و تا سال ۲۰۱۸ به نوع غالب و تنها نوع جداشده تبدیل شد. این امر با افزایش ظاهری در بیماری‌های تنفسی در خوک‌ها مقارن بود که نشان می‌دهد ویروس اولیه‌ی G4 برای آلوده‌کردن خوک‌ها به‌خوبی سازگاری پیدا کرده است و به‌میزان زیادی جایگزین ویروس‌های دیگر آنفولانزای خوکی در چین و به پیدایش مجموعه‌ای از ویروس‌های G4 مشکل‌ساز منجر شده است که هم‌اکنون در این کشور در حال گردش هستند.
آزمایش‌های قابلیت عفونت‌زایی ویروس‌های G4 در انسان نتایج نگران‌کننده‌ای به‌همراه داشت. الگوی گیرنده‌ها در راسوی اهلی مشابه انسان است و بیماری آنفولانزا را شبیه انسان بروز می‌دهد و این جانوران می‌توانند ویروس‌های آنفولانزا را در بین خودشان منتقل کنند. این امر موجب می‌شود که آن‌ها به مدل‌های مناسبی برای مطالعه‌ی اثرهای احتمالی ویروس آنفولانزا در انسان مبدل شوند.
به‌نظر نمی‌رسد واکسن‌های آنفولانزای موجود دربرابر ویروس‌های جدید آنفولانزا محافظت کنند.
در آزمایش‌های انجام‌شده، ویروس‌های G4 درمقایسه‌با انواع دیگر آزمایش‌شده در راسوی اهلی موجب بیماری شدیدتری شدند و به‌راحتی هم ازطریق تماس مستقیم و هم از راه قطرات تنفسی انتقال پیدا می‌کردند. این امر نشان می‌دهد ویروس‌های G4 قابلیت ایجاد بیماری شدید و انتقال آسان در بین انسان‌ها را دارند.
پژوهشگران این موضوع را آزمایش کردند آنتی‌بادی‌هایی که ویروس‌های آنفولانزای عامل بیماری انسان‌ها در سال‌های اخیر را شناسایی می‌کردند (شامل ویروس‌هایی که در پاسخ به نسخه‌ی جدیدی از واکسن آنفولانزا تولید شده بودند)، ویروس‌های G4 را نیز شناسایی می‌کنند یا خیر. البته چنین چیزی رخ نداد و این امر نشان می‌دهد جمعیت انسانی از پیش دربرابر این نوع ویروس‌ها ایمن نیست.
چقدر نگران باشیم؟
نمونه‌های خون کارکنان یکی از مزرعه‌های پرورش خوک که به‌طور مکرر در تماس نزدیک با خوک‌ها قرار می‌گرفتند و تعدادی از جمعیت عمومی برای وجود آنتی‌بادی‌هایی که بتوانند ویروس‌های G4 را شناسایی کنند، آزمایش شدند. با کمال تعجب، ۱۰ درصد از نمونه‌های کارکنان مزرعه و حدود ۴ درصد از نمونه‌های جمعیت عمومی حاوی چنین آنتی‌بادی‌هایی بودند. این امر نشان می‌دهد ویروس‌های آنفولانزای خوکی G4 از قبل در حال آلوده‌کردن انسان‌ها بوده‌اند و فراوانی نمونه‌های مثبت و فراوانی عفونت در سال‌های اخیر افزایش یافته است.
به‌نظر می‌رسد ویروس‌های G4 از تمام صفاتی برخوردار باشد که می‌ترسیم ویروس پاندمیک داشته باشد (اتصال کارآمد به سلول‌های تنفسی و تکثیر در آن‌ها و بیماری‌زایی و قدرت انتقال چشمگیر در مدل راسوی اهلی و فقدان ایمنی که حاصل ویروس‌های آنفولانزای دیگر یا واکسن‌ها باشد). سطح ظاهرا نامحسوس عفونت در کارکنان مزرعه پرورش خوک و دیگران نشان می‌دهد در‌حال‌حاضر، آنفولانزای خوکی به‌طورکلی موجب بیماری شدیدی نمی‌شوند یا به‌آسانی شیوع پیدا نمی‌کنند؛ اما آن‌ها ممکن است نشانگر ویروس‌هایی باشند که قبلا ازنظر عفونی‌کردن انسان به‌شدت سازگار شده باشند و برای افزایش شدت انتقال انسان به انسان یا افزایش شدت بیماری‌زایی به تغییر کوچکی نیاز داشته باشند.
درحالی‌که بیشتر برنامه‌ریزی‌های پاسخ دربرابر دنیاگیری روی آنفولانزا متمرکز بوده است، کووید ۱۹ لزوم برنامه‌ریزی جامع‌تر را نشان داده است. این مقاله یادآور به‌موقعی است که شاید لازم باشد حتی قبل از غلبه بر کووید ۱۹، برنامه‌ریزی قوی‌تری برای دنیاگیری بعدی مثل آنفولانزای خوکی آغاز کنیم. اگرچه رویدادهای شدید اغلب یک‌بار در زندگی توصیف می‌شوند، نمی‌توانیم به این شیوه با دنیاگیری‌ها برخورد کنیم. سارس، مرس، H1N1 و اکنون کووید ۱۹ همه در بیست سال گذشته ظاهر شده‌اند و از وقوع دنیاگیری‌های دیگری در آینده خبر می‌دهند.