بیوگرافی ورنر فون براون، پدر علم موشکی

ورنر ماگنوس ماکسیمیلیان فرایهر فون براون دانشمند آلمانی آمریکایی پیشگام علوم موشکی در جهان بود. این دانشمند در جوانی به عضویت حزب نازی درآمد و در برنامه‌ی توسعه‌ی موشکی این نظام فعالیت می‌کرد. او یکی از مدیران توسعه‌ی موشک مشهور V-2 بود.

آمریکایی‌ها پس از پایان جنگ جهانی دوم، فون براون را همراه با ‍‍۱۶۰۰ مهندس، تکنسین و دانشمند آلمانی دیگر، مخفیانه به آمریکا بردند. پروژه‌ای که این دانشمندان برای آن انتخاب شدند، Operation Paperclip نام داشت. فون براون در توسعه‌ی موشک میان‌برد بالستیک برای ارتش آمریکا کار کرد و موشک اولین فضاپیمای آمریکا با نام Explorer 1 را توسعه داد. گروهی که براون وظیفه‌ی مدیریت آن را بر عهده داشت، در «مرکز پرواز فضایی مارشال» فعالیت می‌کردند. علاوه بر موارد گفته‌شده، او در تیم طراحی و توسعه‌ی موشک Saturn V نیز نقش داشت. این موشک، فضاپیمای معروف آپولو را به ماه فرستاد.

تولد و تحصیل

ورنر فون براون در ۲۳ مارس ۱۹۱۲ در شهر کوچک ویرسیتز در استان پوزن، بخشی از امپراطوری آلمان به دنیا آمد. او دومین پسر از سه فرزند یک خانواده‌ی اشرافی بود. فون براون از ابتدای تولد لقب فرایهر را که معادل بارون در آلمان بود دریافت کرد. قوانین و مجوزهای اشرافی آلمان در سال ۱۹۱۹ منسوخ شدند؛ اما این خانواده‌ها همچنان اجازه‌ی استفاده از عناوین خود را داشتند.

پدر ورنر، مگنوس فرایهر فون براون به‌عنوان وزیر کشاورزی دولت فدرال در زمان جمهوری وایمار فعالیت می‌کرد. جمهوری وایمار، نظام حکومتی آلمان بین سال‌های ۱۹۱۹ تا ۱۹۳۳ بود. این عنوان توسط مورخان به دوران پس از پایان جنگ جهانی اول تا روی کار آمدن نازی‌های اطلاق می‌شود. 

ورنر در سال‌های کودکی یک تلسکوپ از مادرش هدیه گرفت و این هدیه،‌ باعث بروز علاقه‌ی او به علوم فضایی شد. خانواده‌ی آن‌ها در سال ۱۹۱۵ به برلین مهاجرت کردند تا پدرش به‌عنوان وزیر امور داخلی مشغول به کار شود. ورنر جوان در ۱۲ سالگی مجذوب فعالیت‌های رکوردشکنانی همچون مکس والیر و فریتز فون اوپل شد که با خودروهای موشکی به رکوردشکنی سرعت می‌پرداختند. او به خاطر این علاقه یک فشفشه را به یک واگن اسباب‌بازی متصل کرد و آزمایشی خطرناک در یک خیابان شلوغ انجام داد. این آزمایش باعث شد ورنر توسط پلیس دستگیر شود و تا امضای تعهد توسط پدرش، در بازداشت بماند.

ورنر یک موزیسین آماتور نیز بود که نواختن پیانو و سولو را در سنین کودکی فرا گرفت. او قطعات بتهوون و باخ را از حفظ می‌نواخت و استعداد بالایی در نوازندگی داشت. یکی از علایق کودکی این دانشمند، تبدیل شدن به موسیقی‌دان بود. البته او در سال ۱۹۲۵ به یک مدرسه‌ی شبانه‌روزی رفت و مسیر علاقه‌اش عوض شد.

فون براون در دوران تحصیل در فیزیک و ریاضی ضعیف بود؛ اما با خواندن کتابی از هرمان اوبرت (از نظریه‌پردازان پیشگام علوم فضایی) به این شاخه از علم علاقه‌مند شد. نام کتابی که مسیر علاقه‌ی ورنر را تغییر داد، «سفر به فضای سیاره‌ای به کمک موشک» بود. والدین ورنر در سال ۱۹۲۸ او را به مدرسه‌ی هرمان لیتز در جزیره‌ی شپیکروگ فرستادند. علاقه‌ی ورنر به علوم فضایی و موشک باعث شد که او در ادامه‌ی تحصیل، پایه‌های علم فیزیک و ریاضی خود را تقویت کند.

پدر علم موشکی در سال ۱۹۳۰ وارد دانشگاه فنی برلین شد و در آنجا به عضویت انجمن سفرهای فضایی دانشگاه درآمد. در دوران دانشجویی او روی پروژه‌ی موتور سوخت مایع موشک به همراه ویلی لی و هرمان اوبرت فعالیت می‌کرد. او در بهار ۱۹۳۲ در رشته‌ی مهندسی مکانیک از دانشگاه فنی فارغ‌التحصیل شد.

ورنر فون براون از اوبرت به‌عنوان منبع الهام‌ خود یاد کرده است:

هرمان اوبرت اولین دانشمندی بود که در زمان تحلیل و تفکر در مورد فضاپیماها، مدل، آنالیز و طراحی ریاضی نیز برای آن‌ها ارائه کرد. من نه‌تنها او را به‌عنوان ستاره‌ی راهنما بلکه به‌عنوان اولین واسط برای شناخت علم موشکی و سفرهای فضایی می‌شناسم. جایی در تاریخ باید برای ادای احترام به فعالیت‌ها و تحقیقات این دانشمند در نظر گرفته شود.

فعالیت کاری در آلمان

تحصیلات فون براون در دوران پیش از جنگ جهانی دوم تمام شد. این دوران زمانی بود که طبق معاهده‌ی ورسای، آلمانی‌ها خلع سلاح شدند و حق انجام تحقیقات و مطالعه در برخی زمینه‌های نظامی را نداشتند. به همین خاطر، ورنر تنها توانست در زمینه‌ی موشکی که در این معاهده ذکر نشده بود، کار کند.

ارتباط با حزب نازی

ارتباط فون براون با حزب نازی در زمان حکومت رایش سوم، در تاریخ با تضاد و ابهام نگاشته شده است. تاریخ‌نویسان زمان عضویت او در حزب نازی را ۱۲ نوامبر ۱۹۳۷ بیان کرده‌اند. فون براون در اعترافاتی که پس از جنگ جهانی دوم برای آمریکایی‌ها نوشت، دلیل عضویت در حزب را اجبار و تهدید نازی‌ها عنوان کرد. او در بیانات خود عنوان کرد که به‌خاطر ترس از دست دادن شغلش به عضویت گروه درآمده و هیچ عقیده‌ی سیاسی پشت این عضویت نبوده است.

البته برخی از تاریخ نویسان جنگ جهانی دوم، تصاویر و اسنادی از ارتباط نزدیک فون براون با روسای تراز اول نازی‌ها منتشر کرده‌اند. او در بخشی از خاطرات خود در مورد عضویت حزب نازی، شعارها و قول‌های این گروه را مبنی بر رفع رکود اقتصادی دوران پس از جنگ جهانی اول، از دلایل عضویتش عنوان کرده است. او در جایی گفته که با وجود عضویت در حزب، بسیاری از همقطاران او هیتلر را فردی با دانش کم و کارهای غیر عاقلانه می‌دانستند که مانند ناپلئون تنها به فکر کشورگشایی است.

فعالیت‌های علمی در خدمت حزب نازی

پدر علم موشکی در سال ۱۹۳۳ و زمانی که حزب نازی در آلمان به قدرت رسید، در حال تحقیق روی مقاله‌ی عملی دکترای خود بود. نازی‌ها بلافاصله پس از به قدرت رسیدن، او را برای تحقیقات موشکی به کار گرفتند. کاپیان توپخانه،‌ والتر دورنبرگر، مجوز تحقیقات اسلحه‌ی توپخانه‌ای را به فون براون اعطا کرد. پس از این تغییر موقعیت، او در ایالت کامرسدورف در کنار مرکز تحقیقات و آزمایش موشک‌های سوخت جامد مشغول به کار شد. مدیریت این مرکز تحقیقاتی بر عهده‌ی دورنبرگر بود.

عنوان رساله‌ی دکترای فون براون که در ۲۷ جولای ۱۹۳۴ تمام شد، «تحقیق در مورد آزمایش‌های احتراق» بود. البته این عنوان تنها ظاهر تحقیقات این دانشمند بود. او در واقع در پروژه‌ای تحت عنوان «راه‌ حل‌های نظری، تجربی و عملی برای حل مشکل موشک‌های سوخت مایع» برای ارتش نازی فعالیت می‌کرد. نتایج تحقیقات سری او، تا سال ۱۹۳۴ منجر به پرتاب دو موشک تا ارتفاع ۲.۲ و ۳.۵ کیلومتری شد.

محققان آلمانی تا پیش از سال ۱۹۳۹ در اکثر اوقات از نظریات و راه‌ حل‌های دانشمند آمریکایی رابرت اچ‌. گودارد استفاده می‌کردند. فون براون نیز برای حل مشکلات متعدد موشکی به‌صورت مستقیم با این دانشمند در ارتباط بود و از او کمک می‌گرفت. نتایج کمک‌های این دانشمند در توسعه‌ی موشک V-2 به فون براون کمک زیادی کرد. دانشمند آلمانی در سال ۱۹۶۳ در مورد تحقیقات گودارد می‌گوید:

اگرچه موشک‌هایی که گودارد طراحی می‌کرد بر اساس استانداردهای امروزی، اشکالات متعددی داشتند؛ اما این تحقیقات، مسیر را برای توسعه‌ی امکانات مختلف موشک‌های مدرن هموار کردند.

موشک V-2

در ۲۲ دسامبر سال ۱۹۴۲، آدولف هیتلر شخصا دستور ساخت یک موشک A-4 را به‌عنوان «سلاح انتقام» صادر کرد. تیمی که فون براون آن را هدایت می‌کرد در دهکده‌ی پینموند تحقیق می‌کردند. آن‌ها پس از صدور فرمان مشغول طراحی و تولید شدند و در هفتم جولای سال ۱۹۴۳، فون براون در یک ویدیو، پرتاب موشک A-4 را که به سمت لندن هدف گرفته شده بود، به نمایش گذاشت. هیتلر از این اتفاق بسیار خشنود بود و این افتخار، برای فون براون ۳۱ ساله نیز فراموش‌نشدنی بود.

پس از پرتاب موشک، بریتانیایی‌ها و اتحاد جماهیر شوروی به این حمله‌ی آلمان پاسخ دادند و مرکز تحقیقاتی پینموند را در تاریخ‌ ۱۷ و ۱۸ آگوست همان سال بمباران کردند. این بمباران که یکی از حملات بزرگ تاریخ جنگ جهانی بود، با استفاده از ۵۹۶ فروند هواپیما و ۱۸۰۰ تن مواد منفجره انجام شد. اکثر ساکنان مرکز تحقیقاتی از این حمله نجات پیدا کردند؛ اما تجهیزات به‌کلی نابود شد و برنامه‌ی موشکی آلمان‌ها به تعویق افتاد. علاوه بر از بین رفتن تجهیزات، تعدادی از مهندسان ارشد فون براون نیز در این حمله کشته شدند.

موشک بعدی تیم تحقیقاتی فون براون، این بار کاملا نظامی بود و با پروپاگاندای تبلیغاتی، «انتقام ۲» (Vengeanve 2) و به اختصار V-2 نام داشت که در هفتم سپتامبر سال ۱۹۴۴ به سمت لندن شلیک شد. اگرچه فون براون در ابتدا به خاطر علاقه به فضا به علم موشک‌سازی روی آورده بود؛ اما نتایج تحقیقات او برای کشتن افراد استفاده می‌شد. او پس از شنیدن خبر برخورد موشک جدید به لندن گفت: «موشک به‌خوبی عمل کرد، منتها در سیاره‌ی اشتباهی فرود آمد.» طنزنویس مشهور، مورت سال، در مورد این رفتار فون براون در جایی گفته بود: «من ستاره‌ها را هدف می‌گیرم؛ اما بعضی اوقات موشک‌هایم به لندن اصابت می‌کنند»

دانشمند موشکی آلمان در خلال جنگ جهانی دوم علاوه بر مطالعات موشکی، روی سوخت هواپیماها هم تحقیقاتی انجام داد که در نهایت به موفقیت آن‌چنانی نرسید. او در ۱۴ مارس سال ۱۹۴۴ به‌صورت غیر مترقبه توسط گشتاپو دستگیر شد. بعدا مشخص شد که یک جاسوس اس‌اس از مکالمات فون براون و همکارش دریافته است که آن‌ها امیدی به ادامه‌ی جنگ و علاقه‌ای به توسعه‌ی موشک ندارند. این دانشمند سرشناس به مدت دو هفته بدون دانستن اتهامات در بازداشت بود. پس از مدتی، دانشمندان مرکز تحقیقاتی و برخی مقامات نظامی از هیتلر درخواست کردند که فون براون را برای ادامه‌ی تحقیقات پروژه‌ی موشکی آزاد کند. هیتلر با وجود دانستن عواقب این کار، فون براون را آزاد کرد و گفت تا زمانی که به حضور او نیاز است،‌ این دانشمند از هر اتهامی تبرئه می‌شود.

در بهار سال ۱۹۴۵ که جنگ به ماه‌های پایانی نزدیک می‌شد، ارتش شوروی در ۱۶۰ کیلومتری مرکز تحقیقاتی فون براون بود. او نیروهای خود را جمع کرد و از آن‌ها در مورد تسلیم شدن به آمریکایی‌ها یا ارتش شوروی نظر خواست. در نهایت آن‌ها تصمیم گرفتند به آمریکایی‌ها ملحق شوند. آن‌ها اسناد تحقیقات را در جایی مخفی کردند تا دست گروه اس‌اس به آن‌ها نرسد. در همین ماه‌ها بود که این دانشمند آلمانی در یک سفر کاری دچار مجروحیت جدی در ناحیه‌ی دست شد. 

در ماه آوریل نیروهای متفقین پیشروی زیادی به خاک آلمان داشتند. نیروهای نظامی دستور دادند که تیم تحقیقاتی موشکی به پایگاهی در کوه‌های آلپ برود. نیروهای نگهبان دستور داشتند در صورت نزدیک شدن دشمن، افراد تیم را قتل عام کنند. فون براون توانست نیروهای اس‌اس‌ را قانع کند تا تیم تحقیقاتی در روستاهای اطراف پنهان شوند و هدف آسانی برای متفقین نباشند. خود او به همراه برادرش به اتریش فرار کرد و در آنجا تسلیم آمریکایی‌ها شد.

گزارشات حاکی از آن هستند که فون براون ابتدا به نیروهای اطلاعاتی انگلستان تحویل داده شد و مهندسان و بازجویان انگلیسی از او بازجویی کردند. هدف آن‌ها استخراج اطلاعات عملی از فرد شماره یک سازمان موشکی آلمان بود. بعد از آن، دانشمند موشکی آلمانی تحویل نیروهای آمریکایی داده شد و پس از مدتی بازجویی در پروژه‌ی سری Operation Paperclip به کار گرفته شد.

خدمت در آمریکا

فون براون پس از انتقال به آمریکا به همراه برخی از اعضای قدیمی تیم تحقیقاتی‌اش به فورت بلیس در شمال ال‌پاسو منتقل شد. این دانشمند در محیط جدید به هیچ وجه احساس راحتی نمی‌کرد. دانشمندی که در کشور خودش افراد زیادی را مدیریت می‌کرد، در آمریکا تبدیل به کارمند-مدیری ۲۶ ساله شده بود که تحصیلات مهندسی عادی داشت. مدیر فون براون اهمیتی به دانش او نمی‌داد و اکثر درخواست‌های او را رد می‌کرد. به هر حال فون براون در این محل جدید نیز به تحقیقات مشغول شد و در اولین اقدامات، اسناد تحقیقاتی موشک V-2 را بازیابی کرد.

اقدامات بعدی تیم تحقیاتی فون براون در آمریکا شامل بازسازی و بهینه‌سازی تعدادی موشک V-2 بود که از آلمان به آمریکا منتقل شده بودند. علاوه بر آن، آن‌ها پتانسیل‌های نظامی و غیر نظامی دیگر این موشک‌ها را نیز بررسی می‌کردند. این تیم تحقیقاتی اجازه‌ی ترک محل سکونت بدون اسکورت نظامی نداشتند. آن‌ها به خاطر این شرایط، لقب طنز «زندانیان صلح» را برای خود انتخاب کردند.

پس از شروع جنگ کره در سال ۱۹۵۰، تیم تحقیقاتی فون براون به هانتس‌ویل در آلاباما منتقل شد و در آنجا موشک رداستون را توسعه داد. فون براون به مدت ۲۰ سال در این منطقه زندگی کرد. رداستون به‌عنوان اولین موشک برای آزمایش بمب‌های اتمی بالستیک شناخته می‌شود. فون براون که پس از این پروژه‌ها به مدیر بخش تحقیق و توسعه‌ی آژانس موشک‌های بالستیک ارتش آمریکا تبدیل شده بود، تصمیم به بهینه‌سازی موشک Redstone گرفت. بهینه‌سازی این موشک منجر به تولید موشک ژوپیتر-سی شد که اولین فضاپیمای آمریکا با نام اکسپلورر یک را به فضا فرستاد. پرتاب این موشک را می‌توان تولد عصر هوافضا در آمریکا نامید.

پس از پرتاب موشک اسپوتنیک توسط اتحاد جماهیر شوروی و بالا گرفتن جنگ سرد بین آمریکا و این کشور، آمریکایی‌ها تصمیمی جدی برای پیشرفت در حوزه‌ی هوافضا گرفتند. آن‌ها تیم تحقیقاتی آلمانی به رهبری ورنر فون براون را برای پیروزی در رقابت فضایی با شوروی به کار گرفتند. سازمان فضایی ناسا در ۲۹ جولای ۱۹۵۸ به‌صورت رسمی تأسیس و فعالیت فضایی آمریکا وارد فاز جدیدی شد. 

دانشمند آلمانی پس از ملحق شدن به سازمان فضایی ناسا،‌ فعالیت جدی خود را روی موضوع مورد علاقه‌اش یعنی سفر به فضا متمرکز کرد. پس از تعدادی پروژه‌ی شکست‌خورده و پرتاب‌های ناموفق،‌ بالاخره وسواس بالای فون براون برای حل مشکلات موشک پیش از سوار کردن فضانورد به آن، جواب داد. پروژه‌ی آپولو ۱۱ در ۱۶ جولای سال ۱۹۶۹ با موفقیت به انجام رسید و ۶ تیم فضانورد به کمک موشک Saturn V به کره‌ی ماه فرستاده شدند. 

در تاریخ یکم مارس سال ۱۹۷۰، فون براون به یک مقام مدیریتی در ناسا ارتقا پیدا کرد و به همین دلیل به واشنگتن دی‌سی نقل مکان کرد. پس از مدتی، شکست‌های پروژه‌ی آپولو افزایش پیدا کردند و از طرفی فون براون نیز علاقه‌ی زیادی به ادامه‌ی آن نداشت. ورنر در ۲۶ می سال ۱۹۷۲ از ناسا بازنشسته شد.

پس از بازنشتگی از ناسا، فون براون به‌عنوان معاون مهندسی شرکت فضایی فیرچایلد در جرمن‌تاون مریلند مشغول به کار شد. او در سال ۱۹۷۳ به سرطان کلیه مبتلا شد؛ اما باز هم با قدرت به فعالیت خود ادامه می‌داد. از دیگر فعالیت‌های علمی او پس از بازنشستگی می‌توان به تدریس و سخنرانی در دانشگاه‌های معتبر آمریکایی اشاره کرد. او در سال ۱۹۷۵ مرکزی تحقیقاتی به نام «انجمن فضایی ملی» تأسیس کرد. مشکلات سلامتی باعث شد این دانشمند موشکی در ۳۱ دسامبر سال ۱۹۷۶ از شرکت فیرچایلد استعفا دهد و روند درمان خود را پیگیری کند. او در سال ۱۹۷۷ مفتخر به دریافت نشان ملی علوم شد که به خاطر بستری بودن نتوانست در مراسم مخصوص در کاخ سفید شرکت کند. 

زندگی شخصی و مرگ

ورنر فون براون شخصیتی جذاب و اجتماعی داشت. او دوستان زیادی داشت و اطرافیان از او به‌عنوان فردی با قدرت معاشرت بالا یاد کرده‌اند. پس از چند تلاش ناموفق برای ازدواج، این دانشمند سرشناس زمانی که در فورت بلیس ساکن بود، طی نامه‌ای از دختر عموی خود، ماریا لوئیس فون کویزتورپ خواستگاری کرد. پس از موافقت پدر ماریا، ورنر نیز اجازه‌ی سفر به آلمان و بازگشت با همسرش را از مقامات آمریکایی دریافت کرد.

ورنر و ماری در سال ۱۹۴۷ با هم ازدواج کردند و به همراه پدر و مادر ورنر به آمریکا بازگشتند. اولین فرزند این دو، آیریس کارین نام داشت و در ۹ دسامبر ۱۹۴۸ در بیمارستان نظامی فورت بلیس متولد شد. خانواده‌ی فون براون دو فرزند دیگر به نام‌های مارگارت و پیتر نیز داشتند که در سال‌های ۱۹۵۲ و ۱۹۶۰ به دنیا آمدند. فون براون در سال ۱۹۵۵ مجوز رسمی شهروندی ایالات متحده‌ی آمریکا را دریافت کرد.

ورنر فون براون در ۱۷ ژوئن سال ۱۹۷۷ بر اثر سرطان پانکراس در الکساندریا ایالت ویرجینیا از دنیا رفت و در همان‌جا دفن شد.

فون براون در طول سال‌های فعالیتش، ۱۲ نشان دکترای افتخاری دریافت کرد. یکی از دهانه‌های ماه به خاطر فعالیت‌های این دانشمند به نام او ثبت شده است. بسیاری از خیابان‌های آلمان نیز به نام این دانشمند مشهور ثبت شده‌اند.