بیوگرافی والنتینا ترشکوا، اولین زن فضانورد تاریخ

والنتینا ترشکوا (Valentina Vladimirovna Tereshkova) اولین و جوان‌ترین فضانورد زن تاریخ است که امروز به‌عنوان سیاست‌مداری عالی‌رتبه در مجلس دومای روسیه فعالیت می‌کند. او که با گذراندن دوره‌های حرفه‌ای خلبانی و مهندسی وارد برنامه‌ی فضایی اتحاد جماهیر شوروی شده بود، به‌عنوان اولین زن فضانورد در سال ۱۹۶۳ با فضاپیمای وستوک ۶ به فضا رفت. سفر تاریخی ترشکوا در فضا سه روز به طول انجامید و او ۴۸ بار به‌ دور زمین گشت. ترشکوا هنوز به‌عنوان تنها زن تاریخ شناخته می‌شود که به‌صورت انفرادی در سفری فضایی حضور داشته است.

ترشکوا پیش از انتخاب برای برنامه‌ی فضایی شوروی در بحبوحه‌ی جنگ سرد، کارگر کارخانه‌ی نساجی و چترباز آماتور بود. او پس از گذراندن آزمایش‌های ابتدایی، به‌عنوان عضوی از گروه Cosmonaut Corps به نیروی هواوی شوروی پیوست و به درجه‌ی افسری رسید. اولین گروه فضانوردان زن شوروی  سال ۱۹۶۹ منحل شد؛ اما ترشکوا به‌عنوان مدرس به فعالیت در برنامه‌ی فضایی کشور ادامه داد. او سپس مدرک مهندسی حرفه‌ای را از آکادمی ژوکوفسکی دریافت کرد؛ اما با وجود داشتن مجوز پرواز فضایی، دیگر هیچ‌گاه از زمین خارج نشد. ترشکوا در سال ۱۹۹۷ با درجه‌ی سرلشکری از نیروی هوایی روسیه بازنشسته شد.

اولین فضانورد زن تاریخ همیشه از طرفداران حزب کمونیست شوروی بود. او یکی از اعضای همیشگی عضو محسوب می‌شد و عناوین سیاسی متعددی در رزومه‌ی فعالیتی خود دارد. از سوابق مهم ترشکوا می‌توان به عضویت در هیئت‌رئیسه‌ی شورای عالی از سال ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۹ اشاره کرد. پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی نیز، فعالیت‌های سیاسی ترشکوا متوقف نشد. او با وجود دو بار شکست در انتخابات مجلس دومای روسیه، در سال ۲۰۰۸ به مجلس راه یافت. ترشکوا در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۶ نیز مجددا برای عضویت در مجلس دوما انتخاب شد و اکنون نماینده‌ی حزب «روسیه‌ی واحد» است.

امضای ترشکوا

تولد و تحصیل

والنتینا ترشکوا ۶ مارس ۱۹۳۷ در بولشوی ماسینیکوا در ولگا متولد شد که بخشی از استان یاروسلاول در مرکز روسیه محسوب می‌شود. این منطقه در ۲۷۰ کیلومتری پایتخت روسیه، مسکو، قرار دارد. والدین والنتینا که به‌جز او، دو فرزند دیگر هم داشتند، از بلاروس به شوروی مهاجرت کرده بودند. پدرش، ولادیمیر ترشکوا، ابتدا راننده‌ی تراکتور بود و بعدها به‌عنوان گروهبان تانک ارتش شوروی مشغول به خدمت شد. او زمانی‌که دخترش دوساله بود، در نبردی در جنگ جهانی دوم از دنیا رفت.

پس از مرگ پدر والنتینا، مادرش خانواده را به یاروسلاول برد؛ چون اعتقاد داشت منطقه‌ی شهری فرصت‌های کار بیشتری دارد. فیودورونا ترشکوا که سرپرست سه فرزند بود، درنهایت در کارخانه‌ی تولید پنبه به‌نام کراسنی پرکوپ مشغول به کار شد.

ترشکوا از نوجوانی علاقه‌ی زیادی به چتربازی داشت. او درکنار تحصیل، در باشگاه هوانوردی عضویت داشت و اولین پرواز خود را در ۲۲ سالگی و ۲۱ مه ۱۹۵۹ با موفقیت به اتمام رساند. والنتینا تمرین‌های چتربازی را بدون اطلاع خانواده انجام می‌داد. او هم‌زمان در کارخانه‌ی نساجی هم فعالیت می‌کرد که در تأمین هزینه‌ی کلاس‌های هوانوردی کمک شایانی بود. ورود به فعالیت‌های سیاسی نیز در همان سال‌ها اتفاق افتاد. ترشکوا جوان ابتدا در سال ۱۹۶۰ عضو جمعیت جوانان کمونیست شد و در سال ۱۹۶۲، به‌صورت رسمی به عضویت حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی درآمد.

ورود به برنامه‌ی فضایی شوروی

ترشکوا هیچ‌گاه در رؤیاهای جوانی خود، سفر به فضا را تصور نمی‌کرد و درواقع، علاقه‌ی او به چتربازی بود که باعث ورود به دنیای فضانوردی شد. پس از اولین سفر موفقیت‌آمیز فضانوردان شوروی به فضا، آن‌ها تصمیم گرفتند تا رکورد جدیدی برای پیشبرد پیروزی‌های خود در جنگ فضایی با ایالات متحده ثبت کنند. یوری گاگارین سال ۱۹۶۱ به‌عنوان اولین فضانورد تاریخ به فضا رفت. نیکولای کامانین، مدیر واحد آموزش فضانوردی در برنامه‌ی فضایی شوروی، در آن زمان در رسانه‌های آمریکایی خوانده بود که آن‌ها قصد آموزش زنان برای سفر به فضا را دارند. همین بهانه کافی بود تا برنامه‌ای جدی برای تقویت حس وطن‌پرستی زنان اتحاد جماهیر شوروی شروع به کار کند.

نباید اولین زنی که به فضا سفر می‌کند، آمریکایی باشد. با این اتفاق، به روحیه‌ی وطن‌پرستی زنان شوروی توهین می‌شود.

او برنامه‌ای برای انتخاب برترین زنان هوانورد اجرا کرد تا با انتخاب پنج نفر از آن‌ها، آموزش فضانوردی را هرچه سریع‌تر شروع کند. برنامه‌ی کامانین برای فرستادن زنان به فضا به‌قدری جدی بود که آموزش گروه زنان زودتر از مردان شروع شد.

درکنار بیکوفسکی، پیش از مأموریت وستوک ۵ و ۶

برنامه‌ی فضایی شوروی برای انتخاب اولین زنان فضانورد، قوانین جالبی داشت. به‌عنوان مثالی از قوانین پیش‌نیاز، می‌توان به قد کمتر از ۱۷۰ سانتی‌متر و سن کمتر از ۳۰ سال و وزن کمتر از ۷۰ کیلوگرم اشاره کرد. تا سال ۱۹۶۲، حدود ۴۰۰ نفر را سازمان‌های متعدد فضایی و نظامی شوروی برای ورود به برنامه‌ی آموزشی سفر به فضا انتخاب کرد. پس از بررسی‌های اولیه، ۵۸ نفر برای مراحل بعدی انتخاب شدند که کامانین شخصا تعداد آن‌ها را به ۲۳ نفر کاهش داد. درنهایت ۱۶ فوریه‌ی ۱۹۶۲، ترشکوا به‌‌همراه چهار زن دیگر به‌عنوان اعضای نهایی گروه زنان مسافر فضا انتخاب شد.

ارتش شوروی مدیریت برنامه‌ی فضایی کشور را برعهده داشت؛ درنتیجه اعضایی که به برنامه‌ی فضایی وارد می‌شدند، اعضای ارتش هم بودند. پنج زنی که به‌عنوان اولین زنان فضانورد از میان ۴۰۰ نفر کاندیدا انتخاب شده بودند، هیچ‌گونه سابقه‌ی نظامی نداشتند و درنتیجه، با درجه‌ی سرباز وظیفه به نیروی هوایی ارتش شوروی پیوستند. برنامه‌ی آموزشی آن‌ها با فشردگی زیاد شروع شد که شامل آزمایش‌هایی همچون آزمایش محیط خلأ، آزمایش‌های سانتریفیوژ، آزمایش اتاقک دما، آزمایش اتاقک تخلیه‌ی فشار و آموزش‌های خلبانی با هواپیمای جت جنگنده‌ی MiG-15UTI بود.

کپسول فضاپیمای وستوک ۶ در موزه‌ی فضایی لندن

والنتینا ترشکوا برای هریک از آزمایش‌ها و برنامه‌های تمرینی پرفشار باید مقاومت خود را در شرایط بسیار دشوار به معرض نمایش می‌گذاشت. بخشی از آزمایش‌های مقاومت، شامل شنا در دریا و تحت شرایط موجی بسیار دشوار انجام می‌شد که در آن، قایق‌های موتوری برای شبیه‌سازی شرایط دشوار استفاده می‌شدند. ترشکوا همچنین آموزش‌های تئوری را در آکادمی مهندسی نیروی هوایی شوکوفسکی می‌گذارند. او چند سال پس از پرواز تاریخ‌ساز، از دانشکده فارغ‌التحصیل شد.

آزمایش‌های اولیه و پایه‌ای زنان منتخب سفر به فضا در شوروی، چند ماه به طول انجامید. درنهایت پس از گذراندن آموزش‌های ابتدایی، کامانین پیشنهاد درجه‌ی افسری نیروی هوایی ارتش را به آن‌ها داد. همکاران مرد به گروه زنان پیش‌گام پیشنهاد دادند تا پیشنهاد کامانین را بپذیرند. چنین درجه‌ای نوعی ضمانت برای باقی‌ماندن زنان در ارتش شوروی بود و برنامه‌ی فضایی نمی‌توانست پس از اولین سفر فضایی، آن‌ها را کنار بگذارد. سرانجام، هر پنج زن گروه به درجه‌ی ستوانی رسید.

از گروه پنج‌نفره‌ی زنان کاندیدا برای اولین سفر به فضا، یک نفر به‌علت بیماری (Tatyana Kuznetsova) و دیگری به‌‌دلیل عملکرد ضعیف (Zhanna Yorkina) از انتخاب نهایی محروم شدند. درنهایت، ترشکوا با دو نفر دیگر (Irina Solovyova و Valentina Ponomaryova) برای اولین سفر به فضا رقابت می‌کرد. پونوماریوا رقیب جدی ترشکوا بود.

تمبر یادبود ترشکوا (۱۹۶۳)

برنامه‌ی فضایی شوروی ابتدا با این هدف تدوین شد که دو فضانورد زن در دو روز متوالی در ماه‌های مارس یا آوریل ۱۹۶۳ به فضا سفر کنند. ابتدا قرار شد ترشکوا با فضاپیمای وستوک ۵ و پونوماریوا در وستوک ۶ به فضا سفر کنند. البته برنامه‌ی مذکور در ماه مارس تغییر کرد. قرار بر این شد که وستوک ۵ با هدایت فضانورد مرد به فضا سفر کند و وستوک ۶، پس‌از‌آن و با فضانورد زن به پرواز دربیاید. برنامه‌ی پرواز هر دو فضاپیما برای ماه ژوئن ۱۹۶۳ تنظیم شد.

پرواز تاریخی وستوک ۶ و فعالیت‌های بعدی

فضاپیمای وستوک ۵ در ۱۴ ژوئن ۱۹۶۳ با موفقیت به فضا پرتاب شد. ترشکوا که باید با وستوک بعدی به فضا می‌رفت، برنامه‌های آماده‌سازی نهایی را گذراند. صبح روز ۱۶ ژوئن ۱۹۶۳، ترشکوا و فضانورد پشتیبانش سولوویوا برای حرکت به‌سمت وستوک ۶ آماده شدند. پس از دو ساعت گذراندن آزمایش‌های ابتدایی و بررسی تمام جوانب، درنهایت وستوک ۶ با موفقیت به پرواز درآمد و نام ترشکوا را به‌عنوان اولین زن مسافر فضا در تاریخ ثبت کرد. ترشکوا تا امروز هنوز به‌عنوان تنها زنی شناخته می‌شود که در سفری انفرادی به فضا رفت. او همچنین در ۲۶ سالگی این سفر را انجام می‌داد که نامش را به‌عنوان جوان‌ترین زن فضانورد تاریخ ثبت کرد.

تقدیر از ترشکوا با حضور خروشچف

وستوک ۶ آخرین پروژه‌ی وستوک بود. وستوک ۵ که دو روز قبل با رهبری بیکوفسکی به فضا رفته بود، مانند وستوک ۶ سفری سه‌روزه را در فضا و به دور زمین انجام می‌داد. هر دو فضاپیما، در فاصله‌ی ۳۰ درجه‌ای از یکدیگر در خارج از جوّ به دور زمین می‌گشتند. وستوک ۵ و وستوک ۶ ارتباط رادیویی باهم داشتند؛ اما یکدیگر را مشاهده نمی‌کردند. دوربین‌هایی در داخل فضاپیماها قرار داشت که تصویر را به‌صورت زنده برای تلویزیون دولتی شوروی ارسال می‌کرد. ترشکوا در پرواز خود مأموریت دیگری هم داشت و علاوه‌بر ثبت لاگ پرواز، تصاویری هم از افق زمین ثبت می‌کرد. این تصاویر بعدها در شناسایی و مطالعه‌ی لایه‌های هواپخش اتمسفر زمین استفاده شدند.

منابع تاریخی ادعا می‌کنند پرواز وستوک ۶ و والنتینا ترشکوا درمقایسه‌با مجموع پرواز تمامی فضانوردهای آمریکایی پیش از آن تاریخ بیشتر بود. پرواز ترشکوا داده‌های باارزشی برای مطالعه‌ی تأثیرهای پزشکی و سلامتی پرواز به فضا بر بدن فضانوردان دراختیار محققان قرار داد. به‌علاوه، ترشکوا به‌عنوان اولین زن به فضا سفر می‌کرد و مطالعه‌های دقیقی روی سلامت زنان در سفرهای فضایی را ممکن می‌کرد. ترشکوا در طول سفر خود چندبار دچار حالت تهوع شد؛ اما توانست بدون مشکل جدی سلامتی، دو روز و ۲۲ ساعت و ۵۰ دقیقه در فضا بماند و ۴۸ بار به دور زمین بگردد.

پرواز ترشکوا مانند دیگر پروازهای وستوک به‌پایان می‌رسید. او در فاصله‌ای حدود ۶ کیلومتری از سطح زمین، از فضاپیما به بیرون پرید و با چتر به زمین نشست. محل فرود ترشکوا ۶۲۰ کیلومتری شمال‌شرقی قراغندی قزاقستان بود. ترشکوا در زمان فرود با چتر با کمی مشکل مواجه شد؛ چون وزش باد شدیدی در محل فرود جریان داشت. او درنهایت، تنها با خراش کوچکی روی بینی به زمین نشست. بیکوفسکی سه ساعت بعد به زمین رسید.

سفر ترشکوا به اکراین

استقبال از فضانوردان تاریخ‌ساز شوروی با مراسمی بزرگ انجام شد. رسانه‌ی روسی Pravda ادعا می‌کند یک‌میلیون شاخه گل برای مراسم مذکور سفارش داده شد تا خروشچف و دیگر سیاست‌مداران و رهبران شوروی از دو فضانورد تاریخ‌ساز استقبال کنند. بیکوفسکی و ترشکوا هردو در مراسم حاضر شدند و خورشچف شخصا از آن‌ها قدردانی کرد. به‌هرحال، پرواز آن‌ها به دور زمین، به‌معنای پیروزی دیگری برای شوروی در نبرد فضایی بود و باعث شد آمریکایی‌‌ها جدی‌تر از قبل برنامه‌هایی را برای شکست شوروی آماده کنند.

کمتر از یک هفته پس از پرواز ترشکوا با وستوک ۶، مسکو میزبان کنگره‌ی بین‌المللی زنان شد که در ۲۴ ژوئن، میزبان دوهزار زن از ۱۱۹ کشور سرتاسر جهان بود. ترشکوا در آن دیدار نیز تقدیر شد. ترشکوا در میان تمامی فضانوردان روسی بیشترین درخواست دیدار را از کشورهای خارجی دریافت می‌کرد. چند سازمان حکومتی شوروی باید سفرها و دیدارهای او را از قبل تأیید می‌کردند. وزارت امورخارجه، وزارت دفاع، سازمان اطلاعاتی KGB و کمیسیون مرکزی حزب کمونیست، از سازمان‌هایی بودند که فرایند تأیید سفر ترشکوا را انجام می‌دادند.

تمامی فضانوردانی که در پروژه‌‌‌ی وستوک شوروی حضور داشتند، سفرهای متعددی به سرتاسر جهان انجام دادند؛ منتهی ترشکوا بیش از همه سفر کرد و ۴۲ مسافرت بین سال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۷۰ برای او ثبت شد. از سفرهای مهم ترشکوا می‌توان به سفر سال ۱۹۶۳ به هاوانای کوبا و دیدار با فیدل کاسترو اشاره کرد. ملکه الیزابت دوم در انگلستان میزبان مهم بعدی ترشکوا بود که در سال ۱۹۶۴ از او پذیرایی کرد.

والنتینا ترشکوا پس از سفر تاریخی به فضا، به چهره‌ای مشهور در فضای ملی و بین‌المللی تبدیل شد. رهبران و مقام‌های مشهور و مردم عادی از سرتاسر جهان پیام‌های محبت‌آمیز و تبریک برای ترشکوا ارسال می‌کردند. پیام‌ها نشان می‌داد که ترشکوا فراتر از مرزهای شوروی طرفدار دارد. درواقع، بسیاری از زنان در سرتاسر جهان تحت‌تأثیر اولین سفر تاریخی به فضا بودند و آن را نقطه‌ی مهمی در تاریخ می‌دانستند. به‌عنوان مثال، در هند، ترشکوا به‌عنوان قهرمان زنان شناخته می‌شد و بسیاری برای فعالیت‌های پیش‌گام افزایش حضور زنان در جامعه او را مثال می‌زدند. درنهایت، پرواز ترشکوا به فضا نه‌تنها برای برنامه‌ی فضایی شوروی و تاریخ فضانوردی حیاتی بود؛ بلکه دوران تازه‌‌ای در فعالیت‌های اجتماعی زنان در سرتاسر جهان به‌همراه داشت.

درکنار آنجلا دیویس، فعال حقوق بشر

اولین زن فضانورد تاریخ به‌مرور به نماینده‌ی شوروی در جهان تبدیل شد. او سال ۱۹۶۶ عضو انجمن صلح جهانی شد و  سال ۱۹۷۵ (سال بین‌‌المللی زنان) به‌عنوان نماینده‌ی شوروی در کنفرانس سازمان ملل متحد حضور یافت. همین فعالیت‌ها باعث شدند ترشکوا به‌مرور بیش‌ازپیش به دنیای سیاست نزدیک شود و فعالیت سال‌های جوانی را با جدیت بیشتری دنبال کند. از موقعیت‌های سیاسی متعدد ترشکوا می‌توان به عضویت در شورای عالی اتحاد شوروی و عضویت در کمیته‌ی مرکزی حزب کمونیست و عضویت در هیئت‌رئیسه‌ی شورای عالی شوروی اشاره کرد.

منابع تاریخی ادعا می‌کنند والنتینا ترشکوا علاقه‌ی زیادی به ادامه‌ی فعالیت در حوزه‌ی فضانوردی داشت؛ ولی رهبران شوروی تصمیم گرفته بودند از او و چهره‌اش در حوزه‌های دیگر و خصوصا سیاست استفاده کنند. درواقع، برنامه‌ی فضایی روسیه از مرگ یوری گاگارین عبرت گرفته بود و قصد نداشت قهرمان ملی دیگری از دست دهد. درنهایت، ترشکوا در سال ۱۹۶۸ برخلاف میل خود به‌عنوان رهبر کمیته‌ی زنان شوروی انتخاب شد. چند ماه بعد و در اکتبر ۱۹۶۹، آکادمی مهندسی نیروی هوایی نیز ترشکوا را با قدردانی‌های بی‌شمار فارغ‌التحصیل کرد. درنهایت، گروه فضانوردان زن شوروی منحل شد و تا پرواز سوتلانا ساویتسکایا در سال ۱۹۸۲، دیگر هیچ زنی از شوروی به فضا نرفت.

درکنار فضاپیمای سایوز، موزه‌ی علوم

ترشکوا تا سال ۱۹۷۶ با درجه‌ی سرهنگی در نیروی هوایی شوروی حضور داشت. او سال ۱۹۷۷، مدرک دکتری مهندسی هوانوردی دریافت کرد. ترشکوا با وجود تمامی برنامه‌های سیاسی، از تلاش برای پرواز مجدد به فضا ناامید نمی‌شد. در سال ۱۹۷۸، زمانی‌که شوروی به‌دنبال تشکیل گروهی جدید از زنان برای سفر به فضا بود، ترشکوا آزمایش‌های پزشکی را گذراند و در برنامه‌های اولیه حضور یافت. اگرچه او دیگر هیچ‌گاه به فضا سفر نکرد، تا سال‌ها به‌عنوان مدرس در مرکز آموزش فضانوردی یوری گاگارین مشغول به کار بود.

والنتینا ترشکوا سال‌ ۲۰۱۱ دومین‌بار در انتخابات مجلس دومای روسیه پیروز شد. او برای هفتمین دوره‌ی مجلس دوما نیز ثبت‌نام کرد و سال ۲۰۱۶، مجددا به پیروزی رسید. ترشکوا که اکنون عضو حزب روسیه‌ی واحد است، به‌عنوان قائم‌مقام کمیته‌ی زیرساخت فدرال و دولت‌ محلی در مجلس دوما فعالیت می‌کند.

دیدار با رئیس‌جمهور کره جنوبی

زندگی شخصی و افتخارها

ازدواج ترشکوا عمری حدود یک دهه داشت. پس از چند سالی که از ازدواج گذشته بود، ترشکوا و نیکولایف حتی در تصاویر درکنار هم حاضر نمی‌شدند. سرانجام، آن‌ها در سال ۱۹۸۲ رسما از هم جدا شدند؛ هرچند ترشکوا گفته بود زندگی مشترکش با نیکولایف در سال ۱۹۷۷ به‌پایان رسیده بود. او سپس با یولی شاپوسخینوف ازدواج کرد. یولی پزشک جراحی بود که در دوران آزمایش‌های پزشکی ترشکوا با او آشنا شد. او تا پایان عمرش در سال ۱۹۹۹، با والنتینا زندگی کرد.

مراسم ازدواج ترشکوا با نیکولایف

ترشکوا پس از سفر به فضا که خود افتخاری تاریخی برای او محسوب می‌شد، جوایز و افتخارهای متعددی از کشورهای گوناگون سرتاسر جهان دریافت کرد. درادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

دیدار با ولادیمیر پوتین

از کشورهای دیگری که مدال‌های افتخاری خود را به اولین زن فضانورد تاریخ اهدا کردند، می‌توان به لهستان، مغولستان، افعانستان، اردن، مصر، ویتنام، شیلی، کوبا، لائوس و کرواسی اشاره کرد.