معرفی کتاب چک لیست؛ چطور کارها را درست انجام بدهیم
شاید با شنیدن کلمه‌ی «چک‌لیست» یاد اهمیت تهیهی آن هنگام رفتن به مسافرت یا گردش بیفتید؛ بااین‌حال اهمیت تهیهی چک‌لیست در صنعت پزشکی و هواپیمایی چنان زیاد است که هرروز جان هزاران نفر را نجات می‌دهد. چک‌لیست، فهرست ساده‌ای است که شما می‌شناسید و شاید نیازی نمی‌بینید آن را تهیه کنید؛ ولی به‌عنوان دستیار ماهر برای شما و ذهنتان کارایی دارد. در شرایط بغرنج، مانند آنچه اکنون کموبیش تمام صنایع و حرفه‌ها با آن روبهرو هستند، راهکار مشکلات فنی و دشوار است. اغلب راه‌های گوناگون و فراوانی برای رفع مشکل وجود دارد؛ ولی به‌قدری در این پیچیدگی‌ها غرق می‌شویم که فراموش می‌کنیم قبل از هر کاری واضح‌ترین و منطقی‌ترین راه‌ها را بیازماییم.
چک‌لیست‌ها وسیله‌ای تجاری هستند که به فراموشی سپرده یا نادیده گرفته شده‌اند. در عصر کنونی، شاید زمان آن رسیده است که به آن‌ها میدان داده شود تا از تنهایی خارج شوند. امروزه در قرن بیست و یکم، ما علم حیرت‌انگیزی گردآوری کرده‌ایم. این علم را دراختیار تعدادی از اشخاص کارآمد و حاذق‌ترین و سخت‌کوش جامعه قرار داده‌ایم و آنان با استفاده از آن، کارهای شگفت‌انگیزی انجام داده‌اند. بااین‌حال این علم در خیلی از مواقع مهارنشدنی است. در تمام زمینه‌ها، از پزشکی گرفته تا امور مالی و از کسب‌وکار گرفته تا دولت‌ها، خطاهای اجتناب‌ناپذیر و ویرانگر و ناامیدکننده‌ای دیده می‌شود.
انسان‌ها دوست دارند فکر کنند کنترل دنیای خود را دراختیار دارند؛ اما اغلب مشغول سروسامان دادن به شکست‌هایشان هستند. بخشی از این شکست‌ها ناشی از پدیده‌ای است که دو فیلسوف معروف، یعنی ساموئل گوروویتز و آلستر مک اینتایر آن را «جایزالخطایی» می‌نامند؛ یعنی با وجود پیشرفت‌های علمی، برخی فعالیت‌ها بسیار فراتر از توان انسان است و از عهده‌ی انجام آن‌ها برنمی‌آید. حتی کارشناسان حوزه‌های موفقی مثل ساخت آسمان‌خراش، پیش‌بینی آب‌و‌هوای نامساعد و انجام جراحی‌های حیات‌بخش هم به کمبود آموزش‌های پیشرفته و تجربه‌ی بالا اعتراف می‌کنند.
علت شاید این است که توانایی گنجایش و پیچیدگی فردی ما برای استفاده‌ی درست، سالم یا قابل اطمینان از مزایای همه چیز پایین آمده است. علم هم ما را نجات داده و هم باری به دوش ما گذاشته است؛ به این معنی که به استراتژی مختلفی برای غلبه بر شکست نیاز داریم. یک استراتژی که مبتنی بر تجربه باشد و هم‌زمان با استفاده از مزایای علمی که داریم، نقایص انسانی ما را هم جبران کند. چنین استراتژی در حال حاضر وجود دارد و به‌قدری ساده است که کموبیش مسخره به‌نظر می‌آید و حتی به عقیده‌ی برخی که سالیان پی‌درپی را با دقت صرف ایجاد مهارت‌ها و فناوری‌های پیشرفته کرده‌اند، احمقانه است؛ این استراتژی همان چک‌لیست است.
معرفی کتاب «چک‌لیست»
کتاب «چک‌لیست؛ چطور کارها را به شکل درست انجام دهیم»، اثر «آتول گاواندی»، به مخاطب می‌آموزد که چک‌لیست‌ها به چه دردی می‌خورند و چگونه چک‌لیست‌های ساده می‌توانند شما و زندگی‌تان را دگرگون کنند. کتاب با مثال‌هایی که در جهان حقیقی رخ داده است، کاری می‌کند تا ارزش چک‌لیست‌ها را درک کنید. این کتاب از اهمیت بالای چک‌لیست و فهرست انجام کارها در پیشبرد اهداف حرف می‌زند. نویسنده در این اثر داستان‌های واقعی و خواندنی را تعریف کرده است که به دلیل عدم وجود چک‌لیست، سبب ایجاد مشکلی بزرگ یا حتی مرگ یک فرد شده‌اند. «آتول گاواندی» با زبانی ساده و روان این اثر را نوشته است و مطالعه‌ی آن را به همه‌ی افرادی که به‌دنبال توسعه‌ی فردی و اجتماعی هستند، توصیه کرده است.
این کتاب حول موضوع اهمیت چک‌لیست در زندگی و موفقیت فردی و اجتماعی به نگارش درآمده است. شاید با گفتن چک‌لیست ابتدا لیست خرید یا لیست وسایل مورد نیاز برای سفر در ذهن همه‌ی افراد نقش می‌بندد؛ ولی «آتول گاواندی» پزشک و جراح حاذق، از اهمیت بیشتر و فراتر چک‌لیست در این کتاب سخن می‌گوید. او نشان می‌دهد وجود یک چک‌لیست دقیق در مشاغلی مانند پزشکی یا صنعت هواپیمایی، می‌تواند انقلابی عظیم ایجاد کند و میزان موفقیت و دستیابی به موفقیت را افزایش دهد. نویسنده بر اساس سال‌ها تحصیل، تحقیق و جراحی متوجه یک سری اشتباه و خطاهای انسانی و قابل جبران می‌شود که در تمام دنیا رخ می‌دهد.
او متوجه شد که پزشکان و استادان برجسته و زبردست هم گاهی در اتاق عمل دچار اشتباه می‌شوند و بیمار به‌راحتی جان خود را از دست می‌دهد. «آتول گاواندی» در ابتدای کتاب «چک‌لیست» از یک جراحی سرطان توسط یکی از دوستانش به نام «جان» می‌گوید که فرد بیمار به خاطر تزریق اشتباه دوز پتاسیم دچار ایست قلبی می‌شود و تا مرگ پیش می‌رود. نویسنده پس از شنیدن داستان این جراحی از زبان «جان» که پزشکی توانا و حاذق است، به فکر فرو می‌رود و طرح اولیه‌ی کتاب «چک‌لیست» در ذهنش نقش می‌بندد. او می‌گوید:
ما از نجات دادن جان انسان‌ها حرف می‌زنیم؛ اما درباره‌ی اشتباهات و شکست‌هایمان که همه تجربه‌اش کرده‌ایم هم حرف بزنیم. این اتفاقات بخشی از حرفه‌ی ما است. دوست داریم فکر کنیم که همه چیز تحت کنترل است. اما داستان‌های جان مرا به فکر واداشت که واقعاً چه چیزی در کنترل ما است و چه چیزی نیست.
امروزه دانش عملی و مهارت بشر تقریبا در تمام حوزه‌های کاری به‌صورت چشمگیری گسترش یافته و درنتیجه میزان مشکلات ما برای به‌کارگیری و ارائه‌ی آن‌ها نیز افزایش یافته است. اما مشکل اینجا است که تقریبا در هر حوزه‌ی کاری با پیچیدگی و اطلاعات زیاد، شاهد این موضوع هستیم که با خطاهای بسیار ساده اما رایجی مانند فراموش کردن مواجه هستیم. متأسفانه در عصر کنونی نیمی از بیمارانی که دچار حمله قلبی می‌شوند، به موقع درمان نمی‌شوند و دوسوم مرگ‌ومیر به‌علت خطای انسانی است.
درواقع متخصصان در یک محیط پیچیده با دو مشکل اصلی جایزالخطا بودن حافظه و دقت بشر روبهرو هستند؛ مخصوصاً در بحث امور روزمره که به‌سادگی تحت تأثیر بسیاری از اتفاقات پرفشار روانی نادیده گرفته می‌شوند. برای مثال، وقتی بیماری دارید که استفراغ می‌کند و یکی از اعضای نگران خانواده‌اش از شما می‌پرسد چه اتفاقی افتاده است، می‌توانید به‌راحتی فراموش کنید که نبض بیمار را کنترل کنید. حافظه پراشتباه و حواس‌پرتی جزئی از ما است. بااین‌حال چه برای خرید مواد لازم کیک در حال رفتن به سوپرمارکت باشید، چه در حال آماده کردن هواپیما برای بلند شدن یا ارزیابی بیماری در بیمارستان، اگر فقط یک مرحله‌ی مهم و اساسی را فراموش کنید، انگار هیچ تلاشی نکرده‌اید.
چک‌لیست‌ها در مقابل چنین خطاهایی از ما محافظت می‌کنند. آن‌ها کم‌اهمیت‌ترین مراحل را به ما یادآوری و آن‌ها را آشکار می‌کنند. چک‌لیست‌ها نه‌تنها به ما امکان بازنگری می‌دهند، بلکه نظمی خاص برای عملکرد بهتر به ما القا می‌کنند. چک‌لیست‌ها فهرستی تکرارپذیر برای انجام کارهایی هستند که احتمال خطای انسانی در انجام آن‌ها بالا است. همچنین در کتاب به این مهم پرداخته می‌شود که چگونه بفهمیم چک‌لیست‌ها در کدام موقعیت‌ها می‌توانند به ما کمک کنند و در کدام موقعیت‌ها نمی‌توانند.
بخش‌هایی از کتاب چک لیست
برای مدیریت کردن پیچیدگی امور، کارها را بین متخصصان مختلف تقسیم کرده‌ایم. اما با وجود این تقسیم‌بندی، گاهی کارها بسیار زیاد هستند و به افراد فشار می‌آورند. برای مثال، طی یک روز ویزیت جراحی عمومی در بیمارستان، بخش زایمان از من خواست یک خانم ۲۵ ساله را که درد فزاینده‌ای در سمت راست شکم، تب و حالت تهوع داشت، معاینه کنم که این علائم احتمال وجود آپاندیس را افزایش می‌داد. اما او باردار بود و انجام سی‌تی‌اسکن برای رد این احتمال برای جنین خطرناک بود. یک متخصص سرطان زنان که به هنگام عمل جراحی درآوردن کیست تخمدان خانمی متوجه گسترش سرطان پانکراس او شده بود، خواست من را به اتاق عمل فرا بخوانند. همکارم از من خواست وضعیت پانکراس را ببینم و بگویم آیا نیازی به نمونه‌برداری هست یا خیر. همان زمان یک پزشک عمومی در بیمارستان مجاور، با من تماس گرفت تا درباره‌ی انتقال بیماری سرطانی در بخش مراقبت‌های ویژه که تومورش تا کلیه‌ها و روده‌اش رشد کرده و آن‌ها را از کار انداخته بود صحبت کند، غده‌ی سرطانی خونریزی داشت و آن‌ها نمی‌توانستند خونریزی را کنترل کنند.
یا یک بار بخش تخصصی داخلی و گوارش ما از من خواست مرد ۶۱ ساله‌ای را که نفخ بسیار شدیدی داشت ببینم. به دلیل ضعیف بودن ریه، امکان عمل جراحی لگن برای او وجود نداشت و در آن مقطع، از التهاب شدید روده بزرگ هم رنج می‌برد. یک مورد دیگر درباره‌ی مردی ۵۲ ساله بود که هم‌زمان به دیابت، شریان اکلیلی، فشار خون بالا، بیماری مزمن کلیوی، اضافه‌وزن شدید، سکته و در آن مقطع، به بیماری فتق ران دچار بود، از من کمک خواستند. یک بار یک متخصص داخلی درباره‌ی خانم جوان و بیماری تماس گرفت که به آبسه‌ی مقعدی دچار شده بود و نیاز به جراحی داشت.
مواجهه با چنین موارد متفاوت و بغرنجی در یک روز (شش بیمار با شش مشکل پزشکی کاملا متفاوت و روی‌هم‌رفته ۲۶ تشخیص مختلف) باعث می‌شود باور کنم شغل من از تمام مشاغل پیچیده‌تر است. اما پیچیدگی بسیار زیاد، تقریبا در همه‌ی مشاغل وجود دارد. از کارکنان بخش سوابق پزشکی بیمارستان هاروارد ونگارد خواستم با بررسی سیستم الکترونیکی دریابند که یک پزشک در آنجا سالانه به‌طور متوسط با چه تعداد از انواع مختلف بیماری روبهرو می‌شود. نتیجه تحقیق مرا بسیار متعجب کرد. طی یک دوره‌ی یک ساله حضور در مطب که طبق تعریف، معاینه‌ی بیماران در بیمارستان را در برنمی‌گیرد، هریک از پزشکان به‌طور متوسط، ۲۵۰ بیماری و شرایط اولیه را بررسی کرده بودند.
ایده‌ی چک‌لیست شاید در دنیای پیچیده امروز یک مفهوم ساده و مضحک به نظر بیاید؛ اما شواهد حاکی از مفید بودن آن است. چک‌لیست‌های خوب ذهن شما را از کارهای روزمره و بدیهی خالی می‌کنند و درنتیجه می‌توانید روی مسائل سخت‌تر تمرکز کنید. تأثیر مفید چک‌لیست‌ها در سرمایه‌گذاری به همان اندازه صنایع هوایی و پزشکی به اثبات رسیده است. چک‌لیست‌ها تأثیر جادویی خود را در هر زمینه‌ای که تصور کنید، نشان می‌دهند و با پیچیده‌تر شدن روزافزون صنایع، در آینده مؤثرتر خواهند بود.
نویسنده می‌گوید: «ما چک‌لیست‌ها را دوست نداریم. آن‌ها می‌توانند خسته‌‌کننده باشند. چک‌لیست‌ها جذاب نیستند؛ اما من فکر نمی‌کنم موضوع در اینجا تنبلی باشد. اینکه مردم از نجات جان افراد و پول‌سازی طفره می‌روند، دلیل عمیق‌تری دارد. آن‌ها استفاده از چک‌لیست را خجالت‌آور و مایه شرمندگی می‌دانند. چنین کاری با باورهای عمیق آن‌ها درباره‌ی نحوه‌ی برخورد الگوها و بزرگان، کسانی که آرزو داریم مانند آن‌ها باشیم، با مشکلات و شرایط دشوار مغایرت دارد. بزرگان واقعی پر دل و جرأت هستند و بداهه تصمیم می‌گیرند. آن‌ها پروتکل یا چک‌لیست ندارند. اما شاید لازم باشد طرز فکرمان درباره‌ی قهرمان بودن، به‌روزرسانی شود.»
در سال ۲۰۰۱ پیتر پرونوست (متخصص مراقبت‌های ویژه در بیمارستان جان هاپکینز) از حوادث ناشی از عفونت‌های ناشی از لوله‌های تزریقی در بخش مراقبت‌های ویژه نگران شده بود. او در نهایت چک‌‌فهرستی از اقدامات لازم برای پیشگیری از عفونت تهیه کرد:
- قبل از معالجه بیمار دست‌ها را با صابون بشویید.
- پوست بدن بیمار را با ضدعفونی کننده کلروکسیدین تمیز کنید.
- روی بیمار را با پارچه استریل بپوشانید.
- در زمان تزریق لوله، از ماسک، کلاه، پیشبند و دستکش استریل استفاده کنید.
- پس از تزریق، یک پارچه استریل روی منطقه تزریق قرار دهید.
درباره‌ی نویسنده و ناشر کتاب
آتول گاواندی (Atul Gawande) نویسنده و جراح هندی-آمریکایی در تاریخ ۵ نوامبر سال ۱۹۶۵ در نیویورک به دنیا آمد. او نویسنده‌ی نیویورکر، استادیار دانشکده پزشکی و دانشکده بهداشت عمومی و جراح عمومی در بوستون، هاروارد است. آتول گاواندی، دو جایزه‌ی ملی کسب کرده است و به‌عنوان یکی از سرشناس‌ترین جراحان دنیا شناخته می‌شود. آتول دو کتاب دیگر هم با نام‌های «یادداشت‌های یک جراح در باره عملکرد و پیچیدگی‌ها» و «یادداشت‌های یک جراح درباره یک علم ناقص» نگاشته است که تمامی کتاب‌های او جزو پرفروش‌ترین‌های آمازون بوده است. او علاوه بر فعالیت و پژوهش در حوزه‌ی پزشکی به تحقیق در حوزه‌های توسعه فردی نیز علاقه‌مند است.
کتاب «چک لیست» نوشته‌ی «آتول گوانده» با ترجمه‌ی «مریم شبیری» توسط نشر نوین در سال ۱۳۹۹ منتشر شد. «مریم شبیری» مترجم ایرانی متولد سال ۱۳۶۲ است. او تحصیلاتش را در رشته‌ی مترجمی و آموزش زبان انگلیسی به سرانجام رساند و سابقه‌ی ترجمه‌ی آثار روانشناسی و توسعه‌ی فردی در کارنامه‌ی خود دارد. از آثار دیگر او می‌توان به ترجمه‌ی کتاب «انگیزه» اثر «پاتریک لنچیونی» و تألیف کتاب دانشگاهی «General English Course» اشاره کرد.
نظرات