معرفی کتاب «هنر و علم خودشناسی؛ شخصیت خود را کشف کنید»

«هنر و علم خودشناسی؛ شخصیت خود را کشف کنید» اثر پیتر هالینز، نویسنده‌ی موفق کتاب‌های خودشناسی و موفقیت است. در این کتاب، هالینز به زبانی ساده و علمی توضیح می‌دهد که شخصیت انسانی چگونه شکل می‌گیرد و چه عواملی بر تغییر شخصیت تأثیر می‌گذارند. این کتاب مانند استاد راهنماست که کمک می‌کند قدم‌های بلند و محکمی برای شروع مسیر خودشناسی بردارید. برای رسیدن به خودشناسی، افراد سؤالات متعددی از‌این‌دست را مطرح می‌کنند: مسیر منحصربه‌فرد من کدام است؟ در چه شغلی و رشته‌ای و مسیری می‌توانم موفق شوم؟ برای کدام مسیر ساخته شده‌ام؟

در کتاب «هنر و علم خودشناسی؛ شخصیت خود را کشف کنید»، هالینز به شیوه‌ای دقیق و هنرمندانه کمک می‌کند راحت‌تر به پاسخ این پرسش‌ها برسید. پیتر هالینز دو مدل برای پیداکردن مسیر شخصی ارائه خواهد کرد. یکی از این مدل‌ها، استفاده از مدل «نوشتن قصه‌ی زندگی» است که ازطریق آن در هفت مرحله به ایده‌های جالبی درباره‌ی مسیرِ منحصربه‌فرد‌تان خواهید رسید.

مدل بسیار کاربردی دیگری که در این کتاب ارائه می‌شود تا در پیداکردن خود اصیل و مسیر منحصر‌به‌فرد کمکتان کند، آزمایشی کوتاه اما جالب است که منشأ آن را به کارل گوستاو یونگ، روان‌پزشک مشهور سوئیسی، نسبت داده‌اند. این آزمایش کوتاه بینش بسیار جالبی از این موضوع ارائه می‌‌کند که «واقعا چه کسی هستید»؛ البته با زبان استعاری و تفسیری که مانند اغلب کارهای یونگ است.

کتاب «هنر و علم خودشناسی؛ شخصیت خود را کشف کنید» به دو قسمت اساسی تقسیم می‌شود: در نیمه‌ی نخست کتاب، اطلاعاتی مهمی درباره‌ی نظریه‌های مختلف شخصیت و توسعه‌ی آن یاد می‌گیرید و اطلاعات دقیق و تاحد‌ممکن آکادمیک در این زمینه می‌توانید داشته باشید؛ در نیمه‌ی دوم کتاب، به شما مدل‌ها و راهکارهای مختلف و جالبی برای شناخت بخشی از خصوصیات خودتان ارائه می‌دهد.

فرض کنید دو کودک دوقلو داریم. اگر یکی از آن‌ها را در بدو تولد در شهری کوچک و دیگری را در نیویورک بگذارید و صبر کنیم تا این دو بزرگ شوند، آیا کودکی که در نیویورک بزرگ شده است، به‌حکم غریزه‌اش فردی بدخلق و عبوس می‌شود؟ آیا این دو به‌واسطه‌ی ارتباط معجزه‌آمیز بیولوژیکی، خلق‌وخوی یکسانی خواهند داشت؟ آیا محیط به رفتار آن‌ها شکل می‌دهد و باعث ایجاد تفاوت در آن‌ها خواهد شد؟ این سؤالات تنها تکه‌هایی از پازل هنر و علم خودشناسی هستند. چرا ما این مدلی هستیم و خودمان چقدر می‌توانیم در شکل‌گیری و مدیریت خصوصیات منحصربه‌فردمان ایفای نقش کنیم؟

پاسخ این پرسش‌ها می‌تواند مسیر زندگی‌مان را شکل دهد. اگر ندانید چه عواملی بر شما تأثیرگذار بوده‌اند و درحال‌حاضر چه شخصیت و هویتی دارید؛ در‌نتیجه به‌احتمال قریب‌به‌یقین تصمیماتی که برای خودتان و زندگی‌تان می‌گیرید، همه‌جانبه و دقیق نخواهند بود و صرفا براساس معیارهای دمِ‌دستی و عامه‌پسند تصمیم‌گیری خواهید کرد. خودشناسی به ما کمک می‌کند به شادمانی و رضایت درونی برسیم؛ چراکه باعث می‌شود بدانیم چه چیزهایی ما را خوشحال می‌کنند و از چه چیزهایی انرژی و انگیزه می‌گیریم. با خواندن این کتاب، می‌توانید مسیر زندگی‌تان را مناسب خودتان طراحی کنید و پیش ببرید. کتاب هنر و علم خودشناسی نوشته‌ی پیتر هالینز مقدمه و سرآغاز مناسبی برای مبحث خودشناسی و شخصیت‌شناسی است و خواننده را به‌خوبی با نظریه‌ها و تئوری‌های مهم و اصلی حوزه‌ی شخصیت آشنا می‌کند.

یادگیری درباره‌ی شخصیت و هویت برای داشتن زندگی هدفمند و معنادار ضروری است. وقتی بدانیم ریشه‌ی اصلی صفات ما از کجاست، خودآگاهی بیشتری به‌ دست می‌آوریم و این کلید رسیدن به فهم و شناخت بیشتر از خودمان است. ما در دورانی هستیم که معنا و کشف هویت فردی برای هر‌کس به بخش مهمی از زندگی تبدیل شده است و افراد تلاش می‌کنند خود و مقصود و هدفشان از زندگی را پیدا کنند؛ بنابراین، به‌نظر می‌رسد شناخت خود و آشنایی با صفات و خصوصیاتمان اولین گام برای رسیدن به این هدف است.

آدم‌ها شخصیت‌های متفاوت و یگانه‌ای دارند؛ اما این جمله برای نشان‌دادن اهمیت آن کافی نیست. به رفتار آدم‌ها در ترافیک و موقع رانندگی توجه کنید. هر کسی خشم را به شیوه‌ای متفاوت مدیریت می‌کند. برای مثال، وقتی فرد می‌بیند خودرو جلویی به او راه نمی‌دهد، خشمگین می‌شود و سعی می‌کند از او سبقت بگیرد و وقتی به کنارش می‌رسد، شیشه را پایین می‌کشد و او را به باد ناسزا می‌گیرد. بااین‌حال، شخص دیگری در همین موقعیت موضوع را نادیده می‌گیرد و به راهش ادامه می‌دهد. حتی ممکن است یک ساعت بعد این موضوع را کلا فراموش کرده باشد. سؤال این است: دلیل این تفاوت چشمگیر در آدم‌ها چیست؟

تمام موجودات زنده فارغ از اینکه به کدام گونه متعلق‌اند، شخصیت و هویت منحصر‌به‌فرد و یکتایی دارند. از نظر بیولوژیک، بسیاری معتقدند که ما ویژگی‌های شخصیتی ویژه‌ای از پدر‌و‌مادرمان به‌ارث می‌بریم، فارغ از اینکه از آن ویژگی‌ها خوشمان بیاید یا نه. درمقابل، نظریه‌هایی هم وجود دارد که معتقدند شخصیت ما تابع محیطی است که در آن پرورش یافته‌ایم و زندگی می‌کنیم. حالا با تمام این تفاسیر، آیا می‌توان پاسخی قانع‌کننده و روشن به این پرسش بدهیم که بالاخره چه عاملی باعث می‌شود این‌گونه که هستیم، باشیم؟

به‌بیان‌بهتر، اینکه شخصیت ما از کجا می‌آید، سؤال بسیار مهمی است. آیا شخصیت آموختنی و اکتسابی است یا بخشی از سرشت ماست که کنترل زیادی روی آن نداریم و درنتیجه، به‌عنوان قسمتی از تقدیر و سرنوشت آن را باید بپذیریم؟ آیا در‌نهایت می‌توانیم به پرسش «منشأ شخصیت کجاست» پاسخ دهیم که سالیان سال میان روان‌شناسان و پژوهشگران و فیلسوفان محل مناقشه بوده است‌؟

هدف بخش‌های مهمی از این کتاب آن است که درباره‌ی ‌پیشینه‌ی تاریخی شخصیت‌شناسی و ریشه‌های شکل‌گیری شخصیت و نظریه‌های مدرن بیولوژیک درباره‌ی شخصیت بحث کنیم و نهایتا می‌خواهیم ببینیم آدم‌ها چگونه می‌توانند خودشان را بهتر بشناسند. درواقع، می‌خواهیم به سیرِ تاریخی شخصیت‌شناسی از گذشته تاکنون نگاهی بیندازیم تا شاید به پاسخ برخی از پرسش‌هایمان برسیم.

اولین صفت در مدل پنج‌عاملی شخصیت در پی پاسخ به این پرسش است که چقدر آمادگی خطر‌کردن را دارید یا چقدر حاضرید به‌سراغ تجربه‌‌های جدید بروید؟ مثلا آیا حاضرید پریدن از ارتفاع را تجربه کنید یا خودتان را برای سفر دور دنیا آماده کنید تا با فرهنگ‌های مختلف سراسر دنیا آشنا شوید؟‌ اگر در پاسخ به هر دو پرسش، بله‌ای محکم گفتید، پس حتما کاملا پذیرای تجربه‌های جدید هستید و نمره‌ی این شاخص در شما زیاد است و این یعنی از تجربه‌های نو و آزموده‌نشده استقبال می‌کنید.

افرادی که نمره‌ی «شاخص پذیرابودن» در آن‌ها زیاد است، معمولا کنجکاو و خلاق هستند و از ماجراجویی و تجربیات جدید لذت می‌برند. این افراد معمولا خیلی زود حوصله‌شان سر می‌رود؛ به‌همین‌دلیل، به‌سرعت با استفاده از خلاقیتشان سعی می‌کنند برای خود موقعیتی جذاب و مهیج ایجاد کنند. آن‌ها اغلب بسیار منعطف هستند و دوست دارند در زندگی‌شان تنوع وجود داشته باشند؛ در‌نتیجه، از انجام کارهای روزمره و تکراری خوششان نمی‌آید.

در انتهای دیگر این طیف، افرادی قرار می‌گیرند که نمره‌ی شاخص پذیرابودن در آن‌ها کم است و ثبات و تداوم را به تغییر ترجیح می‌دهند. آن‌ها واقع‌گرا هستند و به رویدادها و مسائل واقعی توجه می‌کنند و دربرابر سایر افراد محافظه‌کارتر و معمولی‌ترند و چندان از تغییر استقبال نمی‌کنند. تلاش می‌کنیم در خلال این مباحث، به درک بهتری از جنبه‌های نادیدنی شخصیت و روان برسیم و به‌عبارت‌دیگر، خودشناسی عمیق‌تری تجربه کنیم. جالب اینجا است که می‌خواهیم این کار را ازطریق داستان و قصه و اندکی سرگرمی انجام دهیم. گاهی اوقات داستان‌هایی که در زندگی برای خودمان ساخته‌ایم و تعریف می‌کنیم، ذهنیت بسیار مناسبی درباره‌ی هویت و شخصیت ما فاش می‌کنند.

حال‌و‌هوای برخی فصول کتاب برخلاف فصول قبلی کاملا منطبق با اصول علمی و آکادمیک نیست؛ اما این مسئله چیزی از کاربردی و مفید بودن مباحثی کم نخواهد کرد که قرار است درباره‌شان بحث کند. در‌مجموع، مطالب کتاب قرار است دید مناسبی درباره‌ی این موضوع به ما بدهد که چه کسانی هستیم و ریشه‌های عمیق و الهام‌بخشش می‌تواند به درک بهتر شخصیت منجر شود. فقط باید مراقب بود که این الگوها را آ‌ن‌قدر جدی نگیریم که بخواهیم تمام مسائل و پرسش‌های زندگی‌ را به‌کمک آن‌ها حل‌و‌فصل کنیم. یادتان باشد این‌ها فقط چهارچوب‌هایی هستند که به درک بخشی از جنبه‌های شخصیت کمک می‌کنند.

هدف اصلی کتاب «هنر و علم خودشناسی؛ شخصیت خود را کشف کنید» این است که از افکار ناخودآگاه افراد سرنخ‌هایی درباره‌ی کیستی آن‌ها به‌دست بیاوریم. فرض کنید سؤالی مهم و پرمعنی از خودتان می‌کنید؛ مثلا به این فکر می‌کنید که چه چیزهایی مرا خوشحال می‌کند؟ بااین‌حال، اگر آگاهانه به پاسخ این پرسش فکر کنید، بعید است بتوانید پاسخی ریشه‌دار برای آن پیدا کنید. البته ممکن است پاسخ‌هایی پیدا کنید؛ اما پاسخ‌هایتان احتمالا از نوعی نیستند که شما را در پیدا‌کردن مسیر شادمانی و خوشحالی واقعی بتوانند یاری کنند. درحقیقت، لازم است کمی عمیق‌تر شویم و تا‌حد‌ممکن به حوزه‌های ناخودآگاه ورود کنیم تا بتوانیم پاسخی دقیق‌تر و الهام‌بخش‌تر برای این‌گونه پرسش‌ها بیابیم.

وقتی از شخصیت خودمان و کارکردهای خاصمان مطلع نباشیم؛ یعنی دقیقا خودمان را نمی‌شناسیم و نمی‌دانیم دلیل برخی از رفتارهایمان چیست. در‌این‌صورت، نمی‌فهمیم چه چیزی باعث شده جایی باشیم که اکنون هستیم. علاوه‌بر‌این، از موانع و سختی‌هایی غفلت می‌کنیم که در آن‌ها رشد کرده‌ایم و توانستیم شخصیتمان را بسازیم. مهم‌تر از همه این‌ها اینکه از خواسته‌ها و نیازهای واقعی خودمان در موقعیت‌های مختلف بی‌اطلاع خواهیم بود. هنر نویسنده‌ی این کتاب در آن است که گاهی پیچیده‌ترین و عمیق‌ترین مفاهیم روان‌شناسی و فلسفی را با بیانی ساده و شیوا به مخاطب ارائه می‌کند و عجیب این است که این کار را بدون کاستن ذره‌ای از ظرافت‌های علمی و آکادمیک مطالب انجام می‌دهد.

آلفرد آدلر (۱۸۷۰ تا ۱۹۳۷) نظریه‌ای مطرح کرد و در آن، تأثیر ترتیب زمانی تولد فرزندان خانواده را بر شخصیت آن‌ها توضیح داد. طبق تعریف، ترتیب زمانی تولد یعنی اینکه چندمین فرزند خانواده هستید. به‌نظر می‌رسد به‌طور پیش‌فرض هر‌کدام از فرزندان خانواده ویژگی‌های شخصیتی خاصی داشته‌ باشند؛ مثلا اعتقاد بر این است که فرزند اول معمولا فشار بیشتری از والدین متحمل می‌شود. او به‌‌عنوان الگوی فرزندان دیگر خانواده باید مسئولیت‌پذیر و سخت‌کوش باشد. درعوض، فرزندان آخر فشار کمتری از والدین تحمل می‌کنند و احتمالا آزادی‌عمل بیشتری خواهند داشت. این ایده ممکن است درمجموع صحیح باشد؛ اما وقتی درباره‌ی تأثیر ترتیب تولد روی شخصیت افراد صحبت می‌کنیم، دقیق‌تر باید به موضوع نگاه کنیم.

آدلر معتقد است فرزند نخست معمولا از توجه بسیار خانواده برخوردار است؛ اما این امر فقط تا زمانی طول خواهد کشید که فرزند دوم خانواده متولد می‌شود. در چنین وضعیتی، به‌تعبیر آدلر فرزند نخست ناگهان احساس می‌کند که جایگاهِ رفیع قبلی‌اش را از دست داده است. این وقایع به‌طور ناخودآگاه روی رفتار و شخصیت فرد در دوران بزرگ‌سالی تأثیرگذار است.

حالا بیایید کمی دقیق‌تر به خصوصیات فرزند اول خانواده نگاهی بیندازیم. آدلر بر این باور بود که فرزندان اول معمولا افرادی کمال‌گرا خواهند بود و به دریافت تأیید و تحسین نیاز مداوم دارند. این باعث می‌شود آن‌ها به‌مرور‌زمان به افراد دقیق، منضبط، سخت‌کوش و مسئولیت‌پذیر تبدیل شوند که در اغلب موقعیت‌های اجتماعی، نقش فرد ارشد و مسلط بر امور را ایفا می‌کنند. به‌عقیده‌ی آدلر، فرزندان اول خانواده توجه تمام‌ و‌ کمال پدر‌و‌مادر را با تولد فرزندان بعدی از دست می‌دهند؛ بنابراین تلاش می‌کنند به هر طریق ممکن دوباره این توجه را به‌دست بیاورند. آن‌ها حتی ممکن است تمام عمرشان را به این کار اختصاص دهند.

سال ۲۰۰۸، کتاب «هنر و علم خودشناسی؛ شخصیت خود را کشف کنید» با عنوان کامل انگلیسی «The Art and Science of Self‑Discovery: Explore Your Personality, Discover Your» منتشر شد. در ایران، انتشارات نوین این کتاب را با ترجمه‌ی آرسام هورداد روانه‌ی بازار نشر کرده است. آرسام هورداد مدرس و نویسنده و پژوهشگر حوزه‌های خودشناسی و توسعه‌ی فردی است و به مطالعه و تدریس مدل‌های به‌روز و جهانی رشد و توسعه‌ی ‌فردی علاقه دارد.