معرفی کتاب «بازگشت به خود؛ خودشناسی ازطریق اینیاگرام»

بی‌خبری و سهل‌انگاری جز در زمینه‌ی خودآگاهی، چیزی شبیه رسیدن به سعادت است؛ اما خودآگاهی بسیار ارزشمند و مفید است. موضوع‌هایی که درباره‌ی خودتان نمی‌دانید، به شما و روابطی می‌تواند آسیب بزند که در آن حضور دارید. شاید برای اینکه بدانید چه کسی هستید و چه ویژگی‌هایی دارید، به کمک احتیاج داشته باشید. اینیاگرام سیستم شخصیت‌شناسی نسبتا قدیمی است که با دقتی عجیب و باور‌نکردنی، نشان می‌دهد شخصیت انسانی چگونه کدگذاری شده و کار می‌کند؛ چه از لحاظ منفی و چه از لحاظ مثبت.

یان مورگان و سوزان استبایل در کتاب «بازگشت به خود؛ خودشناسی ازطریق اینیاگرام»، نگاهی نو و عملی و جامع به این سیستم شخصیت‌شناسی انداخته‌اند. این کتاب مطالب مختلفی درباره‌ی انواع تیپ شخصیتی در اینیاگرام به شما آموزش می‌دهد. با خواندن این کتاب، نه‌تنها مطالب زیادی درباره‌ی خود و تیپ شخصیتی‌تان یاد خواهید گرفت؛ بلکه پس‌از‌آن می‌توانید دنیا را از دید سایر افراد نیز ببینید و بدانید آن‌ها چگونه فکر و احساس و عمل می‌کنند.

اینیاگرام مدل شخصیت‌شناسی بسیار قدیمی و باستانی است که در طول زمان رشد کرده و متحول شده است. براساس آموزه‌های اینیاگرام، ۹ سبک شخصیتی مختلف در جهان وجود دارد. سبک شخصیتی نیز یکی از همان چیزهایی است که به‌طورطبیعی در دوران کودکی برای تحمل‌کردن شرایط و احساس امنیت‌داشتن به‌سمت آن متمایل می­‌شویم و آن را می‌پذیریم. هر «نوع» یا «عدد» روشی متمایز برای دیدن جهان و انگیزه‌ی اساسی دارد که به‌شدت تحت‌تأثیر چگونگی تفکر و احساس و رفتار این «نوع» قرار می‌­گیرد. هیچ‌یک از تیپ‌های شخصیتی اینیاگرام بر تیپ‌های دیگر برتری ندارد و هرکدام از تیپ‌های شخصیتی، ضعف‌ها و قوت‌های خاص خود را دارند که با شناخت آن‌ها می‌توانیم رابطه‌ای بهتر با خود و با دیگران برقرار کنیم. 

گرجیف ردپای اینیاگرام را در ایران و عرفان ایرانی یافت؛ به‌طوری که می‌گوید مولانا یکی از بزرگان این علم بوده است. اینیاگرام جزو اسراری بود که سینه‌به‌سینه نقل می‌شد و گرجیف پس از سفری پرماجرا به کشورهای یونان، مصر، ترکیه، ایران، افغانستان، هند و نواحی تبت، سرانجام این علم باستانی را به‌شکلی دسته‌بندی‌شده در اختیار علاقه‌مندان به خودشناسی قرار داد. روان‌شناسان به اینیاگرام توجهی ویژه نشان دادند و با توصیف ویژگی‌های شخصیتی هر تیپ براساس طبقه‌بندی‌های روان‌شناسی، برای هر تیپ شخصیتی ویژگی‌های روان‌شناختی منحصربه‌فردی معرفی کردند.

یان مورگان اولین‌بار کتاب آشنایی با اینیاگرام را از یکی از راهبان مسیحی دریافت کرد و خواند. راهب به او گفته بود این کتاب پر از معرفت برای افرادی است که می‌خواهند از مسیر کنونی‌شان خارج و به کسی تبدیل شوند که برای آن ساخته شده‌اند. همین حرف مورگان را به فکر واداشت تا درباره‌ی سیستم اینیاگرام تحقیق کند.

تنها ۹ نوع شخصیت اصلی در سیاره‌ای با بیش از هفت‌میلیارد نفر وجود دارد؟ همانند رنگ‌ها‌، برای انواع شخصیت‌ها نیز طیف‌های مختلفی وجود دارد. به‌عبارت‌دیگر، انواع بی‌­شماری از هر «شماره» وجود دارد. برخی از آن‌ها ممکن است به همان شیوه­‌ی شما ارائه شوند و بسیاری از آن‌ها در ظاهر مانند شما نباشند؛ بااین‌حال، همه‌ی شما هنوز‌هم انواع مختلفی از همان تیپ و نوع اصلی هستید.

اینیاگرام ابزاری قدرتمند برای تغییرات شخصی و جمعی است و به ۹ استراتژی برای ارتباط با خود و دیگران و جهان اشاره می‌کند‌. هر الگوی اینیاگرام الگوی متفاوتی از تفکر و احساس و عمل دارد که ناشی از انگیزه‌ای درونی یا جهان‌بینی عمیق است. اینیاگرام با زبانی جهانی به درکی منجر می‌شود که از جنسیت و ملیت و فرهنگ نیز فراتر می‌رود. اگرچه همه‌ی ما منحصر‌به‌فرد هستیم، تجربیات مشترکی داریم. همان‌طور‌که نمایندگان هر نوع شخصیت داستان شخصی خود را روایت می‌کنند، می‌بینیم براساس راه‌هایی که مردم با مشکل‌ها و فرصت‌های زندگی رو‌به‌رو می‌شوند، در ۹ نوع تیپ شخصیتی قرار می‌گیرند.

تعیین نوع شخصیت ازطریق اینیاگرام ما را در چهارچوب قرار نمی‌دهد؛ اما کمک می‌کند دریچه‌ای را ببینیم که از آن جهان اطراف را تجربه می‌کنیم. با این آگاهی، می‌توانیم از دیدگاه محدود خود خارج شویم. در حالت ایدئال، شخصیت‌شناسی روشی مؤثر برای بیان خود است؛ اما زمانی‌که روی دیدگاه‌های خاصمان پافشاری و در عادات غیرارادی گیر می‌کنیم، مسائلی به‌وجود می‌آیند. با کشف این الگوهای ناخودآگاه، می‌توانیم در جهت تکامل و تعالی خویش قدم برداریم و از روابط سالم‌تری لذت ببریم و به جوهر واقعی خود متصل شویم. همچنین، اینیاگرام باعث افزایش اثربخشی و رشد شخصی و شغلی ما نیز خواهد شد.

اساسا ماهیت انسان به ۹ تیپ تقسیم می‌شود و این دسته‌ها در میان تمام نژادها توزیع شده‌اند. اگر سازمانی با ترکیبی از تمامی اقوام از تمامی تیپ‌ها تشکیل شود، به همان اندازه تعادل بهتری دارد و بهتر از سازمان‌های تشکیل‌شده از ترکیبی ناموزون می‌تواند عمل کند. هرچند سازمان‌دهی افراد با تیپ‌های مختلف مشکل خواهد بود، اگر سازمانی تنها از یک نوع تیپ شخصیتی یا تیپ‌های مشابه تشکیل شده باشد، با مخاطرات بیشتری مواجه خواهد شد.

هدف از یادگیری و دانستن «شماره» یا «نوع» اینیاگرام، اصطلاحاتی که در این کتاب به‌جای یکدیگر به‌کار می­‌روند، حذف یا جایگزینی شخصیت شما با شخصیت جدید نیست. این کار نه‌تنها امکان‌‌پذیر نیست؛ بلکه می‌تواند ایده‌ای ‌بد باشد. شما به یک شخصیت نیاز دارید؛ وگرنه به مهمانی دعوت نخواهید شد. هدف اینیاگرام توسعه‌ی خودشناسی و یادگیری نحوه‌ی تشخیص و شناسایی بخش­‌هایی از شخصیت‌های ماست که محدودمان می‌کنند. بنابراین، می­‌توانیم دوباره به صادق­‌ترین و بهترین شخصیت خودمان بپیوندیم که طبق گفته‌ی توماس مرتون، «الماس خالصی است که با نوری نامرئی از بهشت می‌درخشد».

نکته‌ی مهم درک خود و رشدی فراتر از ابعاد متناقض شخصیتمان و بهبود روابط و افزایش شفقت به دیگران است. شکل زیر با ۹ نقطه­‌ای هندسی است که نشان‌دهنده‌ی ۹ نوع مختلف، اما به‌هم‌پیوسته‌ی شخصیتی است. هر نقطه روی محیط دایره که با یک عدد مشخص شده، با یک فلش در داخل دایره به دو نقطه‌ی دیگر متصل است که تعامل پویای آن‌ها با یکدیگر را نشان می‌دهد.

شکل بالا عکسی فوری از نمودار اینیاگرام است. درادامه، اسامی و توضیحات سریع هر شماره‌ی اینیاگرام را ذکر می‌کنیم. می‌دانیم هیچ‌کدام از انواع شخصیت بهتر یا بدتر از دیگری نیست و هرکدام قوت‌ها و ضعف‌ها خود را دارند و براساس جنسیت نیستند.

• نوع اول: کمال‌گرا: رعایت‌کننده‌ی اصول اخلاقی و فداکار و مطمئن. این شخصیت‌ها با تمایل به زندگی به روش صحیح و بهبود جهان و جلوگیری از خطا و اشتباه انگیزه می­‌گیرند.
• نوع دوم: کمک‌کننده: گرم و مراقبت‌کننده و بخشنده. این شخصیت‌ها ازطریق نیاز به دوست‌داشته‌شدن و مورد‌نیاز‌بودن و اجتناب از اقرار به نیازهای خودشان انگیزه می­‌گیرند.
• نوع سوم: بازیگر: متمایل به موفقیت و نگران وجهه و ساخته‌شده برای بهره‌وری. این شخصیت‌ها ازطریق نیاز به موفق‌بودن یا موفق به‌نظر‌رسیدن و جلوگیری از شکست انگیزه می‌گیرند.
• نوع چهارم: فردگرا و رمانتیک: خلاق و حساس و دمدمی. این شخصیت‌ها ازطریق نیاز به درک‌شدن و تجربه‌ی احساسات بیش‌از‌اندازه و اجتناب از عادی‌بودن انگیزه می‌گیرند.
• نوع پنجم: کنجکاو: تحلیلی و جدا و انزواطلب. این شخصیت‌ها ازطریق نیاز به کسب دانش و صرفه‌جویی در انرژی و جلوگیری از تکیه بر دیگران انگیزه می‌گیرند.
• نوع ششم: وفادار: متعهد و اهل عمل و شوخ‌طبع. این شخصیت‌ها به بدترین حالت سناریو فکر می­‌کنند و ازطریق ترس و نیاز به امنیت انگیزه می­‌گیرند.
• نوع هفتم: خوش‌گذران: سرگرم‌کننده و خودجوش و ماجراجو. این شخصیت‌ها ازطریق نیاز به خوشحالی و برنامه‌­ریزی تجارب مهیج و اجتناب از رنج انگیزه می‌گیرند.
• نوع هشتم:‌ مبارزه‌طلب: دستور‌دهنده و پرشور و مخالف. این شخصیت‌ها ازطریق نیاز به قوی‌بودن و اجتناب از احساس ضعف یا آسیب‌‌پذیری انگیزه می­‌گیرند.
• نوع نهم: صلح‌طلب: دوست‌داشتنی و خون‌سرد و خوش­‌برخورد. این شخصیت‌ها ازطریق نیاز به حفظ صلح و پیوستن به دیگران و جلوگیری از کشمکش انگیزه می‌گیرند.

درحال‌حاضر، شاید شروع کرده‌­اید به فکر‌کردن به این ایده که به کدام‌یک از این ۹ نوع شخصیتی تعلق دارید یا کدام‌یک از آن‌ها یکی از اطرافیانتان را توضیح می‌‌دهد؛ اما اینیاگرام چیزی بیش از فهرستی کم‌­اهمیت از نام­‌های هوشمندانه‌ی انواع شخصیت­‌ها است.

مورگان در بخشی از کتاب می‌گوید: «مشغول یادگیری اینیاگرام شدم. هفته‌ها، تقریبا هر روز صبح به کافی‌شاپی واقع در انتهای بلوک می‌رفتم و کتاب‌هایی را مطالعه می‌کردم که شخصی به من توصیه کرده بود و نکات مهم را در دفترم یادداشت می‌کردم. شب‌ها، گزارشی از تمام آنچه از اینیاگرام یاد گرفته بودم، به همسرم ارائه می‌کردم. او مجذوب این موضوع شد و شروع به خواندن درباره آن کرد. در آن فصل از زندگی مشترکمان، بعضی از غنی‌ترین و معنی‌دارترین مکالمات تمام دوران ازدواجمان را داشتیم.

آیا واقعا خودمان را می‌شناسیم؟ گذشته‌ی ما چقدر با زمان حال تلاقی دارد؟ آیا ازطریق چشم‌های خودمان دنیا را می‌بینیم یا ازطریق چشم‌های زمان کودکی‌مان؟ زخم‌های پنهان و باورهای اشتباهی که به‌عنوان کودک انتخاب می‌کردیم و همچنان به‌طور‌مخفیانه و در سایه زندگی ما را کنترل می‌کنند، چه چیزهایی هستند؟ دقیقا چگونه درگیرشدن با سؤالاتی مانند این‌ها به ما کمک می‌کند تا خدا را بهتر بشناسیم؟»

در کتاب بازگشت به خود، نه‌تنها درباره‌ی هر شماره به‌نوبه‌ی خود یاد می­‌گیریم؛ بلکه درباره‌ی چگونگی ارتباط این شماره­‌ها با یکدیگر هم می‌آموزیم. اگر اصطلاحات یا نمودار با خطوط و فلش­‌های آن گیج‌کننده به‌نظر می‌آیند، دلسرد نشوید. با خواندن این کتاب و در مدت کوتاهی برایتان درک‌پذیر خواهد بود.

در ابتدای هر فصل، به‌طور خلاصه توضیح داده شده است که هر عدد معمولا زمانی‌که در فضای سالم و متوسط و ناسالم در نوع شخصیتی‌­اش قرار دارد، چگونه فکر و احساس و عمل می­‌کند.

مورگان می‌گوید:

بسیاری از پنج‌هایی می‌شناسم، می‌گویند با والدینی مداخله‌گر یا احاطه‌گر بزرگ شده‌اند؛ درحالی‌که دیگران کودکی‌شان را این‌گونه توصیف می‌کنند که کمبود محبت یا تعامل عمیق معنادار با سرپرستانشان داشته‌اند. این کودکان پنجی حساس و آرام هستند و به قلمرو اندیشه‌های خودشان پناه می‌برند که در آن می‌توانند از خودشان در‌مقابل والدین سلطه‌گرشان را دفاع کنند یا از آن‌ها مخفی شوند و خارج از دید دیگران روی احساساتشان نیز کار کنند.پنج‌ها در کودکی، با کنجکاو و تخیلی و تنها بودن راحت هستند. بسیاری از آن‌ها نابغه‌های رایانه‌ای و کتاب‌خوان‌های سیری‌ناپذیر هستند که از جمع‌آوری چیزها لذت می‌برند. دوست پنج من، دن، با شش خواهر و برادر سرکش، در خانه‌ای کوچک در منطقه‌ای روستایی در تگزاس رشد کرده است. برای فرار از ضرب‌و‌شتم، نیمی از اتاقک ابزار پدرش را به پناهگاه تبدیل کرده بود.

اگر به نمودار اینیاگرام نگاه کنید، خواهید دید هر شماره رابطه‌ای پویا با چهار عدد دیگر دارد. هر عدد با دو عدد در دو طرفش و دو عدد در آن‌سوی فلش مرتبط است. این چهار شماره‌ی دیگر را می‌­توان به‌عنوان منبع مشاهده کرد که به صفات یا «عصاره» یا «طعم» آن‌ها دسترسی پیدا می‌کنید. درحالی‌که انگیزه و عدد شما هرگز تغییر نمی‌­کند، رفتارتان می‌تواند تحت‌تأثیر این اعداد دیگر قرار بگیرد. تا آنجا که حتی می­‌توانید گه‌گاه شبیه یکی از آن‌ها شوید. همان‌طور‌که در هر فصل خواهید دید، می­‌توانید یاد بگیرید عمدا در اطراف دایره حرکت کنید و در‌صورت نیاز، از این کار برای پشتیبانی اضافی بهره ببرید.

براساس آموزش‌های اینیاگرام، یکی از چیزهایی که به‌طورطبیعی در دوران کودکی برای تحمل‌کردن شرایط و احساس امنیت‌داشتن به‌سمت آن می‌رویم و آن را می‌پذیریم. هر «نوع» یا «عدد» روشی متمایز برای دیدن دنیا و انگیزه‌ای اصلی دارد که به‌شدت تحت‌تأثیر چگونگی تفکر و احساس و رفتار این «نوع» قرار می‌گیرد.

یان مورگان و همسرش در این کتاب آموزه‌های خود را از اینیاگرام بازگو می‌کنند و آنچه از اینیاگرام آموخته‌اند و در سخنرانی‌هایشان بیان کرده‌اند، با شما شریک می‌شوند. اگر متوجه شدید این کتاب در مسیر حرکت معنوی‌تان از شما حمایت می‌کند، عالی است؛ وگرنه آن را دور نیندازید و در‌عوض، در کتابخانه‌تان قرار دهید. ممکن است روزی به کارتان بیاید. زندگی برنامه‌ای چالش‌برانگیز به ما می‌دهد. ما به تمام کمک‌هایی که می‌توانیم به‌دست آوریم، نیاز داریم. در ایران، انتشارات نوین کتاب «بازگشت به خود؛ خودشناسی ازطریق اینیاگرام» را با عنوان کامل انگلیسی «The Road Back to You: An Enneagram Journey to Self-Discovery» و ترجمه‌ی ناهید ملکی روانه‌ی بازار نشر کرده است.