داستان برند: بلک‌ بری؛ هوشمندی و امنیتی که برای بقا تلاش می‌کند

بلک‌بری (BlackBerry) برند گوشی‌های هوشمند و تبلت‌های شرکت کانادایی بلک‌بری لیمیتد است که در ابتدا با عنوان Research In Motion یا RIM فعالیت می‌کرد. این دستگاه‌ها را در حال حاضر شرکت TCL طراحی می‌کنند و می‌سازند. درواقع، پروانه‌ی برند بلک‌بری به این شرکت چینی فروخته شد تا محصولات را در بازارهای جهانی و اندونزی و هند به‌ترتیب با برندهای BlackBerry Mobile و BB Merah Putih و Optimeus عرضه کند.

بلک‌بری یکی از برندهای پیشگام گوشی‌های هوشمند در جهان بود که بیشتر با امنیت ارتباطات و خلاقیت در محصولات جدید و صفحه‌کلید کامل شناخته می‌شد. دوران اوج این برند در سال ۲۰۱۳ بود که رکورد ۸۵میلیون مشترک را به‌نام خود ثبت کرد. البته، از آن سال به‌‌بعد با فرمانروایی اندروید و iOS، تعداد مشتریان این برند کاهش پیدا کرد و در سال ۲۰۱۷ به ۱۱میلیون نفر رسید. شایان ذکر است بلک‌بری تا سال ۲۰۱۵ گوشی‌های خود را فقط با سیستم‌عامل اختصاصی عرضه می‌کرد و از آن سال، گوشی‌های اندرویدی نیز به خط تولید این شرکت اضافه شد.

مرکز مدیریت بلک‌بری لیمیتد در اونتاریو کانادا

شرکت RIM را مایک لازاردیس و داگلاس فرجین در سال ۱۹۸۴ تأسیس کردند. در آن سال‌ها، هنوز موبایل به‌عنوان راه ارتباطی اصلی مردم شناخته نشده بود و پیجرها و تلفن‌های داخل اتومبیل در بین کاربران رواج داشتند. این شرکت که در واترلو اونتاریو تأسیس شده بود، در سال‌های ابتدایی پروژه‌های گوناگونی را در صدر وظایف خود قرار داد.

پروژه‌ی بعدی این شرکت DigiSync نام داشت و ویژه‌ی صنعت فیلم‌سازی بود. این محصول فرایند ویرایش فیلم را برای تدوینگران آسان می‌کرد و قابلیت‌های هماهنگ‌سازی بسیاری هم داشت. دیجی‌سینک بسیار موفق بود و شرکت RIM به‌دلیل آن چند جایزه‌ی امی و اسکار در بخش فناوری سینما تصاحب کرد.

لوگوی شرکت Research In Motion

باوجود موفقیت‌های به‌دست‌آمده در بخش‌های دیگر، بنیان‌گذاران شرکت به آن‌ها به‌چشم پروژه‌های جانبی نگاه می‌کردند. هدف نهایی آن‌ها ورود به بازار پیام‌رسانی بود. به‌همین‌دلیل، این شرکت با بزرگانی همچون اریکسون وارد همکاری شد. این دو شرکت در حوزه‌ی فناوری همکاری کردند که درنهایت، در پیجرها و دستگاه‌های پرداخت بی‌سیم استفاده می‌شد. همکاری RIM و اریکسون به‌نوعی پایه‌های سیستم‌عامل اختصاصی بلک‌بری، یعنی BlackBerry OS را بنا کرد.

پس از معرفی اولین مدل این پیجر، بلک‌بری با وجود فرازونشیب‌های فراوان موفق شد تا توجه جیم بالسیلی را به خود جلب کند. او نیز ۲۵۰هزار دلار در این شرکت سرمایه‌گذاری کرد و بعدها به مدیرعامل بلک‌بری تبدیل شد.

اولین پیچر RIM

پیجر مشهور این شرکت با نام Inter@ctive Pager 900 در ۱۸سپتامبر۱۹۹۶ معرفی شد. پس از موفقیت‌های اولیه‌ی این مدل، نسخه‌ی 800 برای شرکت IBM طراحی شد. غول آن سال‌های دنیای فناوری قراردادی ۱۰میلیون دلاری برای خرید این پیجرها با شرکت کانادایی امضا کرد.

سرمایه‌گذاران سازمانی و خطرپذیر، در سال ۱۹۹۵ عمده‌ی سرمایه‌ی لازم برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ی RIM را تأمین می‌کردند. اولین سرمایه‌گذاری بزرگ را Working Ventures Canadian Fund انجام داد و ۵میلیون دلار کانادا برای فرایندهای تحقیق و توسعه‌ی نرم‌افزار و سخت‌افزار پیجر دوطرفه به RIM پرداخت کرد. در ادامه و تا پیش از عرضه‌ی عمومی سهام، درمجموع ۳۰میلیون دلار کانادا به این شرکت تزریق شد.

شرکت RIM در سال ۱۹۹۷ سهامش را به‌صورت عمومی عرضه کرد و وارد بازار بورس تورنتو شد. آن‌ها یک سال بعد نسخه‌ی پیشرفته‌تر از پیجرشان را با نام RIM 950 معرفی کردند و در سال ۱۹۹۹، با کسب مجوز FCC و عرضه‌ی اولین محصول با برند بلک‌بری، وارد بازار آمریکا شدند. اولین محصول برند بلک‌بری، مدل 850 پیجر بود که برای اولین‌بار، فناوری ایمیل را نیز با استفاده از دستگاه‌های همراه معرفی کرد.

پیجر RIM 957

استفاده از نام بلک‌بری برای محصولات شرکت، همزمان با معرفی مدل 850 در مونیخ آلمان رایج شد. شرکت بازاریابی Lexicon، نام بلک‌بری (به‌معنای شاه‌توت) را به‌خاطر شکل دکمه‌های محصول RIM، برای آن پیشنهاد داد. 

این پیجر با استفاده از نرم‌افزار مکملش به‌نام BlackBerry Enterprise Server به مایکروسافت اکسچنج سرور متصل می‌شد. امکانات این دستگاه و قابلیت‌های تجاری آن، مسیر را برای ورود جدی RIM به بازار مصرف‌کنندگان تجاری بازکرد. در ادامه‌ی این مسیر، دستگاه BlackBerry 957 به‌عنوان اولین گوشی هوشمند این شرکت در آوریل۲۰۰۰ معرفی شد.

اولین گوشی بلک‌بری مدل 5810

بلک‌بری 5810 اولین محصول شرکت بود که با قابلیت انتقال تماس در سال ۲۰۰۲ معرفی شد. این گوشی اسپیکر یا میکروفون داخلی نداشت و برای برقراری تماس،‌ به هندزفری وابسته بود. دستگاه‌های بعدی با صفحه‌نمایش رنگی عرضه شدند و عزم بلک‌بری برای سلطه بر بازار موبایل را نشان دادند. اولین دستگاه با صفحه‌نمایش رنگی، 7230 نام داشت. تا سال ۲۰۰۵، تعداد مشتریان بلک‌بری به ۴میلیون نفر رسد و در آن سال، لازاریدیس و بالسیلی در بین یکصد فرد تأثیرگذار جهان از نگاه مجله‌ی تایم انتخاب شدند.

اولین گوشی با صفحه‌نمایش رنگی 7230

در سال ۲۰۰۶، اولین اقدامات برای ورود به بازار مصرف‌کننده انجام شد. شرکت RIM در آن سال دستگاه‌های با دوربین و قابلیت‌های رسانه‌ای معرفی کرد. اولین گوشی این شرکت با تمرکز بر بازار مصرف‌کننده‌ی نهایی، Pearl 8100 نام داشت. این استراتژی موفق شد و در سال ۲۰۰۷، تعداد کاربران شرکت به ۱۰میلیون نفر رسید. اولین سری از محصولات Curve شرکت و پس از آن سری Bold نیز در آن سال معرفی شد. مدل‌های Curve پس از چند مدل دکمه‌ی ناوبری، به ترک‌پد برای جابه‌جایی بین منوها مجهز شده بودند.

بلک‌بری 7100

باوجود افزایش کاربران، بلک‌بری نیز مانند نوکیا در خواب غفلت فرورفته بود و متوجه ظرفیت‌های درحال‌رشد آیفون در سال ۲۰۰۷ نشد. در سال‌های بعدی، رقابت بلک‌بری با سیستم‌عامل‌های اندروید و iOS به‌شدت ادامه پیدا کرد؛ اما کانادایی‌ها نتوانستند از گسترش این سیستم‌عامل‌های جوان مانع شوند.

بلک‌بری Pearl

حتی حمایت اشخاص مشهوری همچون رئیس‌جمهور آمریکا، باراک اوباما و ملکه‌ی انگلستان هم برای بلک‌بری کارساز نبود. ملکه، یک‌بار در سال ۲۰۱۰ از مرکز مدیریتی این شرکت بازدید کرد. او یکی از طرفداران جدی این برند محسوب می‌شود که برای اولین‌بار در سال ۲۰۰۷ به‌واسطه‌ی پرنس اندرو با آن آشنا شد.

بلک‌بری Curve

تلاش دیگر بلک‌بری برای رقابت با اپل، عرضه‌ی اولین نسخه از گوشی سری Storm بود. این گوشی به صفحه‌ی کاملا لمسی مجهز بود و البته، انتقادهای فراوانی ازلحاظ دقت لمس به آن وارد شد. مدل بعدی Torch نام داشت که ترکیبی از صفحه‌نمایش لمسی و کیبورد کامل در آن استفاده شد. درواقع، این محصول نیز ترکیبی از آیفون با گوشی‌های قدیمی بلک‌بری بود که البته با استقبال چندانی مواجه نشد.

BlackBerry Storm

در آن سال‌ها، RIM به مشکلات عدیده‌ی خود برای حفظ بازار ازدست بازیگرانی همچون اندروید و iOS پی برد. چندین ماه بعد، مشکلات باعث شد تا ۲هزار شغل از این شرکت حذف شوند. لازاریدیس و بالسیلی به‌عنوان دو نفر از بزرگان شرکت در سال ۲۰۱۱ تصمیم گرفتند تا حقوق خود را به یک دلار کاهش دهند. البته، مشکلات بزرگ‌تر از آن بود. در همان سال، لازاردیس در اقدامی مبتدیانه در مصاحبه‌ای تلویزیونی در BBC، اتاق مصاحبه را به‌دلیل سؤالات متعدد مجری ترک کرد.

علاوه‌بر رقبا، تهدیدهای دیگری هم با شروع دهه‌ی ۲۰۱۰، بلک‌بری را تهدید می‌کردند. در سال ۲۰۱۰، گفته شد این شرکت در پی تهدید دولت‌های عربستان‌سعودی و امارات متحده‌ی عربی به مسدودکردن برخی خدمات، دسترسی آن‌ها را به برخی اطلاعات محرمانه‌ی کاربران آزاد کرده است. این دسترسی، در سال ۲۰۱۲ نیز به دولت هند داده شد.

BlackBerry Torch

رسوایی بزرگ دیگر در سال ۲۰۱۳ و با افشاگری‌ها درباره‌ی برنامه‌ی نظارت همگانی آمریکا رخ داد. طبق این اسناد، آژانس‌های اطلاعاتی بریتانیا و آمریکا، به اطلاعات کاربران در گوشی‌های بلک‌بری دسترسی داشتند. درواقع، این سازمان‌ها می‌توانند تقریبا تمام اطلاعات گوشی‌های هوشمند این شرکت را بخوانند؛ اطلاعاتی همچون پیام کوتاه، موقعیت، ایمیل و حتی یادداشت‌ها.

BlackBerry Q10

شایان ذکر است نفوذ آژانس‌های اطلاعاتی به سرویس‌های شرکت‌های فناوری دیگر نیز تا حدودی فاش شد و بلک‌بری در این قضیه تنها نبود. به‌هرحال، این شرکت از الگوریتمی استفاده می‌کند که نفوذ را برای سازمان‌ها آسان کرده است. باوجود اخطار سازمان استاندارد آمریکا درباره‌ی این الگوریتم، بازهم مدیران بلک‌بری اختمال نفوذ را نپذیرفتند و اطلاع‌رسانی خاصی به کاربران خود نداشتند. نکته‌ی مهم دیگر اینکه پتنتی در آمریکا به نام بلک‌بری ثبت شده که طراحی فنی در پشتی در این الگوریتم را شامل می‌شود.

به‌هرحال، سال ۲۰۱۲ با تغییرات بزرگ برای RIM از راه رسید. لازاریدیس و بالسیلی از سمَتشان به‌عنوان مدیران عامل شراکتی کناره‌گیری کردند و ثورستن هاینس، مدیر عملیات سابق شرکت، به‌عنوان مدیرعامل جدید معرفی شد. هاینس در طول چند ماه اول، حدود ۵هزار نفر را از شرکت اخراج کرد. از آن مهم‌تر، در دروان مدیریت او عرضه‌ی نسخه‌ی ۱۰ سیستم‌عامل بلک‌بری با تأخیر روبرو شد. در آن زمان، این سیستم‌عامل به‌عنوان ناجی نهایی بلک‌بری شناخته می‌شد. به‌هرحال، نسخه‌ی ۱۰ سیستم‌عامل بلک‌بری در سال ۲۰۱۳ عرضه شد و گوشی‌های Z10 و Q10 با امید به فتح بازار و پیروزی بر رقبا معرفی شدند.

بلک‌بری Z10

سال ۲۰۱۳، زمان اوج بلک‌بری در بخش کاربران بود. آنها با ۸۵میلیون کاربر جهانی، به رکوردی تکرارنشدنی دست پیدا کردند. البته، وضعیت مالی همچنان بحرانی بود و با وجود معرفی بلک‌بری ۱۰، زمزمه‌هایی از فروش شرکت به بزرگترین سهام‌دار به گوش می‌رسید. شایعه‌ی دیگر، فروش کامل و اعلام ورشکستگی بود. در همان سال، نام شرکت نیز از RIM به BlackBerry تغییر کرد. با این تغییر نام، مدیرعامل نیز تغییر یافت و جان چن جایگزین هاینس شد.

در سال ۲۰۱۴، تک‌کرانچ در مقاله‌ای سهام بلک‌بری را جذاب‌ترین سهام بازار فناوری خطاب کرد. این عنوان پس از رشد ۵۰درصدی در سهام شرکت مطرح شد. این رشد از شرکت‌های مشابه مانند اپل و گوگل بسیار بیشتر بود. به‌هرحال، نتایج تجزیه‌وتحلیل مالی این شرکت نشان داد که نه افزایش درآمد و نه سود، باعث این رشد ارزش سهام نشده‌اند. درواقع، کاهش قیمت دلیل رشد سهام بود.

بلک‌بری پاسپورت

بلک‌بری پاسپورت، یکی از دستگاه‌های مهم این شرکت در سال ۲۰۱۴ بود که با پویش‌های بازاریابی گسترده معرفی شد. این گوشی مجهز به صفحه‌نمایش ۱۱سانتی‌متری مربی با رزولوشن اچ‌دی بود و قابلیت‌های جدید و پیشرفته در حوزه‌های سلامت و معماری را به کاربران عرضه می‌کرد. بهبودهای نرم‌افزاری در سیستم‌عامل و اپلیکیشن پیام‌رسان نیز در پاسپورت لحاظ شدند.

محصول مهم بعدی سال ۲۰۱۴، بلک‌بری کلاسیک بود که با تمرکز روی طراحی‌های سنتی این شرکت عرضه شد. این گوشی، آخرین محصول بلک‌بری بود که کیبورد بخش اعظم طراحی جلویی آن را تشکیل می‌داد.

ورود جدی بلک‌بری به بازار اندروید را می‌توان با گوشی Priv توصیف کرد. این گوشی کشویی در سال ۲۰۱۵ معرفی شد و لنز ۱۸مگاپیکسلی ساخت آلمان یکی از ویژگی‌هایش بود. پریو مجهز به سیستم‌عامل اندروید و البته، امکانات امنیتی سیستم‌عامل اختصاصی بلک‌بری بود.

BlackBerry Key One

شرکت بلک‌بری لیمیتد در سال ۲۰۱۶ اعلام کرد قصد دارد مجوز استفاده از طراحی‌ها و پتنت‌های خود برای ساخت گوشی هوشمند را بفروشد. آن‌ها با این خبر از صنعت ساخت تلفن‌همراه خارج شدند و برند بلک‌بری را نیز از آن به‌بعد شرکت‌های متعدد می‌سازند. مجوز جهانی محصولات به شرکت TCL داده شد و Optimeus و Merah Putih نیز طراحی و فروش در هند و مالزی را تصاحب کردند.

در سال‌های اخیر بلک‌بری علاوه‌بر بازار گوشی‌های هوشمند در بخش‌های دیگری همچون نرم‌افزارهای مناسب خودروها نیز فعالیت داشته است. آن‌ها در سال ۲۰۱۶ قراردادی با شعبه‌ی کانادای شرکت فورت امضا کردند و در سال ۲۰۱۸ نیز همکاری‌‌هایی با جگوار لندروور اعلام کرده‌اند.

بلک‌بری DTEK50

علاوه‌بر صنعت خودرو، مشاوره‌ی امنیت نیز از زمینه‌های دلخواه بلک‌بری در سال‌های اخیر بوده است. آن‌ها در سال ۲۰۱۶ شرکت مشاوره‌ی امنیت Encription در بریتانیا را خریدند تا وارد این حوزه از کسب‌وکار شوند. پس از این خرید، سرویس BlackBerry SHIELD به‌عنوان برنامه‌ی ارزیابی ریسک سرویس‌های IT برای مشتریان شرکتی بلک‌بری معرفی شد.

از آخرین محصولات این برند در بازار گوشی‌های هوشمند نیز می‌توان به KEY2 اشاره کرد که در سال ۲۰۱۸ و با همکاری تی‌سی‌ال و اپتیموس معرفی شد. مدل‌های دیگری همچون KeyOne و Aurora و Motion نیز پس از همکاری و اهدای مجوز به تی‌سی‌ال به بازار عرضه شدند.

بلک‌بری Key2

نرم‌افزار یکی از بخش‌های مهم و اهرم‌های موفقیت بلک‌بری در سال‌های فعالیت بوده است. این شرکت ابتدا دستگاه‌های خود را با سیستم‌عامل اختصاصی یعنی BlackBerry OS عرضه کرد که قابلیت هماهنگی و استفاده از ابزارهایی همچون ترک‌پد و دکمه‌های ناوبری و اسکرول را برای اولین‌بار معرفی می‌کرد. این سیستم‌عامل علاوه بر پشتیبانی از جاوا MIDP 1.0 برای اپلیکیشن‌ها و همچنین WAP 1.2 با سرویس‌های مایکروسافت در بخش ایمیل و تقویم نیز هماهنگ می‌شد.

پلتفرم بلک‌بری در وهله‌ی اول به‌دلیل هماهنگی عالی با ایمیل‌های سازمانی شهرت یافت. توسعه‌دهندگان نیز با استفاده از APIهای عرضه‌شده‌ی شرکت، نرم‌افزارهایی برای آن توسعه می‌دادند. توسعه‌ی سیستم‌عامل اولیه‌ی بلک‌بری در سال ۲۰۱۳ متوقف شد و BlackBerry 10 جای آن را گرفت.

تبلیغ سیستم‌عامل بلک‌بری 10

یکی دیگر از دستاوردهای مهم نرم‌افزاری بلک‌بری در این سال‌ها، بازارچه‌ی اپلیکیشن آن‌ها با نام BlackBerry App World بود که در سال ۲۰۰۹ رونمایی شد. این مارکت زمانی با رکورد بیش از ۹هزار دلار درآمد برای هر اپلیکیشن، از اپ‌استور و گوگل‌پلی پیش بود. به‌هرحال، با عرضه‌ی گوشی‌های اندرویدی بلک‌بری، حیات این مارکت نیز تنها تا پایان سال ۲۰۱۹ ادامه خواهد یافت.

نرم‌افزار پیام‌رسان بلک‌بری با نام اختصاری BBM، یکی از قوت‌های آن‌ها در سال‌های اوج بود. این اپلیکیشن برای سیستم‌عامل‌های مختلف هم عرضه شد؛ اما کاربرد آن در گوشی‌های خود شرکت، به اوج می‌رسید. علاوه‌بر ارسال و دریافت پیام‌های متنی و چندرسانه‌ای، قابیت امنیتی BlackBerry PIN نیز در گوشی‌های این شرکت به کاربران اپلیکیشن عرضه می‌شد.

رمز مشهور بلک‌بری، یکی از قابلیت‌های امنیتی نرم‌افزار و سخت‌افزارهای این شرکت بود. این رمز یک کد هشت‌رقمی بر پایه‌ی عددی هگزادسیمال بود که به‌صورت انحصاری به هر دستگاه بلک‌بری اختصاص می‌یافت. این کد را کاربر نمی‌توانست تغییر دهد و تمامی پیام‌های ارسال و دریافت‌شده ازطریق دروازه‌ی امنیتی آن و همچنین سرورهای بلک‌بری انجام می‌شد. درنهایت، این سرویس نیز با ظهور BlackBerry 10 جای خود را به BlackBerry ID داد.

تصویری از محیط پیام‌رسان بلک‌بری

بلک‌بری در فوریه‌ی۲۰۱۷ اعلام کرد سرویس‌های توسعه‌ی نرم‌افزار بر بستر پیام‌رسان خود را به‌صورت SDK عرضه خواهد کرد. این اس‌دی‌کی به توسعه‌دهندگان امکان می‌دهد که از کاربردهای پیام‌رسان سازمانی بلک‌بری در اپلیکیشن‌های خود استفاده کنند.

توسعه‌ی قابلیت‌های نر‌م‌افزاری و سخت‌افزاری بلک‌بری در سال‌های گذشته، مانند هر شرکت بزرگ دیگر در دنیای فناوری به خرید و ادغام‌ها وابسته بوده است. از میان این شرکت‌ها می‌توان به شرکت امنیتی WatchDox، شرکت پیشگام ارتباطات در مواقع بحران با نام AtHoc و ارائه‌کننده‌ی خدمات EMM یعنی Good Technology را نام برد. محصولات این شرکت‌ها پس از پیوستن به بلک‌بری به‌عنوان قابلیت‌ها و امکاناتی در دل محصولات این شرکت معرفی شدند.

همان‌طورکه گفته شد، قابلیت هماهنگی گوشی‌های بلک‌بری با سرورهای سازمانی و استفاده از آن‌ها به‌عنوان ابزارهای اصلی ارتباطی در شرکت، یکی از ویژگی‌های مثبت این گوشی‌ها محسوب می‌شد. به‌علاوه، امنیت دستگاه‌های این برند باعث شده بود شخصیت‌های سیاسی و امنیتی از این گوشی‌ها استفاده کنند. به‌عنوان مثال، باراک اوباما،‌ هیلاری کلینتون، نیروهای پلیس شهرهای مختلف آمریکا و نیز سازمان‌های بزرگ حمل‌ونقل، برای کارمندانشان از این گوشی‌ها استفاده می‌کردند.

از شخصیت‌های مشهور دیگر طرفدار بلک‌بری می‌توان به اریک اشمیت اشاره کرد. او که یکی از مدیران ارشد آلفابت یعنی رقیب بزرگ بلک‌بری محسوب می‌شود، گوشی‌های بلک‌بری را به‌دلیل صفحه‌کلید کامل به انواع اندرویدی ترچیح می‌داد. گروه خلافکاران ایتالیایی با نام Ndrangheta یکی از گروه‌های خلاف‌کاری بزرگ‌ بودند که در سال ۲۰۰۹، به‌دلیل امنیت زیاد از پیام‌رسان بلک‌بری برای ارتباط با قاچاقچیان مکزیکی استفاده می‌کردند.