معرفی کتاب نابخردی‌های پیش‌بینی پذیر اثر دن اریلی

علاوه بر قدرت تعقل و تفکر ما، همواره نیروهای پنهانی هم هستند که در تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌های ما نقش مهمی را بازی می‌کنند. نیروهایی که اغلب از وجودشان بی‌خبریم. اگر بخواهیم با زبان روانشناسی بیان کنیم، شاید همان ضمیر ناخودآگاه انسان‌ها باشد. از نگاه دیگر، باید گفت اغلب تصمیم‌های انسان‌ها برخلاف آنچه خودشان تصور می‌کنند، عقلانی و از روی خرد نیست، بلکه عوامل پنهان دیگری بر این تصمیم‌ها اثرگذارند. عواملی چون احساسات و افکار، انتظاری که از اطرافمان داریم و نیروهای نامرئی دیگر باعث می‌شوند نابخردانه رفتار کنیم، درحالی‌که تصور می‌کنیم تصمیماتمان کاملا عاقلانه است. 

در این مطلب اولین کتاب نویسنده‌ی محبوب «دن اریلی» در حوزه‌ی اقتصاد رفتاری را که پیش‌تر در مطلب معرفی کتاب انگیزش، کتابی از او معرفی کردیم، مورد بررسی قرار داده‌ایم. این کتاب «نابخردی‌های پیش‌بینی پذیر» نام دارد و بین ۴ کتاب این نویسنده، نامدارترین آن‌ها است.

کتاب نابخردی‌های پیش‌بینی‌پذیر را پروفسور دن اریلی به‌دلیل مطالعه و علاقه‌ی فراوانش به اقتصاد رفتاری نوشته است. تمرکز اصلی مطالب کتاب بر شرح نیروهای پنهانی است که در واقعیت تصمیم‌گیری‌های ما را هدایت می‌کنند. هدایت نیروهای پنهان باعث می‌شود تصمیم‌های ما کمتر از آنچه می‌اندیشیم، خردمندانه و عاقلانه باشد. با آگاهی نسبت به چنین نیروهایی ما می‌توانیم در تصمیم‌گیری‌های عاقلانه‌تر به خودمان کمک کنیم تا بهتر با دیگران در تعامل و ارتباط باشیم، شادتر زندگی کنیم و امور مالی‌مان را بهتر کنترل کنیم.

دن آریلی کتاب را با مقدمه‌ای آغاز می‌کند و سپس تجربه‌ی سوختگی شدیدش را در پیش‌گفتار شرح می‌دهد. او معتقد است زندگی ما انسان‌ها سرشار از تصمیم‌های نابخردانه و غیرعقلانی است. او در همان زمان متوجه نابخردی انسان‌ها در رفتارها و تصمیماتشان می‌شود و به‌دلیل علاقه‌اش می‌کوشد روی این موضوع مطالعه‌ی بیشتری انجام دهد. نتیجه‌ی مطالعات و تحقیقات او بر رفتار اقتصادی انسان‌ها و دلایل انتخاب‌های غیرمعقولشان کتاب نابخردی‌های پیش‌بینی پذیر است.

اینکه چطور تصمیم می‌گیریم که چه چیزهایی برای ما ارزش دارد، تأثیری که بر نحوه‌ی تجربه‌ی ما از دنیا دارد و اینکه چطور اهداف بلندمدتی برای خودمان تعیین می‌کنیم، همه به‌طرز حیرت‌انگیزی غیرعقلانی و نابخردانه است. این کتاب، نوری بر آگاهی ما می‌تاباند تا ناهماهنگی‌های خویش را بفهمیم و در آینده معقول‌تر تصمیم بگیریم.

وقتی می‌خواهید چیزی را بخرید، ممکن است با یک هدف مشخص وارد فروشگاه شوید. اما در پایان خریدی که انجام می‌دهید، فراتر از تصمیم آگاهانه‌ای است که در ابتدای کار گرفته بودید. دلیل آن چیست؟ به‌نظر می‌رسد فارغ از نیاز داشتن یا نداشتن، شما به‌سوی پیشنهادهایی می‌روید که راحتی بیشتری برایتان دارد. این به‌نظر معقول نمی‌رسد. اما مغز ما گزینه‌ها را مقایسه می‌کند و گزینه‌ای را برمی‌گزیند که راحت‌ترین راه ممکن را پیشنهاد می‌کند.

شاید گزینه‌ای را انتخاب کنید که بیش از نیازتان است، فقط به این دلیل که وسیله‌ای رایگان را همراهش به شما هدیه می‌دهند. واقعیت این است که رایگان هم یک هزینه محسوب می‌شود، اما یک مبلغ قدرتمند است. وقتی چیزی رایگان است، به‌طور نامعقولی افراد به آن جذب می‌شوند. حتی ممکن است هدایای رایگان خود را سال‌ها جایی نگه دارید و سراغش هم نروید و هیچ‌گاه به‌دردتان نخورد. با‌این‌حال کلمه‌ی «رایگان» همیشه جذابیت خودش را دارد و یک محرک احساسی است. شما اغلب به‌سمت انتخاب و خرید چیزهایی می‌روید که خدمت یا محصول رایگانی داشته باشد. دن با مطالعه فهمید که مبلغ صفر، قدرتش خیلی بیشتر از مبلغی حتی به اندازه‌ی ۰.۱ دلار است.

مطلب دیگری که دن آریلی در کتاب به آن پرداخته است، اصطلاحی به‌نام endowment effect در حوزه‌ی اقتصاد است. این اثر باعث می‌شود افراد آنچه را که دارند ارزشمندتر از ارزش واقعی‌اش تخمین بزنند. پایه‌ی این تفکر بر ۳ اصل استوار است: 

• ما آنچه را که صاحبش هستیم، به‌دلیل خاطرات و جذابیت‌هایی که برایمان دارد، دوست داریم.
• ما از ازدست‌دادن آنچه که داریم، متنفریم. ما دوست نداریم چیزهایی را که داریم از دست بدهیم.
• ترجیح ما این است که دیگران درباره‌ی چیزهایی که ما داریم، خوب فکر کنند و آن‌ها را بپسندند.

کتاب Predictably Irrational: The Hidden Forces That Shape Our Decisions اولین‌بار در سال ۲۰۰۸ توسط انتشارات هارپر کولینز به چاپ رسید و پس از انتشارش جزو کتاب‌های پرفروش نیویورک‌تایمز قرار گرفت. این کتاب را انتشارات مازیار به ترجمه‌ی رامین رامبد در ۳۴۴ صفحه با عنوان کامل «نابخردی‌های پیش‌بینی‌پذیر: نیروهای پنهانی که به تصمیمات ما شکل می‌دهند» منتشر کرده که در سال ۱۳۹۸ به چاپ هشتم رسیده است. به‌نظر می‌رسد روان‌ترین و بهترین ترجمه‌ی موجود در بازار از این کتاب، همین ترجمه است. ویدیوی انیمیشنی معرفی کتاب حاضر را می‌توانید از یوتیوب در این لینک مشاهده کنید.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:

همان‌گونه که می‌بینید، انگار دایره میانی در این دو شکل تفاوت پیدا می‌کنند. در میان دایره‌های بزرگ‌تر، کوچک‌تر و درمیان دایره‌های کوچک‌تر، بزرگ‌تر دیده می‌شود. بدیهی است که اندازه دایره میانی در هر دو وضعیت یکسان است. ولی برحسب اینکه چه چیزی در کنارش بگذاریم، گویی تغییر می‌کند. شاید این فقط سرگرمی باشد. اما از این لحاظ که کارکرد ذهن را نشان می ٔهد، عجیب و غریب است. ما همیشه به چیزهای دیگر می‌نگریم. دست خودمان هم نیست.این مسئله نه‌تنها برای چیزهای فیزیکی، بلکه برای تجربیاتی نظیر تحصیل و گزینه‌های تعطیلات و چیزهای زودگذر مانند عواطف و احساسات و طرز برخورد نیز صادق است.

در قسمت دیگری از کتاب، درباره‌ی دزدی‌های ملایم سخن به میان آورده است:

شما بارها از تلفن اداره برای کار شخصی استفاده می‌کنید، درحالی‌که تلفن همراهتان روی میز است. با این‌کار به‌طور غیرمستقیم از جیب مدیرتان برای تلفن‌های شخصی‌تان برداشت کرده‌اید. شما ممکن نیست از حسابداری شرکت‌تان ۵ هزارتومان پول بردارید. اما به‌راحتی دسته‌ای کاغذ را به خانه می‌برید. به‌عنوان صاحب یک کسب‌وکار، سازوکارهای سازمانی را طوری بچینید که مراقبت از اموال سازمان هم مصل مراقبت‌های پولی به رسمیت شناخته شود.یادتان باشد که بسیاری از انسان‌های درستکار و شریق هم در برابر اموال دیگران به اندازه‌ی پول دیگران حساس نیستند.

نقل‌قول‌های کوتاهی از کتاب نیز اینجا آورده شده است:

ما به‌مراتب کمتر از آنچه که نظریه‌ی اقتصادی استاندارد تصور می‌کند، خردمندیم.مالکیت تنها به موارد مادی محدود نمی‌شود.

کتاب نابخردی‌های پیش‌بینی پذیر برای کسانی که به حوزه‌های مدیریت و اقتصاد و کارکتینگ و گیمیفیکیشن علاقه دارند، مناسب است. رویکرد این کتاب، صمیمانه و خودمانی است و مثال‌های جذاب برای مخاطب عام در آن زیاد استفاده شده است. رفتار اقتصادی یک شاخه‌ی تخصصی در علم اقتصاد نیست، بلکه رفتار عموم انسان‌ها را در موقعیت‌هایی مثل خرید کالا یا خدمات،  بررسی و تحلیل می‌کند. به‌همین‌دلیل برای عموم مردم کتاب مفیدی خواهد بود. این کتاب سرشار از مطالب و اطلاعات باارزشی است که آموختن آن‌ها می‌تواند به ایده‌های بهتر راجع به زندگی منجر شود. این کتاب حتی می‌تواند به صاحب فروشگاهی که راه خوبی برای جذب مشتریان بیشتر به ذهنش نمی‌رسد، یا کسی که نمی‌تواند بازی‌های ویدیویی‌اش را در ebay به فروش برساند، کمک کند.

درباره‌ی دن آریلی پیش‌تر در مطلب معرفی کتاب قبلی نوشته‌ایم. پروفسور دن آریلی، استاد روانشناسی و اقتصاد رفتاری در دانشگاه دوک و بنیانگذار مرکز پیشرفت‌های بین‌المللی است. علاقه‌ی پژوهشی او طیف گسترده‌ای از رفتارها را دربرمی‌گیرد و آزمایش‌های غیرمعمول و خلاقانه‌اش جالب و سرگرم‌کننده و آموزنده است.

نسیم نیکلاس طالب، نویسنده‌ی مشهور و پرفروش نیویورک‌تایمز برای کتاب قوی سیاه، کتاب دن اریلی را جزو کتاب‌هایی می‌داند که حتماً باید خوانده شود و درباره‌ی این کتاب می‌گوید:

کتابی عالی که دید انسان را وسعت می‌بخشد. مطالبی عمیق و روان و شواهد و مدارک تازه‌ای که نشان می‌دهد انگیزه‌های مادی به روش غیرمنتظره‌ای عمل می‌کنند. ما انسانیم؛ انسان‌هایی با ویژگی‌هایی که ممکن است بر اثر دستاوردهای اقتصادی بسیار متفاوت عمل کنیم.

خوانندگان این کتاب در سایت‌های متعددی (نظیر گودریدز و آمازون) خواندن کتاب را توصیه کرده‌اند و آن را جزو تاثیرگذارترین کتاب‌ها دانسته‌اند.

شما چه نظری درباره‌ی این کتاب دارید؟ در بخش کامنت‌ها نظرات خود را با زومیت درمیان بگذارید.