معرفی کتاب «هنر جنگ» اثر سان تزو
اگر قرار باشد رساله‌ی باستانی و مهمی از زمان‌های خیلی دور را به شما معرفی کنیم که درباره‌ی جنگ و هنر رزم و قوانین و اصول آن سخن گفته باشد، بی‌شک از کتاب «هنر جنگ» نام می‌بریم؛ نوشتاری از فرماندهی نظامی چینی و فیلسوف و استراتژیست زمان خود، سان تزو، در دوران جنگ خونین داخلی که حدود ۲۵۰۰ سال پیش نوشته شده است. پس از دفاع مقتدرانه‌ی ارتش سان تزو در منطقه‌ی وو در چین و شکست همسایه‌اش در غرب، کتابی با عنوان راه‌و‌رسم فرماندهیِ استاد سان تزو متولد شد که بعدها «هنر جنگ» نام گرفت. این کتاب، کتابی کلاسیک از استراتژی نظامی براساس تفکر نظامی چین و تأثیرگذارترین رساله‌ای است که تاکنون در باب جنگ و جنبه‌های مختلف آن نوشته شده است. البته نه‌تنها در میدان نبرد و برای سامورایی‌های چینی، بلکه در حوزه‌ی سیاست و ورزش و تجارت هم تأثیرات درخورتوجهی برجای گذاشته است.
ازنظر سان تزو، هنر جنگ اهمیتی حیاتی برای فرماندهان و رهبران دولت‌ها دارد؛ چراکه روشی برای مرگ و زندگی پیش روی خواننده قرار می‌دهد؛ مسیری به‌سوی ایمنی یا ویرانی. به‌همین‌دلیل، موضوعی است که به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند نادیده گرفته شود.
خلاصه‌ی کتاب
کتاب «هنر جنگ» شاید تنها کتابی است که در سیزده بخش جداگانه، به جنبه‌های مختلف جنگ پرداخته و هر بخش را به یکی از جبنه‌های نبرد اختصاص داده است. در این کتاب، سان تزو فلسفه‌ی جامعی ارائه داده که معتقد است اگر آن را با دقت و توجه کافی بخوانید و به‌درستی پیروی کنید، قطعا پیروز میدان نبرد خواهید بود. او پیروزی در جنگ با کمترین نیاز به مبارزه‌ی ضروری را کلید پیروزی واقعی می‌داند. به‌اعتقاد وی، پیروزی عالی شامل شکستنِ مقاومت دشمن بدون جنگیدن است. برای رسیدن به چنین پیروزی بزرگی، لازم است دشمن را به‌خوبی بشناسید. او می‌گوید اگر ضعف‌های دشمن را بشناسید و به آن‌ها حمله کنید، هرگز بازنده نخواهید شد. اگر خودتان و دشمنتان را خوب بشناسید، هرگز نباید از نتیجه‌ی کار هراسی داشته باشید. شاید خلاصه‌ی کلام هنر جنگ در همین جمله نهفته باشد: خودت و دشمنت را به‌خوبی بشناس.
ازنظر سان تزو، داشتن دانش و اطلاعات کافی برای فرمانده اهمیت زیادی دارد و حدسی که برپایه‌ی اطلاعات کافی زده شده، بهتر از حدس و گمان بی‌اساس است. او فکر می‌کرد ژنرال‌ها باید در محاسبات نظامی تبحر داشته باشند تا بتوانند تمام چیزهایی را از پیش محاسبه کنند که بر نتیجه‌ی نبرد تأثیر می‌گذارد. سان تزو معتقد است پیروزی باید قبل از رفتن به میدان جنگ (با کمک محاسبات و استراتژی‌های درست جنگی) حاصل شده باشد، نه بعد از آن.
سان تزو پنج عامل را در هنر جنگ دخیل می‌داند و می‌گوید هر فرمانده باید با تشخیص درست، آن‌ها را در جای خود استفاده کند. این پنج عامل عبارت‌اند از:
هر فرمانده باید از این اصول پنج‌گانه آگاه باشد. فرماندهی آگاهی که به مشاوره‌های افرادش اهمیت می‌دهد و پیش از پاگذاشتن به میدان، شکست یا پیروزی را براساس دانش کافی پیش‌بینی می‌کند، لایق فرماندهی است.
پس از اینکه استراتژی جنگ تعیین شد و همه‌چیز در جای خود قرار گرفت، برای شروع جنگ، فرمانده باید به موارد مهمی توجه کند؛ ازجمله اینکه مراقب هزینه‌های موردنیاز ارتش بزرگش باشد و آن را تأمین کند. همچنین، نباید اجازه دهد جنگ طولانی شود. طولانی‌شدنِ جنگ قوای ارتش را تحلیل می‌برد و منابع دیگر کفاف ادامه‌ی جنگ را نمی‌دهد. اگرچه شتاب‌زدگی کار خردمندانه‌ای نیست، هیچ دولتی تابه‌حال از طول‌کشیدن جنگ سودی نبرده است. همه‌چیز باید طوری برنامه‌ریزی شود که آذوقه‌های از خانه آورده‌شده برای ارتش تا پایان جنگ کافی باشد.
سان تزو معتقد است در جنگ نباید سربازان جبهه‌ی دشمن را به‌قتل رساند؛ بلکه تنها باید سعی کرد آن‌ها را شکست داد. درواقع، نکشتنِ دشمن و تنها مغلوب‌کردن او پاداش دارد. همچنین، با سربازان اسیرشده باید به نرمی و ملاطفت رفتار کرد. درواقع، باید از دشمن مغلوب برای افزایش نیروی خود استفاده کرد. آنچه در جنگ اهمیت دارد، به‌دست‌آوردن پیروزی است، نه جنگیدن طولانی و به‌پاکردن قتل و خون‌ریزی. اعتقاد راسخ سان تزو این است: زمانی می‌توان گفت هنر جنگ‌کردن دارید که تمامیتِ ارضی کشور دشمن را سالم و دست‌نخورده فتح کنید، نه با خرابی و ویرانی. همچنین، گرفتنِ تمامیت گردان و سپاه دشمن بسیار بهتر از آسیب‌زدن به آن‌ها است.
فتح در تمام نبردها به‌معنای برتری نیست؛ بلکه نقش برآب‌کردن نقشه‌های دشمن و شکستن حصر مقاومتی دشمن است. فرمانده باید بتواند خشم و ناراحتی‌اش را مهار کند و بدون خردورزی دستور یورش سپاهش را ندهد؛ وگرنه ممکن است ویرانی و تباهی زیادی به‌وجود بیاید و افراد زیادی کشته شوند؛ بدون آنکه شهری تصرف شود. رهبر خردمند بدون هیچ جنگی افراد دشمن را به تسلیم وامی‌دارد و در حالی به پیروزی می‌رسد که حتی یک نفر کشته نشده است. این همان تدبیر جنگی است که فرماندهان باید آن را در خود تقویت کنند.
به‌نظر می‌رسد سان تزو جنگ را نوعی استراتژی برای فتح مکان‌ها و افراد می‌دیده است و نه به‌معنای آنچه امروز آن را جنگ می‌نامیم و به‌شکل کشتار و قتل می‌بینیم. آنچه اهمیت دارد، این است که چنین دیدگاه و فلسفه‌ای را به تمام صحنه‌های جنگ زندگی تسری دهیم و با کمترین میزانِ آسیب و بیشترین کارآمدی، بتوانیم به هدف نهایی‌مان دست یابیم که همان پیروزی و فتح است.
درباره‌ی کتاب
کتاب «هنر جنگ» حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به زبان چینی نوشته شد. بعدها در سال ۱۷۷۲، فرانسوی‌ها آن را به زبان فرانسوی ترجمه کردند. سپس، انگلیسی‌ها نیز به آن توجه نشاند دادند و در سال ۱۹۱۰ به زبان انگلیسی ترجمه کردند. چند نفر کتاب «هنر جنگ» را چندبار به زبان انگلیسی ترجمه کرده‌اند. در ۲۰۰ سال اخیر و دوران مدرن، این کتاب از جنبه‌های دیگر نیز علاوه‌بر جنگ با استقبال مواجه شد. انتشارات جنگل نسخه‌ی انگلیسی کتاب را با عنوان The art of war و ترجمه‌ی Thomas Cleary در ۱۷۰ صفحه به زبان انگلیسی چاپ کرده است.
در ایران، انتشارات مختلفی کتاب حاضر را با عناوین و ترجمه‌های متفاوت از جمله «هنر جنگ» یا «هنر جنگاوری» یا «هنر رزم» به زبان فارسی چاپ و منتشر کرده‌اند. این کتاب‌ها از نسخه‌های مختلف انگلیسی آن با عنوان The art of war به فارسی ترجمه شده‌اند.
در سال ۱۳۸۷، سازمان فرهنگی فرا این کتاب را با عنوان «هنر جنگاوری» با ترجمه‌ی علی کردستی منتشر کرد. همچنین، نشر آوای بیصدا در سال ۱۳۹۷ آن را با عنوان «هنر جنگ؛ قدیمی‌ترین رساله‌ی دنیا درمورد جنگ» و ترجمه‌ی محمدجواد نعمتی راهی بازار نشر کرد. همین ترجمه را انتشارات یوشیتا نیز منتشر کرده که در فیدیبو دردسترس است. انتشارات هورمزد نیز کتاب را با عنوان «هنر جنگ» و ترجمه‌ی احمدرضا رسولی در حوزه‌ی کتاب‌های کسب‌وکار چاپ کرده است. در سال ۱۳۹۷، انتشارات آدینه ترجمه‌ای از مریم قادری‌اسماعیلی را با عنوان «هنر جنگ؛ قدیمی‌ترین متن نظامی جهانی» منتشر کرد. یکی از بهترین ترجمه‌های این کتاب ترجمه‌ی محمود حمیدخانی از این کتاب با عنوان «هنر جنگ» است که نشر سیته چاپ و آن را از سال ۱۳۸۸ برعهده گرفت. در سال ۱۳۹۷، همین نشر چاپ پنجم این ترجمه را با ویراستاری حسین رسولی روانه بازار کرده است.
جسیکا هگی، تصویرگر معاصر، نسخه‌ی بصری «هنر جنگ» را با روشی کاملا نوین، طراحی و تصویرگری کرده است. این اثر روحی تازه به تنِ این متن کهن دمیده و آموزه‌های ستودنیِ فرمانده چینی را در قالب بیش از ۲۰۰ تصویر در کتابی با عنوان The art of war visualized ارائه کرده است؛ تصاویری که آسان و تفکربرانگیز و سرگرم‌کننده‌اند. در سال ۱۳۹۸، نوشین سلیمانی کتاب «هنر جنگ مصور» را از روی این کتاب ترجمه و انتشارات اژدهای طلایی آن را چاپ کرد. جسیکا هگی درباره‌ی هنر جنگ در بخش مقدمه چنین می‌گوید:
جدا از اینکه خواندن این رساله [هنر جنگ] در قرن‌های اخیر به‌طور آشکارا در زمینه‌های نظامی لازم دانسته شده است، این کتاب راهنمایی تخصصی برای پیروزی در حیطه‌های کسب‌وکار، سیاست، مدیریت، بازاریابی، طرح‌های تدارکاتی و حتی ورزش به‌حساب می‌آید. این کتاب از ضرباهنگی فشرده و اِنجیل‌گونه و لحنی افسانه‌ای برخوردار است. درواقع، هنر جنگ را می‌توان به‌واسطه‌ی قدمت زیاد و نوع نوشتاری رمزگونه‌اش، کتابی افسانه‌ای تلقی کرد.
اگرچه کتاب «هنر جنگ» در تمامی کشمکش‌ها و درگیری‌های کلی و جزئی زندگی به‌کار می‌آید، به‌طورعمومی در دسته‌بندی علوم نظامی و متون قدیمی و رساله جای گرفته است.
کتاب هنر جنگ برای چه کسانی مفید است؟
ممکن است تصور کنید کتاب «هنر جنگ» براساس نامش، تنها برای فرماندهان جنگی زمان‌های قدیم مفید واقع شده است و امروز دیگر کاربردی جز در جبهه‌های جنگی ندارد؛ اما این‌طور نیست. کتاب «هنر جنگ» درباره‌ی استراتژی و مدیریت صحیح سخن می‌گوید؛ بنابراین، در هر میدانی که می‌خواهید پیروز شوید، راهکارها و توصیه‌هایش می‌تواند مفید واقع شود. چه میدان جنگ و چه میدان‌های رقابتی دیگر (مانند کسب‌وکار، مسابقات ورزشی و...). بیشتر از هرکسی، این کتاب برای استراتژیست‌ها و مدیران رهبر کسب‌وکارها درخورتأمل است و حرف‌هایی برای گفتن دارد، تا جایی که با مقایسه‌ی شرایط بازار با میدان نبرد تحت‌تأثیر کتاب «هنر جنگ»، کتابی با عنوان «هنر جنگ در بازار بورس» نوشته شده است. درحقیقت، آموزه‌های کتاب «هنر جنگ» را چه در میدان نبرد و چه در جلسه‌ی هیئت‌مدیره‌ی شرکت و چه در میدان تجارت و زندگی روزمره می‌توان به‌کار برد.
وقتی هنرِ جنگ‌کردن دارید که تمامیت ارضی کشور را سالم و دست‌نخورده بگیرید، نه با خرابی و ویرانی
کتاب «هنر جنگ» بهترین کتابی نیست که به‌درد فرماندهی نظامی می‌خورد؛ اما مسلما یکی از بهترین کتاب‌ها است که با وجود گذشت سال‌های بسیار از زمان چاپش، هنوز کاربردهای خود را دارد و به عصر امروز نیز مربوط است. این کتاب به‌عنوان رساله و مرجعی معتبر برای قوانین جنگ شناخته می‌شود؛ البته باید درکنار آن، کتاب‌های دیگری خوانده شود تا نگرش کاملی از تمام زوایا به‌دست دهد.
دیدگاه‌های دیگران درباره هنر جنگ
حدود ۹۱ درصد از کاربران گوگل کتاب «هنر جنگ» را دوست داشته و به آن رأی مثبت داده‌اند. بسیاری از خوانندگان این کتاب در آمازون «هنر جنگ» را نه‌فقط کتابی برای بیان و ارائه‌ی اصول جنگی، بلکه دستورالعملی برای زندگی شرافتمندانه می‌دانند و می‌گویند راهکارهای جنگی او به تمام جنبه‌ها و موقعیت‌های زندگی مدرن و امروزی تعمیم‌دادنی است. همچنین در گودریدز، خوانندگان به این کتاب چهار ستاره از پنج ستاره داده و نظرات مثبت زیادی ثبت کرده‌اند.
درباره‌ی نویسنده
سان تزو (۵۴۴ تا ۴۹۶ق‌م) استراتژیست و فیلسوف و فرماندهی نظامی چینی بود که در دوران افسانه‌ای بهار و پاییز چین باستان زندگی می‌کرد. افسانه‌های چین او را به‌عنوان رهبر نظامی سازش‌ناپذیر و مقتدر توصیف می‌کنند و داستانی معروف هست که از توانایی او در تبدیل شاهان به سربازان وفادارش نقل می‌کند. فلسفه‌ی جنگی سان تزو برای قرن‌ها موردتأیید شرقی‌ها بوده است. آن‌ها این فلسفه را در تمام درگیری‌های زندگی برای دستیابی به موفقیت مؤثر و کارآمد دانسته‌اند. این فلسفه سرانجام در فرهنگ غرب نیز با استقبال مواجه شد. امروزه، درس‌های استراتژیک و فلسفی سان تزو چه در داخل و چه خارج از میدان نبرد به‌کار برده می‌شود.