داستان باگ تاریخی سال ۲۰۰۰ یا Y2K چه بود و چرا همه جهان را به وحشت فروبرد؟

بیش از دو دهه پیش، زمانی‌که جهان برای قرنی جدید آماده می‌شد، اصطلاح و عبارتی به‌نام باگ سال ۲۰۰۰ یا Y2K مطرح شد که بسیاری از کارشناسان دنیای کامپیوتر را وحشت‌زده کرد. در آن دوره، کامپیوترهای شخصی در اوج قرار داشتند و تقریبا همه‌ی مردم جهان دیگر با بازیگران جدید زندگی خود آشنا بودند. این دستگاه‌ها به‌مرور به وسایلی الزامی در زندگی و کار همه‌ی مردم تبدیل شدند؛ اما احتمال بحرانی بزرگ برای همه‌ی آن‌ها پیش‌بینی می‌شد. در آستانه‌ی قرن بیست‌ویکم، دولت‌ها و سازمان‌های گوناگون نظامی و ملی در سرتاسر جهان، میلیاردها دلار هزینه کردند تا از باگ احتمالی Y2K جلوگیری کنند. به‌هرحال، آن دوره تمام شد و تقریبا هیچ مشکل بزرگی برای دنیای کامپیوتر به‌همراه نداشت. امروز و پس از گذشت دو دهه، این سؤال ایجاد می‌شود که آیا واقعا با بحران و مسئله‌ی بزرگی روبه‌رو بودیم؟

در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، نمایش سال‌ها با دو رقم روندی مرسوم شد. تنها دلیل استفاده از این رسم جدید، حفظ فضای بیشتر بود. به‌هرحال، اولین کامپیوترهای تاریخ حافظه‌های محدودی داشتند. حافظه‌ی رم کامپیوتر در میانه‌ی قرن بیستم نسبت بسیار کوچکی از ظرفیت حافظه‌ی رم در کامپیوتر مدرن امروزی داشت؛ درنتیجه برنامه‌های کامپیوتری باید تا‌حدممکن کوچک و فشرده و پربازده می‌شدند. برنامه‌ها از کارت‌های پانچی خوانده می‌شدند که عرض محدودی داشتند و عموما به ۸۰ ستون پانچ محدود بودند.

برنامه‌نویسان و دانشمندان علوم کامپیوتر در سال‌های شکوفایی صنعت، به‌دنبال هر راه ممکنی بودند تا فضای بیشتری در سیستم‌ها و برنامه‌ها ذخیره کنند. اولین بخشی که به ذهن آن‌ها رسید، روش نوشتار تاریخ بود. مهندسان تصمیم گرفتند سال‌ها را به‌جای نمایش با چهار رقم (مثلا ۱۹۵۴) به‌صورت دو رقم (۵۴) نمایش دهند. نرم‌افزارها نیز به‌گونه‌ای طراحی شده بودند که همه‌‌ی سال‌ها را سال‌های قرن بیستم می‌دانستند؛ درنتیجه هرجا عددی دورقمی به‌عنوان سال می‌دیدند، آن را متعلق به قرن بیستم تفسیر می‌کردند.

سخت‌افزار‌های کامپیوتری در دهه‌های بعد پیشرفت کردند. افزایش قدرت و سرعت پردازنده‌ها و حافظه‌ی رم بیشتر برای کامپیوترها و جایگزینی نوارها و کارت‌های پانچ با ترمینال‌ها، نشان‌دهنده‌ی پوست‌اندازی دنیای پردازش بود. سخت‌افزارهای مغناطیسی مانند نوارها و هارد درایوها برای ذخیره‌سازی داده و برنامه‌ها استفاده شدند. دنیای کامپیوتر با سرعت عجیبی رشد کرده بود و نیاز به ذخیره‌سازی داده‌های بیشتر و متنوع‌تر، مهندسان را به توسعه‌ی سخت‌افزارهای مدرن‌تر و سریع‌تر مجبور می‌کرد.

با وجود پیشرفت سریع فناوری کامپیوتر، عملکرد دپارتمان‌ها و سازمان‌هایی که از آن‌ها استفاده می‌کردند، ثابت مانده بود. حتی در برخی موارد که نرم‌افزارها ارتقا پیدا می‌کردند، فرمت داده‌ها ثابت می‌ماند؛ درنتیجه نرم‌افزارها در سال‌های بعدی هم با همان روند دو رقم برای نمایش سال پیش رفتند. به‌هرحال با افزایش داده‌های جمع‌آوری‌شده در سرتاسر صنعت، مشکلات بیشتر شد. داده‌ها در برخی موارد بسیار حجیم و بزرگ می‌شدند و فرمت داده‌ها نیز به مفهومی مقدس برای برنامه‌نویسان تبدیل شده بود. همه‌ی نرم‌افزارها از داده‌ها پیروی می‌کردند و در نگارش داده‌ها نیز استفاده از دو رقم برای نمایش سال تقریبا تثبیت شده بود. در بخش دیگری از صنعت نیز، شاهد ادامه‌دار بودن مشکل ظرفیت حافظه بودیم. به‌عنوان مثال، سیستم‌‌های یکپارچه (امبدد) مانند فرمور روترها و فایروال‌ها هنوز محدودیت‌های فضا داشتند.

به‌جز کامپیوترهای شخصی، کاربردهای صنعتی بسیاری برای سخت‌افزارهای پردازشی متولد شده بود. کنترلرهای منطقی برنامه‌ریزی‌شدنی (PLC، ماشین‌های ساخت‌وتولید خودکار، خطوط تولید رباتیک و سیستم‌های کنترل صنعتی) همگی به ساختاری از داده عادت کرده بودند که تاحدممکن، کوچک و فشرده شده بود. درنهایت، کوچک‌کردن فرمت تاریخ از چهار رقم به دو رقم، به‌هرحال فضای موردنیاز را برای ذخیره‌ی آن بخش از داده نصف می‌کرد؛ اما همین روند در پایان قرن بحران‌هایی ایجاد کرد.

نکته‌ی ساده و واضح این است که وقتی از دو رقم برای نمایش سال‌ها استفاده کنید، نمی‌توان تفاوت سال‌ها در قرن‌های متفاوت را درک کرد. همان‌طورکه گفته شد، نرم‌افزارها به‌گونه‌ای طراحی شده بودند که همه‌ی سال‌ها را در قرن بیستم تصور می‌کردند. چنین رویکردی با ورود به قرن جدید مشکلاتی ایجاد می‌‌کرد. سال ۲۰۰۰، در تاریخ‌های کامپیوتری «۰۰» خوانده می‌شد؛ درنتیجه برنامه‌ها سال جدید را ۱۹۰۰ تفسیر می‌کردند و سال‌های بعد مثلا ۲۰۱۵، با ۱۹۱۵ اشتباه گرفته می‌شد و روند مذکور ادامه پیدا می‌‌کرد.

با رسیدن به ساعت ۲۴ روز ۳۱ دسامبر سال ۱۹۹۹، همه‌ی کامپیوترها و تمامی دستگاه‌هایی که از ریزپردازنده و نرم‌افزارهای امبدد بهره می‌بردند (و تاریخ را با دو رقم ذخیره می‌کردند)، با مشکل جدیدی روبه‌رو می‌شدند. البته احتمالا نرم‌افزارها تاریخ جدید را می‌پذیرفتند و به کار خود ادامه می‌دادند؛ اما درنهایت خروجی نامناسب تحویل می‌دادند. احتمال دیگر این بود که کامپیوتر پس از نمایش پیغام خطا، به کار ادامه دهد یا در بدترین حالت عملیاتش متوقف شود.

چالش تاریخ با تغییر قرن به کامپیوترهای مین‌فریم، مینی‌کامپیوتر، شبکه و کامپیوترهای رومیزی محدود نبود و ریزپردازنده‌ها در بسیاری از ساختارهای فنی استفاده می‌شدند. هواپیماها، کارخانه‌ها، مراکز انتقال نیرو، سیستم‌های کنترل موشک و ماهواره‌های ارتباطی، تجهیزات و زیرساخت‌هایی حیاتی بودند که از این قطعات پردازشی بهره می‌بردند. در آستانه‌ی قرن بیست‌ویکم، تقریبا کل جهان در ساختاری خودکار یا الکترونیک یا پیکربندی‌پذیر قرار داشت که به‌کمک کدهای کامپیوتری کار می‌کرد. درنتیجه مقیاس نمایش تاریخ، جهانی و به‌بیان‌بهتر، بحرانی بود.

اگر همه‌ی کامپیوترهای ریزودرشت جهان در یک لحظه از تاریخ ۱۹۹۹ به ۱۹۰۰ تغییر می‌کردند، چه اتفاقی رخ می‌داد؟ در میان چالش و نگرانی مهندسان، قطعا گروهی به تئوری توطئه هم علاقه‌مند بودند که پایان جهان یا فروپاشی جوامع را پیش‌بینی می‌کردند. حتی در روندی مشابه با بحران کنونی همه‌گیری ویروس کرونا، بسیاری از مردم دست به انبارکردن کالاهای اساسی زدند. برخی دیگر مسئله را شوخی و فریب رسانه‌ای می‌دانستند؛ اما به‌هرحال خبر مهم و تاریخ‌سازی در کل جهان جریان پیدا کرده بود. همان‌طورکه گفته شد، مشکل یا باگ مذکور به‌نام باگ سال ۲۰۰۰ یا باگ Y2K یا باگ هزاره شناخته می‌شد.

بحران باگ سال ۲۰۰۰ به‌حدی بود که حتی رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده، بیل کلینتون، در یکی از سخنرانی‌های خود به آن اشاره کرد. او گفته بود: «تمامی دولت‌های محلی و ملی و کسب‌وکارها اعم از کوچک و بزرگ باید تلاش کنند باگ کامپیوتری Y2K به آخرین دردسر قرن بیستم تبدیل شود، نه اینکه اولین بحران قرن بیست‌ویکم باشد». کلینتون همچنین برنامه‌ای کشوری برای مدیریت چالش تصویب کرد.

دولت‌ها و سازمان‌های گوناگونی در سرتاسر جهان از سال‌ها پیش از ۱۹۹۹ مشغول کار روی توسعه‌ی راه‌حلی برای حل بحران Y2K بودند. راه‌حل اولیه‌ای که به ذهن همه می‌رسید، اضافه‌کردن فیلد تاریخ یا سال برای ذخیره‌ی دو رقم بیشتر بود. سپس باید به تمامی مقادیر تاریخ در برنامه‌ها، عدد ۱۹۰۰ را اضافه می‌کردند. با این راهکار، ظاهرا مشکل سریعا حل می‌شد. همه‌ی تاریخ‌های قدیمی با ساختار صحیح نمایش داده و داده‌های جدید نیز به‌خوبی ذخیره می‌شدند.

متأسفانه به‌دلیل هزینه‌های زیاد و ریسک فراوان از‌دست‌رفتن داده و حجم عظیم کارها این راهکار در بسیاری از موارد امکان پیاده‌سازی نداشت. البته در مواردی که راهکار پیاده‌سازی می‌شد، سیستم‌ها ازلحاظ فرمت تاریخی تا سال ۹۹۹۹ تضمین می‌شدند.

حتی اگر راهکار بالا اجرا می‌شد، تنها داده‌ها اصلاح می‌شدند و هنوز مرحله‌ی مهمی پیش روی مهندسان و متخصصان بود: نرم‌افزارها نیز باید تغییر حالت می‌دادند تا سال‌هایی با ساختار چهار رقم را مدیریت و محاسبه و ذخیره کنند و نمایش دهند. دراین‌میان، راهکارهایی خلاقانه هم متولد شد که نیاز به افزایش حافظه‌ ذخیره‌سازی برای ذخیره‌ی داده‌ی سال را از بین می‌برد. می‌دانیم مقادیر متغیر ماه هیچ‌گاه از عدد ۱۲ بیشتر نمی‌شود؛ درحالی‌که فیلد دورقمی آن‌ها توانایی ذخیره‌ی مقادیر تا ۹۹ را دارد. درنتیجه شاید بتوان با کمی محاسبه، از فضای اضافه بهره برد. راهکار زیر به‌عنوان یکی از روش‌های خلاقانه پیشنهاد شد.

• برای ماه‌های بین ۱ تا ۱۲، عدد ۱۹۰۰ را به مقدار سال اضافه کن؛
• برای ماه‌های بین ۴۱ تا ۵۲، عدد ۲۰۰۰ را به مقدار سال اضافه کن و عدد ۴۰ را از حاصل تفریق کن؛
• برای ماه‌های بین ۲۱ تا ۳۲، عدد ۱۸۰۰ را به مقدار سال اضافه کن و عدد ۲۰ را از حاصل تقریق کن.

توضیح اولیه‌ی راهکار بالا هم نشان می‌دهد مهندسان برای مدیریت ساختار جدید تاریخه‌ها، باید داده‌ها را رمزنگاری و رمزگشایی می‌کردند. منطق روش‌های تأیید داده هم باید تغییر می‌کرد تا مقادیری عجیب همچون عدد ۴۴ برای نمایش ماه را درک و تفسیر کند. مثال‌های دیگر و راهکارهای خلاقانه‌ی متعدد، به‌نوعی همین ساختار را دنبال می‌کردند. رمزنگاری تاریخ‌ها به‌صورت داده‌های ۱۴ بیتی و اعداد باینتری و ذخیره‌ی نمایش عدد صحیح آن‌ها در فیلد تاریخ راهکار دیگری بود که در سطح بیتی اجرا می‌شد.

سیستم دیگری هم برای نمایش تاریخ پیشنهاد شد که ماه‌ها را به‌صورت کلی از داده‌ها حذف می‌کرد. این سیستم از همان فیلد ۶ رقمی برای نمایش تاریخ استفاده می‌کرد؛ اما به‌جای نمایش داده به‌صورت MMDDYY، ساختاری DDDCYY را پیشنهاد داد. در این سیستم، DDD برای نشان‌دادن روز سال (از ۱ تا ۳۶۵ یا ۳۶۶ برای سال کبیسه) و C به‌عنوان نمادی برای نشان‌دادن قرن و YY برای نشان‌دادن سال استفاده می‌شد.

برخی راهکارها نیز به‌صورت ساده تنها سعی می‌کردند محدودیت را دور بزنند. به‌عنوان مثال، در ساختاری پیشنهاد شد یک سال را به‌عنوان سال چرخش قرن مشخص کنند؛ مثلا اگر تمامی داده‌های سازمان متعلق به پس از سال ۱۹۲۰ بود، آن سال به‌عنوان سال چرخش انتخاب می‌شد. درنتیجه در تمامی تاریخ‌ها، اعداد ۰۰ تا ۲۰ نشان‌دهنده‌ی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ می‌شد و اعداد ۲۱ تا ۹۹ نیز سال‌های ۱۹۲۱ تا ۱۹۹۹ را نمایش می‌داد. البته این راهکارها همگی کوتاه‌مدت بودند و کمی زمان برای توسعه‌ی راهکار نهایی دراختیار متخصصان قرار می‌دادند.

حل چالش تاریخ در سیستم‌های داخلی سازمان‌ها به‌اندازه‌ی کافی مشکل‌ساز بود. حال چالش رفع مشکل کدهای نرم‌افزاری و توزیع آن به تمامی دستگاه‌های مشتریان را هم به آن اضافه کنید. به‌علاوه، ابزارهای توسعه‌ی نرم‌افزاری مانند کتابخانه‌های نرم‌افزاری هم به‌اندازه‌ی کافی مشکل ایجاد می‌کردند. به‌هرحال بحران‌های متعددی پیش‌بینی می‌شد که از نرم‌افزارهای کوچک و خانگی تا سیستم‌های توسعه‌یافته‌ی اشتراکی و بسیاری سرویس‌های مشابه را درمعرض خطر قرار می‌داد.

کسب‌وکارها پس از مدتی خود را در میانه‌ی انبوهی از نامه‌ها و کاغذبازی‌های اداری دیدند. شرکت‌ها به‌دنبال تأییدیه‌ای از شرکت‌های نرم‌افزاری و شرکای توسعه‌ای خود بودند تا ضمانت سازگاری برنامه را دریافت کنند. آن‌ها حتی از شرکت‌های نرم‌افزاری درخواست می‌کردند برنامه‌ی آماده‌سازی خود برای Y2K را منتشر و اثبات کنند. توسعه‌دهندگان روز‌به‌روز با فشار بیشتری روبه‌رو می‌شدند و حتی باید روند بازبینی کدها و توسعه‌ی سازگاری با چالش قرن جدید را هم دراختیار مشتریان قرار می‌دادند. درنهایت، مشتریان به‌دنبال این بودند که اگر با ورود به قرن بیست‌ویکم مشکلی برای نرم‌افزارها ایجاد شد، شرکت توسعه‌دهنده مسئولیت آن را قبول کند.

تخمین‌های جهانی شرکت گارتنر می‌گوید حل بحران Y2K هزینه‌ای بالغ بر ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد دلار در جهان به‌همراه داشت و برخی تخمین‌های دیگر هزینه‌ها را تا ۸۲۵ میلیارد دلار هم گزارش می‌دهند. تنها در ایالات متحده، ۱۰۰ میلیارد دلار برای مدیریت چالش احتمالی هزینه شد و محاسبه‌های آماری نشان می‌دهد هزاران نفر ساعت برای حل باگ Y2K هزینه شد.

درنهایت، مؤسسه‌ی استاندارد بریتانیا (BSI) در سال ۱۹۹۷ استانداردی برای تأیید سازگاری برنامه‌ها با Y2K منتشر کرد که شامل چهار قانون پیش‌نیاز می‌شد:

• واردکردن هیچ تاریخی نباید به اختلال در عملکرد برنامه منجر شود؛
• توابع مبتنی‌بر تاریخ باید برای تمامی تاریخ‌های قبل و هنگام و پس از سال ۲۰۰۰ عملکرد باثباتی داشته باشند؛
• در تمامی رابط‌های کاربری و محیط‌های ذخیره‌سازی، باید تاریخ قرن بدون ابهام عمل کند؛ چه تاریخ به‌صورت مشخص‌شده و چه به‌صورت محاسبه‌ای در الگوریتم باشد؛
• سال ۲۰۰۰ باید به‌عنوان سال کبیسه در برنامه شناخته شود.

جان کاسکینن، رئیس هیئت مسئول آمریکایی که رئیس‌جمهور برای مدیریت Y2K تشکیل داده بود، در شب سال نو ۲۰۰۰ در هواپیما در حال پرواز بود. او به‌نوعی تصمیم گرفته بود به همه نشان دهد به فعالیت‌های هزینه‌بر و چندساله برای مدیریت و حل باگ سال ۲۰۰۰ اعتقاد دارد و درنهایت، هواپیمای وی به سلامت به زمین نشست.

افراد عادی که در پشت‌صحنه‌ی باگ Y2K نبودند، امروز که به گذشته نگاه می‌کنند، باگ مذکور را بیشتر هیاهوی رسانه‌ای می‌دانند. آن‌ها شاید با خود می‌گویند متخصصان و رسانه‌ها بیش‌از‌حد مشکل Y2K را بزرگ جلوه داده‌اند. به‌هرحال با ورود به قرن بیست‌ویکم، مشکل خاصی به‌وجود نیامد. به‌راستی این همه نگرانی برای چه بود؟

تصور کنید سد بزرگی در دریاچه‌ای ساخته شده است. در پایین دریاچه، روستایی قرار دارد. مقام‌های مسئول می‌گویند تَرَکی روی سد مشاهده کرده‌اند و ساختمان آن بیش از یک سال دوام نخواهد آورد. برنامه‌ی مقاوم‌سازی اجرا می‌شود تا ساختمان سد تقویت شود. درنهایت، کار ساخت‌و‌ساز به‌پایان می‌رسد و با گذشت یک سال هم بحرانی برای اهالی دهکده رخ نمی‌دهد. دراین‌میان، برخی از ساکنان با خود تصور می‌کنند نگرانی‌شان بی‌دلیل بوده است. درواقع، آن‌ها تمامی فعالیت‌های شناسایی و مدیریت و رفع بحران را نادیده گرفته‌اند.

پیتر د جگر از نگاه بسیاری به‌عنوان قهرمان Y2K شناخته می‌شود. او در سال ۱۹۹۳ با مقاله‌ای در مجله‌ی Computerworld، چالش Y2K را کاملا شرح و به‌نوعی آگاهی عمومی را درباره‌ی آن افزایش داد. او از آن زمان فعالیت‌های جدی و کمپین‌های متعددی برگزار کرد تا این چالش اهمیت پیدا کند. پیتر هم در ساعت ۲۴ و زمان ورود به قرن جدید، در هواپیمایی از شیکاگو به لندن پرواز می‌کرد و هواپیمای او هم به سلامت به زمین نشست.

با اینکه عموم جامعه در دهه‌ی پایانی قرن بیستم متوجه چالش Y2K شده بود، مهندسانی از میانه‌ی قرن بیستم آن را پیش‌بینی کرده بودند. باب بمر، برنامه‌نویسی بود که در سال ۱۹۵۸ در پروژه‌ای نرم‌افزاری متوجه این باگ شد. او دو دهه تلاش کرد تا انواع برنامه‌نویسان، شرکت IBM، دولت ایالات متحده و سازمان استاندارد ISO را مطلع کند و به آن‌ها هشدار دهد. از دستاوردهای تلاش او می‌توان به تغییر استاندارد برنامه‌نویسی کوبول اشاره کرد که استفاده از چهار رقم را برای نمایش سال ممکن می‌کرد.

با وجود تلاش‌های همه‌جانبه و هزینه‌های سرسام‌آوری که برای مدیریت باگ Y2K صرف شد، چند حادثه در نقاط گوناگون جهان رخ داد. برخی از آن‌ها بسیار بااهمیت بودند و تا حد قطع‌شدن شبکه‌ی جهانی پیش می‌رفتند. البته رخدادهایی وحشتناکی همچون سقوط هواپیماها یا شلیک خودکار موشک‌های هسته‌ای پیش نیامد؛ رخدادهایی که عاشقان تئوری‌های آخرالزمانی پیش‌بینی کرده بودند. البته در همان تاریخ، سه موشک از روسیه به چچن شلیک شد که نگرانی و ترس آمریکایی‌ها را به‌همراه داشت. البته موشک‌ها با دستور مستقیم انسانی شلیک شدند و حاصل شدت‌گرفتن درگیری بین روسیه و گروه‌های چچنی بودند.

حوادث زیر، رخدادهایی بودند که با ورود به قرن بیست‌ویکم و بر اثر باگ Y2K رخ دادند:

• دو نیروگاه انرژی هسته‌ای در ژاپن با اختلال عملکرد روبه‌رو شدند که به‌سرعت رفع شد. اختلال‌ها جزئی بودند و پیامدهای آن‌چنان مهمی به‌دنبال نداشتند؛
• سن اولین کودکی که در هزاره‌ی جدید در دانمارک به‌دنیا آمد، به‌اشتباه ۱۰۰ ثبت شد؛
• بلیت‌های اتوبوس در استرالیا با تاریخ‌های غلط چاپ شدند و سخت‌افزار اسکن بلیت آن‌ها را رد می‌کرد؛
• سرویس خبرگزاری ملی مصر از دسترس خارج شد؛ اما به‌سرعت به وضعیت عادی بازگشت؛
• ماهواره‌های جاسوسی ایالات متحده سه روز قطع شدند؛ چون بسته‌ی امنیتی نامناسبی برای حل Y2K در آن‌ها استفاده شده بود؛
• فردی که فیلمی ویدئویی را به فروشگاه اجاره‌ی فیلم بازگردانده بود، به‌خاطر تأخیر ۱۰۰ ساله در تحویل فیلم، ۹۱،۲۵۰ دلار جریمه شد؛
• چند ماه پس از ورود به قرن بیست‌ویکم، مقام مسئولی در سیستم سلامت انگلستان متوجه شد آمار تعداد کودکان متولدشده با سندرم داون‌ منطقی نیست. سن ۱۵۴ مادر در ژانویه به‌اشتباه محاسبه شده بود که نتایج آزمایش‌‌ها را تغییر می‌داد. سن آن مادران آن‌ها را در گروه خطر قرار می‌داد؛ اما سیستم موفق نشده بود آن را درست تشخیص دهد. اگر آن‌ها به‌درستی شناسایی شده بودند، آزمایشی ژنتیک برای تشخیص احتمال تولد نوزاد با سندرم داون برای مادران ترتیب داده می‌شد. همین شناسایی‌نشدن باعث تولد چهار کودک با سندرم داون شد و دو بارداری نیز به سقط انجامید.

باگ Y2K مرتبط با تاریخ در تاریخچه‌ی دنیای فناوری تنها نبوده است؛ زیرا در سال‌های پیش از ۲۰۰۰ و پس‌از‌آن نیز، شاهد باگ‌های مشابهی بوده و خواهیم بود که درادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• ۴ ژانویه‌ی ۱۹۷۵، داده‌ی تاریخ از فیلد ۱۲ بیتی بیشتر شد که در سیستم‌عامل Decosystem 10 استفاده می‌شد. درنتیجه، بسیاری از سیستم‌‌های متمرکز بر این سیستم‌عامل با چالش عملکرد روبه‌رو شدند و مدتی بعد، فرمتی جایگزین برای تاریخ توسعه یافت؛
• ۹ سپتامبر ۱۹۹۹ نگرانی دیگری بود که مدیریت داده‌های مرتبط با تاریخ را برای مهندسان و برنامه‌نویسان به مشکل تبدیل کرد. این تاریخ به‌صورت فرمت ۹/۹/۹۹ نوشته می‌شد که برخی برنامه‌ها احتمالا آن را با مقادیر تارخ ۹۹۹۹ اشتباه می‌گرفتند. این مقدار عموما برای نشان‌دادن تاریخی نامشخص در برنامه‌ها و داده‌ها استفاده می‌شد. درنتیجه، این احتمال وجود داشت که دیتابیس‌ها داده‌های واردشده در تاریخ ۹ سپتامبر ۱۹۹۹ را متعلق به تاریخ نامشخص تفسیر کنند. درنهایت، با وجود نگرانی بابت تاریخ ۹/۹/۹۹۹۹، مشکل زیادی برای برنامه‌های کامپیوتری ایجاد نشد و بیشتر اپراتورها به‌زحمت افتادند؛
• سال‌های کبیسه از مشکلات دیگری بودند که برای مدیریت داده‌های تاریخی برنامه‌های کامپیوتری را دچار سختی می‌کردند. همان‌طورکه گفته شد، درنظر‌نگرفتن قانون آخر در محاسبه‌ی سال کبیسه (تقسیم‌پذیری بر ۴۰۰) در بسیاری از برنامه‌ها با مشکل روبه‌رو می‌شد؛
• سال ۲۰۱۰ هم چالش‌هایی مشابه با Y2K برای برنامه‌نویسان ایجاد کرد. این باگ‌ها که به‌نام Y2K+10 یا Y2.01K هم شناخته می‌شدند، به‌‌دلیل اختلال بین رمزگشایی اعداد برمبنای ۶ و ده‌دهی به رمز باینری (BCD) اعداد رخ دادند. هر دو سیستم، اعداد صفر تا نُه را به‌صورت 0x0 تا 0x9 رمزگشایی می‌کردند؛ ولی سیستم ده‌دهی به رمز باینری عدد ۱۰ را به‌صورت 0x10 و سیستم مبنای ۶ آن عدد را به‌صورت 0x0A رمزگشایی می‌کند. درنتیجه، سیستم‌‌های مبتنی‌بر رمزگشایی برمبنای ۶ عدد ۱۰ را به‌صورت ۱۶ تفسیر می‌کند. به‌عنوان مثالی برای شرح چالش یادشده، پروتکل SMS از سیستم BCD برای رمزگشایی تاریخ استفاده می‌کند؛ درنتیجه در آن سال، بسیاری از نرم‌افزارهای تلفن‌همراه سال ۲۰۱۰ را سال ۲۰۱۶ نشان می‌دادند. ویندوز موبایل اولین سیستم‌عاملی بود که این اختلال را تجربه کرد. از سیستم‌های تحت‌تأثیر دیگر می‌توان به ترمینال‌های EFTOPS و پلی‌استیشن ۳ (به‌جز مدل اسلیم) اشاره کرد. مهم‌ترین بحران این باگ در آلمان رخ داد که به اختلال در عملکرد ۲۰ میلیون کارت بانکی منجر شد. سیتی‌بانک در بلژیک هم مشکلات بزرگی تجربه کرد و تراشه‌ی تأیید هویت مشتری در آن بانک از کار افتاد؛

اکنون و در سال ۲۰۲۰، نگاهی به داستان باگ Y2K و تلاش‌ها و هزینه‌هایی که برای حل آن صرف شد، ما را با تاریخچه‌ای از اهمیت شناسایی سریع بحران‌ها و تلاش برای رفع آن‌ها روبه‌رو می‌کند؛ تلاش‌هایی که با وجود تحمیل هزینه‌های سنگین، به شکل‌گیری راهکارهایی منجر شدند که مانع از بحران‌های جدی بودند. همان‌طورکه گفته شد، اکثر کاربران عادی تجربه‌ی خاصی از ورود به قرن بیست‌ویکم در کامپیوترهای خود نداشتند و درمقابل، تلاش و هزینه‌های متخصصان در پشت‌صحنه، از چالشی بزرگ در دنیای وابسته به کامپیوترها جلوگیری کرد.

راهکاری که در این مطلب به‌عنوان راهکار سال‌های چرخشی بیان شد، چند دهه زمان برای متخصصان خرید تا Y2K را کاملا رفع کنند. هنوز برخی از سیستم‌های کامپیوتری در جهان هستند که از آن راهکار استفاده می‌کنند و اختلال در چنین سرویس‌هایی هنوز در برخی اخبار و گزارش‌ها دیده می‌شود. به‌عنوان مثال، برخی دستگاه‌های پارکومتر در نیویورک در ابتدای سال جاری دچار مشکل شدند؛ چون به محدودیت حداکثری سال چرخی خود رسیده بودند و به‌‌دلیل همین اختلال، ۱،۴۰۰ دستگاه تک‌به‌تک بازبینی شدند.