جنگ تراشه؛ استارتاپ کوچک چینی چگونه دربرابر تحریم‌های آمریکا می‌ایستد؟

تنها یک روز پس از رونمایی لپ‌تاپ‌های جدید سری میت‌بوک هواوی، آمریکا مجوزهای صادرات اینتل و کوالکام را برای فروش محصولاتشان به هواوی لغو کرد. در همین حین، گزارش مالی فصل اخیر شرکت SMIC، بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی قراردادی تراشه در چین، نشان داد SMIC با عبور از شرکت‌های سرشناس گلوبال‌فاندریز و UMC، هم‌اکنون «دومین تراشه‌ساز کاملاً آنلاین بزرگ دنیا» از لحاظ درآمد به‌حساب می‌آید. چرا با وجود تحریم‌های مستمر آمریکا، صنعت تراشه‌‌ی چین همچنان سرپا ایستاده و مهار این صعنت برای آمریکا به چالش بزرگی تبدیل شده است؟

شاید بتوان بخشی از پاسخ به این سؤال را در استارتاپ چینی کوچکی به‌نام SEIDA جست‌وجو کرد. سال گذشته، سکان هدایت این استارتاپ به دست مدیر نرم‌افزار کهنه‌کار سیلیکون‌ولی افتاد که اصالتاً چینی‌ بود. این استارتاپ به سرمایه‌گذاران اعلام کرد که نرم‌افزار طراحی ریزتراشه‌ای را در اختیار دارد که تنها تعداد انگشت‌شماری از شرکت‌های بزرگ غربی ممکن است به آن دسترسی داشته باشند.

این ابزار نرم‌افزاری فوق‌تخصصی که همه سخت طالبش هستند، «تصحیح نوری» (Optical Proximity Correction) یا به‌اختصار OPC نام دارد و در طراحی بسیاری از ریزتراشه‌ها و تراشه‌های پیشرفته، حیاتی است. تراشه‌سازان به کمک OPC می‌توانند طرح نقش‌بسته روی ویفر سیلیکون را به طرحی که مدنظر طراحان تراشه قرار دارد، نزدیک‌تر کنند.

تولید تراشه‌های پیشرفته یکی از رقابتی‌ترین چالش‌های تکنولوژی‌ای محسوب می‌شود که آمریکا و چین برای دستیابی به برتری اقتصادی و نظامی درگیر آن هستند. واشنگتن در پی آن است تا دسترسی چین را به ابزارهای حساس طراحی ریزتراشه محدود کند؛ اما استراتژی SEIDA نشان می‌دهد تلاش آمریکا برای محدود کردن پیشرفت تراشه‌ای چین بسیار چالش‌برانگیز خواهد بود.

به گزارش رویترز، لیگو ریکو ژانگ قبل از اینکه مدیر اجرایی «سیدا» شود، به اندازه‌ای در آمریکا زندگی کرده بود که برای اخذ اقامت دائم و خرید خانه در سیلیکون‌ولی کافی باشد.

ژانگ در شرکت Siemens EDA، شاخه‌ی آمریکایی غول صنعتی آلمانی زیمنس، مشغول به کار بود. زیمنس دقیقاً به‌خاطر دراختیار داشتن همین تکنولوژی حیاتی سیدا بر بازار چین تسلط دارد. حداقل سه همکار دیگر چینی‌الاصل Siemens EDA به استارتاپ ژانگ پیوستند.

سیدا با ارائه‌ی طرحی تجاری در سال ۲۰۲۲ برای سرمایه‌گذاران، OPC را «فناوری ضروری» خواند و متعهد شد که در سال ۲۰۲۴ این ابزار را عرضه خواهد کرد. سیدا همچنین اطمینان داد که نسخه‌ی چینی این ابزار با «عبور از انحصار خارجی» به استقلال چین در صنعت تراشه‌سازی کمک خواهد کرد.

هدف نهایی سیدا این است که به رهبر OPC در جهان تبدیل شود. استارتاپ ژانگ توانست با اعلام این هدف و ادعا که سود عملیاتی سه ماهه‌ی اول با بیش از ۱۰ برابر افزایش به ۴٫۹ میلیارد دلار خواهد رسید، سرمایه‌گذاران قدرتمند چینی را به خود جذب کند.

به‌گفته‌ی رویترز، بازوی اصلی سرمایه‌گذاری در سیدا، شرکت تراشه‌سازی چینی SMIC محسوب می‌شود که چهار سال پیش، در فهرست سیاه وزارت بازرگانی آمریکا قرار گرفت. واشنگتن معتقد است SMIC به‌دلیل همکاری با ارتش چین، تهدیدی برای امنیت ملی آمریکا به‌شمار می‌آید و تمامی شرکت‌های فناوری‌محور آمریکا که بخواهند هر فناوری‌ خاص آمریکایی را به SMIC بفروشند، باید حتماً درخواست صدور مجوز کنند.

سیدا، مخفف اتوماسیون طراحی هوشمند نیمه‌هادی Semiconductor Intelligent Design) Automation) که توسط مدیران کهنه‌کار زیمنس EDA مدیریت می‌شود، نمونه‌ای از چندین استارت‌آپ فناوری‌ای است که به درخواست پکن برای تقویت صنعت نیمه‌رسانای داخلی چین تأسیس شد.

تغییرات اخیر در قوانین چین اکنون دسترسی به ثبت شرکت‌ها را محدودتر می‌کند؛ به همین دلیل نمی‌توان تعیین کرد که آیا دولت چین نقشی در راه‌اندازی سیدا داشته است یا اینکه ژانگ و همکارانش با مشوق دولتی زیمنس EDA را ترک و سیدا را راه‌اندازی کرده‌اند. پرونده‌ها نشان می‌دهند بزرگ‌ترین بخش سهام سیدا در اختیار شرکت‌های تضامنیِ تحت کنترل ژانگ و برخی از همکاران پیشین زیمنس EDA قرار دارد که به او ملحق شدند.

به‌گفته‌ی رویترز، سرمایه‌گذاری در سیدا از نوامبر ۲۰۲۱، یعنی هفته‌ها پس از راه‌اندازی استارت‌آپ و قبل از اینکه ژانگ زیمنس EDA را ترک کند، شروع شده‌ بود. مسیر ژانگ به سیدا نیز از شرکت Mentor Graphics Corp، شرکت پیشین زیمنس EDA مستقر در مونیخ که در سال ۲۰۱۷ خریداری شد، آغاز شد.

ژانگ با مدرک کارشناسی‌ارشد میکروالکترونیک از دانشگاه شانگهای، برای بیش از یک دهه در شرکت منتور و زیمنس EDA کار کرد؛ قبل از اینکه به سیدا بپیوندد، او مدیر محصول زیمنس EDA بود. ژانگ اکنون ۴۴ سال دارد و در جولای ۲۰۲۲ مدیر اجرایی سیدا شد.

سه همکار دیگری که به ژانگ پیوستند چینی‌الاصل و از کارمندان قدیمی زیمنس EDA بودند. دو نفر از آن‌ها از دانشگاه‌های ایالات متحده مدرک دکترا گرفتند. براساس محدودیت‌های صادراتی جدید، در صورتی که شهروندان و مقیمان دائم آمریکا بدون مجوز به توسعه یا تولید تراشه‌های پیشرفته در شرکت‌های چینی کمک کنند، با مجازات روبه‌رو می‌شوند. چانگ به رویترز گفت: «ما به‌طور مداوم قوانین جدید و کنونی را نظارت می‌کنیم تا اطمینان حاصل کنیم که عملیات‌های ما با استانداردهای قانونی قابل اجرا، مطابقت دارد.»

سیدا برای جذب سرمایه‌ برنامه‌های بلندپروازانه‌ای داشت؛ پیش‌بینی شرکت این بود که تا پایان سال ۲۰۲۳ ارزش آن به ۷۰۰ میلیون یوان (۹۹ میلیون دلار) برسد و سال ۲۰۲۶ بتواند سهام خود را وارد بورس کند. تلاش‌های سیدا برای جذب سرمایه‌گذار دست‌کم یک حامی مهم جذب کرد.

در ژوئن ۲۰۲۳، سیدا بودجه‌ی نامشخصی از طرف شرکت China Fortune-Tech Capital (یا به‌اختصار CFTC) دریافت کرد که درواقع ابزار سرمایه‌گذاری متعلق به تراشه‌سازی SMIC است. پرونده‌های شرکتی نشان می‌دهد در ماه دسامبر، پنج سرمایه‌گذار دیگر، از جمله چهار شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر چینی، سهام این شرکت را خریداری کردند.

از زمان راه‌اندازی سیدا در اکتبر ۲۰۲۱، دسترسی چین به ابزارهای EDA با تلاش دولت آمریکا بیش از پیش محدود شده است؛ به‌خصوص دسترسی به ابزارهایی که توسط شرکت‎‌های آمریکایی توسعه‌یافته و فروخته‌ می‌شوند.

آمریکا قصد دارد از طریق کنترل صادرات و تحریم چین، از دستیابی این کشور به دانش و پیشرفت در ریزتراشه‌ها در سطح تکنولوژی آمریکا و شرکایش ازجمله تایوان جلوگیری کند. تایوان به‌واسطه‌ی شرکت TSMC که پیشرفته‌ترین تراشه‌ها را می‌سازد، از تولیدکنندگان پیشرو در صنعت تراشه به‌شمار می‌رود.

به‌گفته‌ی آلن چانگ، مدیر ارشد عملیاتی SEIDA، تحریم‌های ایالات‌متحده یکی از دلایلی بود که ژانگ و همکارانش شرکت زیمنس را به مقصد سیدا ترک کردند. از نظر او، تحریم‌ها فرصت‌های تجاری، پیشرفت شغلی و مشارکت در پروژه‌های کلیدی در زیمنس را محدود کرده بود؛ هرچند او در نهایت تأیید کرد که سیدا به قوانین آمریکا و چین پایبند است.

تاکنون اتهام تخلف در ارتباط با تحریم‌ها به سیدا یا مدیران آن وارد نشده است و مدرکی دال بر اینکه سیدا از دانش یا فناوری انحصاری زیمنس EDA یا هر شرکت دیگری استفاده می‌کند، در دست نیست. چانگ می‌گوید سیدا برای جلوگیری از نقض مالکیت معنوی دیگران، فرايند بررسی دقیقی دارد.

از نظر برخی کارشناسان، شروع توسعه‌ی فناوری OPC از صفر و بدون دسترسی به هیچ‌گونه مالکیت معنوی، حداقل در این بازه‌ی زمانی چالش‌برانگیز خواهد بود.

از نظر چین، آمریکا از کنترل صادرات سوء‌استفاده و تحریم‌های بلندمدت یک‌جانبه‌ی غیرقانونی علیه شرکت‌های چینی اعمال می‌کند. چین می‌گوید قوانین حمایت از مالکیت معنوی در این کشور با قوانین پذیرفته‌شده‌ی بین‌المللی مطابقت دارد و پیشرفت فناوری آن نتیجه‌ی دزدی و سرقت نیست؛ بلکه نتیجه‌ی «بلوغ و و تلاش مردم چین» است.

مقام‌های آمریکایی بارها گفته‌اند که تلاش چین برای دستیابی به فناوری‌های غرب، یکی از بزرگ‌ترین تهدید‌های بلندمدت برای اقتصاد و امنیت ایالات‌ متحده است. آن‌ها نگرانی خاصی در مورد توانایی چین برای به‌کارگیری تراشه‌های پیشرفته و پردازنده‌های قدرتمند در ارتش ابراز می‌کنند.

کارشناسان صنعت معتقدند وضع قوانین صادرات از طرف آمریکا شاید پیشرفت چین را به تأخیر بیندازد، اما بعید است مانع توسعه‌ی فناوری تراشه‌ی این کشور شود.

مایکل بروک، مدیرکل سابق شرکت اینتل در چین می‌گوید: «ایالات‌متحده در تلاش برای متوقف کردن چینی‌ها ممکن است در سرتاسر مسیر مانع بگذارد، اما تنها به سرعت‌گیر تبدیل می‌شود و چین را به سمت استقلال بیشتر سوق خواهد داد.»

محور اصلی برنامه‌های استراتژیک دولت چین، تولید تراشه‌های پیشرفته‌تر است. پس از اعلام تحریم‌های جدید آمریکا در سال گذشته، چین بودجه‎‌ی ۱۴۳ میلیارد دلاری برای تقویت بخش تراشه‌های داخلی خود اختصاص داد.

سال گذشته، اف‌بی‌آی مهندس‌ نرم‌افزاری مستقر در کالیفرنیا را به اتهام دادوستد اسرار تجاری دستگیر کرد. در گزارش اف‌بی‌آی آمده که مهندس لیمینگ لی، میلیون‌ها پرونده را از دو کارفرمای ناشناس آمریکایی دزدیده است. یکی از کارفرمایان فولدری در لپ‌تاپ لی پیدا کرد که حاوی اسنادی مربوط به «هزار استعداد» بود. لی می‌گوید در این پرونده گناهکار نیست.

از دهه‌ی ۱۹۵۰، پیشگامی آمریکا در فناوری تراشه‌ نقش مهمی در ایجاد بزرگ‌ترین اقتصاد جهان و بخش‌های قدرتمند فناوری پیشرفته، مالی و ارتش این کشور ایفا کرده؛ اما رشد سریع اقتصادی چین و جاه‌طلبی‌های این کشور برای تثبیت جایگاه خود به‌عنوان قدرتی جهانی، سلطه‌ی آمریکا را به چالش کشیده است.

در حال حاضر، بسیاری از صنایع در دنیا به هم مرتبط هستند و صنعت نیمه‌هادی با تجارت حدوداً ۶۰۰ میلیارد دلاری در سال از این قاعده مستثنی نیست. از مواد اولیه گرفته تا طراحی و مونتاژ، تراشه‌‌ها یک صنعت جهانی به‌شمار می‌روند.

یکی از چالش‌های چین برای توسعه‌ی تراشه‌های پیشرفته‌تر، دسترسی به ابزارهای EDA است؛ مانند همان نرم‌افزار OPC که توسط سیدا در بازاریابی اولیه تبلیغ شد؛ چراکه تولید سریع‌ترین و قدرتمندترین تراشه‌ها و بردهای مدار، به طراحی و چاپ آن‌ها با میلیاردها ترانزیستور کوچک‌تر نیاز دارد. برای دستیابی به چنین اتصالات میکروسکوپی‌ای، وظیفه‌ی EDA کمک به چیدمان، بررسی و تأیید طراحی این مدارها و شبیه‌سازی نحوه‌ی عملکرد آن‌ها در شرایط واقعی است.

از طرفی ابزارهای EDA به قدرت پردازشی قدرتمند نیاز دارند. این فناوری آنقدر تخصصی است که برخی پیشرفت‌ها در این زمینه به‌عنوان پیشرفت علمی تلقی می‌شود. شرکت انویدیا که تأمین‌کننده‌ی پیشرو تراشه‌های هوش مصنوعی محسوب می‌شود، می‌گوید: «پیشرفت‌های اخیر در فناوری OPC، صنعت نیمه‌هادی را به آستانه‌ی مرزهای علم فیزیک می‌رساند.»

با وجود تحریم‌ها، هواوی شهریور پارسال گوشی میت ۶۰ پرو را معرفی کرد که به تراشه‌ی پیشرفته‌ی هفت نانومتری ساخت شرکت SMIC مجهز بود. نکته‌ی جالب اینکه گوشی هواوی با هیاهوی فراوان درست زمانی رونمایی شد که جینا ریموندو، وزیر بازرگانی ایالات متحده، در حال بازدید از چین بود.

زمان زیادی از رونمایی میت ۶۰ پرو نگذشته بود که برخی از رسانه‌ها اعلام کردند این گوشی به شبکه‌ی 5G متصل می‌شود. پشتیبانی میت ۶۰ پرو از 5G اتفاق پراهمیتی به حساب می‌آید، چون هواوی از زمان تحریم‌ها بسیاری از دستگاه‌های جدیدش (ازجمله پرچمداران) را با شبکه‌ی 4G عرضه کرده است.

در نهایت، داستان سیدا نشان می‌دهد که آمریکا برای جلوگیری از توسعه‌ی فناوری ریزتراشه‌های پیشرفته در چین با چه چالش‌هایی دست‌وپنجه نرم می‌کند. با وجود تلاش‌های واشنگتن، پکن به‌سرعت به‌دنبال تقویت توسعه‌ی داخلی، ترغیب مهاجران متخصص برای بازگشت به چین و جبران عقب‌ماندگی در بخش تراشه است و به‌نظر نمی‌رسد برنامه‌ای برای کاهش سرعت پیشرفت خود داشته باشد.