کنگو گومی؛ راز بقای ۱۵۰۰ ساله قدیمی‌ترین شرکت جهان

در دنیایی که متوسط عمر کسب‌وکارها بین ۱۲ تا ۱۵ سال برآورد می‌شود، کشور ژاپن قواعد بازارهای پر جزرومد بسیاری از صنایع را به هم می‌ریزد. «شینیسه» (Shinise) یا مشاغل سنتی، گنجینه‌های ملی این کشور محسوب می‌شوند و برخی از آن‌ها با بیش از هزار سال عمر همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

طبق آمار، بیش از ۳۳هزار شرکت ژاپنی بالای صد سال قدمت دارند که معادل با ۴۰ درصد از شرکت‌های قدیمی جهان است. همچنین ۱۴۳ شرکت ژاپن بیش از ۵۰۰ سال و حداقل ۱۹ شرکت بیش از هزار سال فعالیت کرده‌اند. پشت این آمار و ارقام، کسب‌وکارهایی هستند که در طول زمان مشکلات بغرنجی را تجربه کرده‌اند و بااین‌حال دوام آورده‌اند. در بین آن‌ها، کنگو گومی با عمری حدود ۱۵۰۰ سال، قدیمی‌ترین شرکت سرپای تاریخ است که داستان پرفرازونشیبی را پشت سر گذاشته است. راز این موفقیت چیست؟

یکی از مهم‌ترین دلایل بقای کسب‌وکارهای قدیمی، حوزه‌ی محصولات و خدمات آن‌ها است که غالباً در فرهنگ این کشور ریشه دارد. برای مثال تولید طبل‌های تایکو، فانوس‌های کاغذی و مجسمه‌های ادیان شرقی همیشه از طرف مردم بومی ژاپن و جهانگردها مورد استقبال قرار می‌گیرد. درواقع رابطه‌ی مداوم با سنت‌ها، مشتریانی دائمی را برای این شرکت‌ها فراهم می‌کند و احتمال شکست آن‌ها را تاحد زیادی کاهش می‌دهد.

شرکت‌هایی که مدل تجاری خود را برپایه‌ی خدماتی توسعه داده‌اند که از سنت‌های فرهنگی سود می‌برند، صرفاً به پیشرفت‌های اقتصادی کشور وابسته نیستند و حتی از شدیدترین نوسانات سیاسی و اجتماعی نیز در امان می‌مانند. این گروه از شرکت‌ها معمولاً به‌صورت خانوادگی اداره می‌شوند و اولویت‌های متفاوتی نسبت به شرکت‌های نوظهور دارند: برای آن‌ها مقیاس‌دهی کسب‌وکار، افزایش سودآوری و کسب سهم بیشتری از بازار در درجه‌ی اول قرار ندارد.

این شرکت‌ها برای جایگاه اجتماعی خود اهمیت بیشتری قائل‌اند و هر نسل وظیفه دارد کسب‌وکار اجدادی‌اش را به نسل بعدی منتقل کند، بنابراین تسلیم‌شدن را گزینه‌ی راحت و دردسترسی نمی‌بیند.

در این میان، شرکت کنگو گومی با ۱۴۴۶ سال قدمت، رکورد قدیمی‌ترین کسب‌وکار دائماً فعال جهان را در اختیار دارد. موفقیت این شرکت ساخت‌وساز که افق صنعت معماری را در کشور ژاپن را تغییر داد، مرهون سیاست‌های تجاری انعطاف‌پذیر، سازگاری و تطبیق‌پذیری و نوآوری متناسب با تغییرات و تسلیم‌نشدن در اوج بحران‌هایی نظیر دو جنگ جهانی، نبردهای داخلی فئودالیسم و جهانی‌سازی است.

شرکت کنگو گومی (Kongō Gumi) سال ۵۷۸ میلادی یعنی حدود یک قرن پس از سقوط امپراتوری بزرگ روم تأسیس شد. در آن زمان هندوستان نخستین قدم‌ها را به سمت تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های شلوغ و پرجمعیت تجاری برمی‌داشت.

در قرن ششم میلادی اکثریت مردم کشور ژاپن پیرو آیین شینتو، دین ارواح و خدایان عجیب بودند. با رونق‌گرفتن روابط تجاری ژاپن و سایر کشورهای آسیایی، مذهب بودایی از هندوستان به چین و از چین به ژاپن رسید و به‌مرورزمان محبوبیت و مقبولیت بیشتری بین مردم این کشور پیدا کرد.

اوایل ظهور بودیسم شاهزاده شوتوکو تایشی از دوره‌ی آسوکا تصمیم گرفت اولین معبد بودایی ژاپن را با نام شیتننو-جی (Shitennō-ji) پایه‌گذاری کند، اما در این مسیر با یک مشکل اساسی مواجه شد: او برای رسیدن به آرزوی خود به میادایکوها یعنی معماران و نجارانی نیاز داشت که در ساخت معابد بودایی تخصص داشتند.

در کشوری با اکثریت شینتویی، هنوز کسی تجربه و دانش ساخت معابد را نداشت و به همین دلیل شوتوکو تایشی از سه صنعتگر ماهر بندر باکجه‌ی کشور کُره که ایالتی کاملاً بودایی محسوب می‌شد، دعوت کرد برای ساخت معبد به ژاپن بروند. یکی از این سه معمار متبحر شیگمیتسو کونگو بود که فرصت زندگی در ژاپن را غنیمت شمرد و شرکت کنگو گومی را در شهر اوساکا تأسیس کرد.

پروژه‌ی ساخت شیتننو جی از سال ۵۷۸ پس از میلاد آغاز شد و پانزده سال بعد، یعنی در سال ۵۹۳ به پایان رسید. از آن زمان به بعد کونگو گومی مسئولیت حفظ و نگهداری و بازسازی معابد ژاپن را به‌عهده داشت.

ازآنجاکه مردم ژاپن برای کار این شرکت ارزش و احترام قابل‌توجهی قائل بودند، کونگو گومی خواسته و ناخواسته باید از برخی اصول سخت‌گیرانه‌ی تجاری پیروی می‌کرد که اتفاقاً همین قوانین داخلی باعث شد این کسب‌وکار بیش از ۱۴ قرن دوام بیاورد.

سفر کنگو گومی سفر پرفرازونشیبی بود و این شرکت از چالش‌های سهمگین و متعددی سربلند بیرون آمد. دوره‌ی هیان (۷۹۴-۱۱۸۵) با آشفتگی‌های سیاسی و مبارزات داخلی قدرت‌مردان همراه بود که بی‌ثباتی همه‌جانبه‌ی کشور را به دنبال داشت و صنعت ساخت‌وساز را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داد.

در طول دوره‌ی کاماکورا (۱۱۸۵-۱۳۳۳) نیز ژاپن تغییرات اجتماعی و اقتصادی جدیدی را تجربه کرد و شاهد ظهور طبقه‌ی سامورایی بود. کنگو گومی برای برآورده‌کردن نیازهای روبه‌رشد و متفاوت فرهنگی جامعه‌ی جدید مجبور شد بسیاری از خدمات خود را تعدیل کند.

کنگو گومی در مواجهه با این چالش‌ها نه‌تنها باید سریعاً واکنش درست و سازنده‌ای نشان می‌داد، بلکه باید تکنیک‌های نوآورانه‌ای را توسعه می‌داد تا در برابر بلایای آینده مقاوم‌تر شود. از طرف دیگر نوسانات اقتصادی و تغییرات تقاضای بازار هم شرکت را ملزم می‌کرد برای حفظ جریان ثابت بازار، استراتژی‌های منعطف و انطباق‌پذیری را دنبال کند. درواقع قدرت سازگاری کنگو گومی به این شرکت کمک کرد بر موانع غلبه کند و نسل به نسل برای پیشبرد میراث گذشتگان مصمم‌تر ظاهر شود.

خانواده کنگو در طول سال‌ها از قوانین خاصی پیروی می‌کردند و مسئولیت انتقال صحیح این قوانین به نسل‌های آینده به‌عهده‌ی رهبران شرکت بود.

در ژاپن قدیم، سرپرست خانواده به‌طور خودکار و پیش‌فرض رئیس کسب‌وکار خانوادگی درنظر گرفته می‌شد. منتقل‌کردن ریاست شرکت به بزرگ‌ترین فرزند پسر تا حدودی شبیه رولت روسی است. هرچند احتمال کشته‌شدن یا شکست‌خوردن کسب‌وکار ریسک پایینی دارد، اما تضمین‌شده نیست.

کشور ژاپن در زمینه‌ی مدیریت سازمانی هنوز فرهنگ بسیار مردمحوری دارد و با وجود نرخ بسیار پایین فرزندآوری در میان خانواده‌ها، تعداد فرزندان دختری که کسب‌وکار خانوادگی را به ارث می‌برند، بسیار کم است. اگرچه زنان تاجر بسیار موفقی در تاریخ کسب‌وکارهای این کشور حضور داشته‌اند، در قرن ۲۱ هنوز هم فرزندخواندگی پسران برای مدیریت شرکت‌های سنتی رواج زیادی دارد.

یکی از نقاط عطف شرکت هنگامی رقم خورد که سی‌وهفتمین رهبر کنگو گومی، هارویچی کونگو، در دوره رکود بزرگ شووا (۱۹۳۰-۱۹۳۱) خودکشی کرد. علت هم این بود که در آن دوران سخت اقتصادی هارویچی نمی‌توانست مخارج خانواده‌ی خودش و صنعتگرانی را که زیر دست او کار می‌کردند، تأمین کند. ازآنجاکه در آن زمان هیچ رهبر مرد شایسته‌ای برای مدیریت شرکت وجود نداشت، یوشی کنگو همسر هارویچی، اولین و تنها رهبر زن کنگو گومی شد.

یوشی کنگو اصلاحات زیادی را در شرکت به‌وجود آورد که با انجام پروژه‌هایی برای ساخت تابوت‌های چوبی نفیس شروع شد. او همچنین سیستم اداره‌ی شرکت را تغییر داد و با ایجاد موقعیت‌های مدیریتی برای بهترین صنعتگران، روند اجرای پروژه‌ها را منظم‌تر و ساده‌تر کرد. کنگو گومی به رهبری قوی یوشی کنگو در آن دوران پرتلاطم نه‌تنها زنده ماند، بلکه رشد کرد و وارد دوران پساصنعتی شد.

به گفته‌ی هیدکازو سونه، دانشیار دانشگاه هنر و فرهنگ شیزوئوکا که در مورد کسب‌وکارهای قدیمی و باسابقه مطالعه می‌کند، یکی دیگر از عواملی که در کنار رهبری فوق‌العاده به بقای شرکت کمک کرد، کیفیت بسیار بالای کار صنعتگران بود.

طبق قوانین سنتی خانواده‌ی کنگو، هر کارمند جدید برای اینکه وارد فرایندهای واقعی ساخت‌وساز شود، باید ابتدا ۱۰ سال به‌عنوان کارآموز خدمت می‌کرد. به‌علاوه، معماران کنگو گومی به گروه‌های مختلفی به نام «کومی» تقسیم می‌شدند و برای اثبات برتری خود در این حوزه‌ی با هم رقابت می‌کردند.

کومی‌ها پس از جنگ جهانی دوم به چهار گروه تقسیم می‌شدند که بعدها به ۸ گروه افزایش یافت. رقابت بین این گروه‌ها که درعین‌حال در کنار هم پروژه‌های ساختمانی را تکمیل می‌کردند، بهبود و به‌اشتراک‌گذاری مهارت‌ها و تکنیک‌های ساخت‌وساز را در پی داشت. سونه عقیده دارد حفظ این رویکرد خاص طی سال‌های متمادی، شایستگی کونگو گومی را افزایش داده است.

برای خانواده‌ی کنگو همیشه احترام و اشتیاق مشتریان، از پول دریافتی مهم‌تر بود. این شرکت رابطه‌ی محکم و صادقانه با مردم را ضامن موفقیت بلندمدت خود، به‌ویژه در دوره‌های سخت اقتصادی می‌دانست. اما فرامین تجاری صرفاً به معاشرت با مشتریان محدود نمی‌شد و دستورالعمل‌هایی درمورد زندگی شخصی و تجاری کارمندان نیز ارائه می‌داد.

به این جملات توجه کنید: «هرگز خودتان را بالاتر از دیگران ندانید»، «با دیگران بحث نکنید و نجنگید»، «کسی را شرمنده نکنید و فخر نفروشید». در این فرامین حتی درمورد خوب لباس پوشیدن و سقف مصرف مشروبات الکلی بعد از کار نیز صحبت شده است.

یکی از اصول بسیار مهم فرهنگ‌سازمانی کنگو گومی از گذشته تا حال این بوده که باید سنت‌ها را متناسب با تغییرات هر عصر و زمانه، به‌درستی تلطیف کرد. برای مثال ساخت معابد و اماکن مذهبی بودایی، کاری سنتی محسوب می‌شد. بین سال‌های ۱۸۶۸ تا ۱۹۲۲ زمانی‌که ژاپن مدرن‌تر شد، شرکت تصمیم گرفت محدوده‌ی کار خود را وسعت دهد و ساخت ساختمان‌های مسکونی و تجاری را نیز آغاز کند.

تا چند قرن پیش بیشتر معابد ژاپن با چوب ساخته می‌شدند و کنگو گومی اولین شرکتی بود که برای حفظ دوام ساختمان‌ها ابتدا بتون و سپس آجر، کاشی و قاب‌های فولادی را به مواد اولیه‌ی ساخت‌وساز خود افزود. در نیمه‌ی دوم قرن بیستم نیز آن‌ها اولین مجموعه‌ای بودند که طراحی معابد را با نرم‌افزارهای کامپیوتری توسعه دادند.

کنگو گومی با هدف ساخت معبد شیتنوجی تأسیس شد و پس از آن برای بیش از یک هزار سال وظیفه‌ی بازسازی و نگهداری این معبد را به‌عهده داشت. شیتنو جی در طول قرن‌های گذشته حوادث مختلفی را پشت سر گذاشته و درمجموع هفت بار به‌طور کامل از نو بازسازی شده است.

سال ۱۴۶۷، در طول دوره‌ی سنگوکو (۱۴۶۷ تا ۱۶۱۵ میلادی)، فرمانده نظامی ژاپن اودا نوبوناگا به شهر اوزاکا حمله کرد و قلعه‌ی اصلی شهر را ویران کرد و معبد شیتنو جی را آتش زد. پس از پایان‌گرفتن حمله و آرام‌شدن شهر، کنگو گومی بلافاصله بازسازی معبد و قلعه‌ی شهر را آغاز کرد.

سال ۱۶۱۴ این معبد باستانی بار دیگر به آتش کشیده شد، اما این‌بار توسط قبیله شوگونات توکوگاوا. بدین‌ترتیب خانواده‌ی کنگو دوباره به‌خاطر خدماتی که هیچ گروه دیگری قادر به ارائه‌ی آن نبود، فراخوانده شد. طوفان موروتو نیز در سال ۱۹۳۴ یکی از عبادتگاه‌های پنج‌طبقه‌ی داخل معبد را به‌طور کامل فروریخت و شرکت تحت رهبری یوشی کنگو این ساختمان را با کیفیتی بسیار بالاتر و مستحکم‌تر از نو ساخت.

معبد شیتنو جی آخرین بار در سال ۱۹۶۳ بازسازی شد که امروزه بیشتر سازه‌های آن همچنان پابرجا هستند.

کنگو گومی در سال ۲۰۰۶ دچار بحران‌های مالی شدیدی شد و آخرین رهبر خانوادگی این شرکت برای بقای کسب‌وکار اجدادی خود تصمیمی استراتژیک گرفت: قرار شد قدیمی‌ترین شرکت زنده‌ی ژاپن تحت مالکیت هلدینگ ساختمانی تاکاماتسو که در اوزاکا مستقر بود به فعالیت خود ادامه دهد.

اوایل این تلفیق و ادغام سازمانی اختلاف‌نظرهایی بین کنیچی تون مدیر ارشدی که از طرف تاکاماسو برای بازسازماندهی کونگو گومی منصوب شده بود و چهلمین مدیر خانوادگی این شرکت وجود داشت. واقعیت این بود که طبق رسوم قدیمی بودجه‌ی ساخت و مرمت عبادتگاه‌ها طی فرایندی طولانی تأمین می‌شود و حدوداً بین ۵ تا ۱۰ سال زمان می‌برد. همچنین در پروژه‌های معابد و زیارتگاه‌ها، تأخیر در کار ساخت‌وساز بسته به شرایط امری متداول محسوب می‌شد.

اینجا بود که خانواده‌ی کنگو تصمیم گرفتند ارقام مالی خود را برای کارکنان و مسئولانی که ایده‌ی واضحی از عملکرد مالی این شرکت نداشتند، شفاف‌سازی کنند. آن‌ها سیستم و طرح‌های معماری و ساختمان‌سازی خود را با اعضای شرکت جدید به‌اشتراک گذاشتند و دستورالعمل‌ها و نمودارهایی را فراهم کردند که روال مدیریت کسب‌وکار را به‌روشنی نشان می‌داد.

همچنین اقداماتی در راستای برآورد دقیق هزینه‌ها انجام شد. کنگو گومی برگی از کتاب مدیریتی تاکاماتسو را پذیرفت و قرار شد تیمی متخصص مسئولیت سفارش مواد اولیه‌ای مانند چوب را به‌عهده بگیرد.

بااین‌حال، تاکاماتسو سعی نکرد روش کار صنعتگران حرفه‌ای کنگو گومی را تغییر دهد. هنوز هم ساخت معابد و زیارتگاه‌ها بیشتر به‌صورت دستی و به شیوه‌ای کاملاً متفاوت با کارهای معمولی ساختمانی انجام می‌شود. به‌عنوان‌مثال، در شرایط بد آب‌وهوایی نجاران معابد مجبورند روزهایشان را با پاک‌سازی و صیقل‌زدن ابزارهایشان سپری کنند. در روزهای دیگر هم آن‌ها زمان زیادی برای تکمیل برش‌های ظریف و ساخت لولاهای چوبی و فلزی صرف می‌کنند.

بدین‌ترتیب کنگو گومی تحت مدیریت تاکاماتسو نیز سطح مهارت کارگرانش را بالا نگه داشته و رابط عالی خود را با مشتریان سنتی و متصدیان زیارتگاه‌ها حفظ کرده است. مقامات بالارده‌ی تاکاماتسو معتقدند نام قدیمی و ارزشمند کنگو گومی هاله‌ای از اعتماد و درستکاری را به مردم القا می‌کند که در طول قرن‌ها پرورش‌یافته و باید برای پایدار نگه‌داشتن آن تلاش کرد.

کنگو گومی در پایان سال ۲۰۲۰ حدود ۱۱۰ کارمند داشت و متوسط درآمد سالیانه‌ی آن به ۴ میلیارد ین معادل ۳۸ میلیون دلار می‌رسید. درحال‌حاضر تنها یک نفر از اعضای خانواده‌ی کنگو در این شرکت کار می‌کند: دختر چهلمین رئیس خانوادگی کسب‌وکار که نقش چهل‌ویکمین رهبر کنگو گومی را به‌عهده دارد.

هنوز بعد از هزاروچهارصد سال، معبد شیتننوجی عنوان شو دایکو (به معنای استاد نجاری که از معبد محافظت می‌کند) را فقط به یکی از اعضای خانواده‌ی کنگو می‌دهد. باوجوداینکه خانواده کنگو دیگر در مدیریت شرکت دخالت زیادی ندارند، این قبیله همچنان به‌عنوان نماد کنگو گومی شناخته می‌شود.

اعضای خانواده و کارمندان شرکت روزهای یکم و پانزدهم هر ماه در یک معبد دور هم جمع می‌شوند و به‌صورت نمادین برای شاهزاده شوتوکو تایشی و شیگمیتسو کنگو آغازگران کسب‌وکار پانزده سده‌ای خود دعا می‌کنند.

برخی از معروف‌ترین ساختمان‌هایی که توسط کنگو گومی ساخته شدند و تا به امروز بخشی از میراث‌فرهنگی ژاپن به‌شمار می‌روند عبارتند از:

معبد هوریوجی (Temple Horyu-ji) در سال ۶۰۷ میلادی در شهر ایکاروگای منطقه‌ی نارا ساخته شد. مجموعه‌ی این بنای باستانی از چندین ساختمان از جمله تالار اصلی، پاگودا و اتاق خزانه تشکیل شده و سالن اصلی آن برخی از قدیمی‌ترین مجسمه‌های چوبی جهان و همچنین آثار هنری مهم بودایی را در خود جای داده است.

قلعه‌ی اوساکا در سال ۱۵۶۴ به دستور یکی از شخصیت‌های برجسته زمانه به‌نام تویوتومی هیدهی‌یوشی ساخته شد. هدف اصلی ساخت این قلعه تقویت قدرت شهر اوساکا به‌عنوان مرکز سیاسی و نظامی منطقه بود.

معبد تودای جی (Todai-ji Temple) این معبد اوایل قرن هشتم در استان نارا ساخته شد و چندین‌بار به‌خاطر آتش‌سوزی و زلزله مورد بازسازی قرار گرفت. تالار بودای بزرگ این معبد که به نام دایبوتسودن نیز شناخته می‌شود، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

قلعه‌ی ناگویا اوایل قرن ۱۷ میلادی (سال ۱۶۱۲) و دراصل به‌عنوان نمادی از قدرت و اعتبار یکی از جنگجویان معرف ژاپنی به‌نام توکوگاواپیاستو ساخته شد. این قلعه در دوران سامورائی‌ها به مرکز اداری و مقر نظامیان تبدیل شد و محل اقامت و فرمانروایی برخی از ژنرال‌های معروف بود. در عصر جدید قلعه‌ی ناگویا به موزه‌ای تاریخی تبدیل شده و مجموعه‌هایی از آثار هنری، اسلحه‌های قدیمی و امکانات نظامی درآن نمایش داده می‌شود.

دوام و بقای کنگو گومی در پانزده قرن ریشه در چند اصل مهم داشت: ارتقای مداوم مهارت‌ها، تمرکز بر تخصصی که این شرکت را از سایر رقبا متمایز می‌کرد، انعطاف‌پذیری سیاست‌های تجاری و مهم‌تر از همه، برقراری تعادل بین سنت و مدرنیته. درحالی‌که نرخ شکست کسب‌وکارها در سطح جهانی همچنان افزایش می‌یابد، موفقیت شرکت‌های ژاپنی را می‌توانیم گواهی بر اهمیت وفادار ماندن به ارزش‌های فرهنگی، حفظ روابط قوی و اولویت‌دادن به چشم‌انداز بلندمدت بدانیم.