چرا انحصار در بازار، به خودروهای میلیارد تومانی منجر شد؟

صحبت از قیمت پراید و مقایسه‌ی آن با درآمد متوسط مردم ایران، توضیح واضحات و گزافه‌گویی است. با شروع سال ۱۳۹۸، ارزش دلار به ۱۵ هزار تومان رسید و طبیعتا، بسیاری از افراد جامعه با هدف جلوگیری از کاهش ارزش دارایی‌های نقدی خود، به خرید خودروهای مختلف روی آوردند. هرچند نمی‌توان از گناه خودروسازان و کاهش تولید آن‌ها به‌سادگی گذشت، مهم‌ترین مقصر این فاجعه از نگاه کارشناسان، مدیریت انحصاری بازار و جلوگیری از واردات خودرو به بهانه‌های مختلف است. از یک سو، حمایت از تولیدکننده‌ی ایرانی و شاغلان در صنعت خودرو بهانه می‌شود و از سویی دیگر، کمبود منابع ارزی و اهمیت جلوگیری از خروج سرمایه‌ها دغدغه‌ی دولت‌مردان است.

روزگاری نه‌چندان دور، انواع خودروهای لوکس با قیمت بیش از یک میلیارد تومان در بازار ایران انگشت‌شمار بودند. پیش از جهش قیمت دلار به رقم‌های بیشتر از ۴,۰۰۰ تومان، محصولاتی از پورشه و مازراتی با قیمت ۱ تا ۱.۵ میلیارد تومان فروخته می‌شدند. درضمن، اندک مدل‌های سفارشی از مرسدس بنز و بی‌ام‌و هم به‌لطف شرایط ویژه و به‌دلیل کم‌یاب‌بودن در ایران، قیمت ۹ رقمی داشتند. باوجوداین، حالا شرایط متفاوت از سال ۱۳۹۶ است و پیداکردن خودروهایی با برچسب قیمت بیش از یک میلیارد تومان در بازار تهران و مشهد و دیگر شهرهای بزرگ سخت نیست. اتفاقا این محصولات به‌راحتی خرید‌وفروش می‌شوند و شرایط رکود را نشان نمی‌دهند.

بسیاری از دولت‌مردان در مصاحبه‌های خود، هجوم مردم و تزریق نقدینگی به بازار خودرو را، دلیل اصلی افزایش قیمت‌ها اعلام می‌کنند؛ درحالی‌که، کارشناسان اقتصادی و مدیریت کلان، انحصار مطلق و فقدان فضای رقابتی را، مهم‌ترین عوامل آشفتگی در بازار خودرو می‌دانند. علی خاکساری، استاد دانشگاه علامه‌طباطبایی، با اشاره به این نابسامانی‌ها می‌گوید:

  وضعیت بازار خودرو، ناشی از سوء‌مدیریت و وجود انحصار در بازار و ممنوعیت واردات خودرو است که هزینه‌های سرسام‌آوری روی دوش مردم تحمیل می‌کند. عرضه و تقاضای خودرو در بازار رقابتی واقعی، باعث تعیین قیمت خودرو می‌شود. بازار خودرو ایران سه دهه است که به انحصار جدی دچار شده و هرروز نیز این انحصار شدت می‌یابد. قیمت خودرو در کشورمان سرسام‌آور است و با هیچ معیاری نمی‌توان آن را توجیه کرد. طبق استانداردهای جهانی، قیمت خودرویی معمولی و تولید روز باید معادل چهار ماه حقوق کارمند عادی باشد؛ در‌حالی‌که هم‌اکنون در ایران، با چنین وضعیتی روبه‌رو نیستیم. البته منظور از خودرو معمولی، خودروهای بی‌کیفیتی تولید داخل نیستند. قیمت گران خودرو در ایران لطماتی جدی به سلامت مردم و محیط‌زیست و اقتصاد کشور می‌زند و هزینه‌هایی گزاف بر دوش مردم می گذارد.

سیدناصر موسوی لارگانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، سیاست‌گذاری‌های اشتباه پولی دولت و بی‌انضباطی‌های مالی در بودجه را دلیل آشفتگی در بازار خودرو می‌داند. او معتقد است:

نرخ خودرو در بازار آزاد را چه کسی تعیین می‌کند که اعلام می‌شود ۵ درصد زیر قیمت بازار آزاد است؟ افزایش قیمتی که هم‌اکنون در بازار خودرو رخ داده، مشابه همان افزایش قیمتی است که سال گذشته در بازار ارز، طلا، سکه و مسکن اتفاق افتاد یا همانند افزایش قیمت گوشت است که سه ماه قبل اتفاق افتاد. ریشه تمام این افزایش قیمت‌ها در سیاست‌گذاری‌های اشتباه پولی دولت و بی‌انضباطی‌های مالی در بودجه است؛ یعنی برای آنکه اقتصاد تورم سنگین و نقدینگی سرگردان را شاهد نباشد، باید وزارت اقتصاد و بانک مرکزی و سازمان برنامه‌وبودجه رفتار خود را اصلاح کنند. این دلیل ماجرای افزایش قیمت‌ها است و سایر داستان، دیگر معلول ماجرا است. حالا پرسش این است که شما می‌خواهید دلیل ماجرا را حل کنید یا به‌دنبال راهکار‌هایی برای حل معلول‌ها باشید؟

سعید مؤتمنی، رئیس اتحادیه‌ی نمایشگاه‌داران خودرو، درباره‌ی افزایش قیمت خودرو‌ها می‌گوید:

در اول دی‌ماه ۱۳۹۷، سانتافه کرمان‌موتور ۵۰۰ میلیون تومان بود؛ ولی امروز ۹۵۰ میلیون تومان است. همچنین، سراتو شرکت سایپا ۲۰۰ میلیون تومان بود؛ اما امروز ۳۶۰ تا ۳۷۰ میلیون تومان معامله می‌شود. مزدا نیز حدود ۲۳۰ میلیون تومان بود که امروز حدود ۵۰۰ میلیون تومان است.این فرضیه مطرح شده که برخی خودرو‌ها، مانند سانتافه، به‌نوعی رهبری قیمت بازار خودرو‌ها را در دست گرفته و تحولات قیمتی در این خودرو‌ها به بازار خودرو‌های خارجی هم وارد شده و از این مسیر بازار خودرو‌های داخلی نیز متلاطم شده است. فرضیه مذکور این موضوع را دنبال می‌کند که گویا دست‌هایی پشت‌پرده وجود دارند که بازار خودرو‌ها را به بازی گرفته‌اند. 

درادامه‌ی مطلب، تعدادی از خودروهای بازار ایران را معرفی می‌کنیم که در نمونه‌های دست اول یا دست‌دوم با قیمت بیش از یک میلیارد تومان معامله می‌شوند. همچنین، نگاهی خواهیم انداخت به قیمت نمونه‌های دست‌دوم از این خودروها که در بازار کشورهای خارجی نواحی شمال‌غرب ایران، مثل گرجستان و آذربایجان و ارمنستان وجود دارند. در این مطلب، منبع استعلام قیمت خودروهای داخل ایران نمایشگاه‌های تهران و مشهد بودند و برای محاسبه‌ی قیمت مدل‌های موجود در خارج از کشور، به سایت AutoPapa مراجعه کرده‌ایم. این مقایسه نشان می‌دهد چگونه جلوگیری از واردات خودرو به افزایش قیمت نمونه‌های موجود در ایران، منجر شده است.

پرشیاخودرو به‌عنوان نماینده‌ی رسمی بی‌ام‌و در ایران فعالیت می‌کند و مشابه دیگر واردکنندگان خودرو، فعالیت در بازار را کاهش داده است. افزون‌براین، به‌آسانی‌ می‌توان مدل‌های ۲۰۱۷ و حتی ۲۰۱۸ از خودروهای لوکس سری ۵ و سری ۷ را در نمایشگاه‌ها مشاهده کرد. البته، کراس‌اورهای X3 و X4 هم شرایط مشابهی دارند.

مدل ۲۰۱۷ یا ۲۰۱۸ از بی‌ام‌و سری ۷ با کارکرد صفر یا نزدیک به صفر کیلومتر، بین سه میلیارد تا چهار میلیارد تومان فروخته می‌شوند. نسخه‌های ویژه با امکانات بیشتر، ازجمله مدل 730i، ممکن است تا پنج میلیارد تومان ارزش داشته باشند و معامله شوند. این خودورها به‌دلیل استفاده از پیشرانه‌ی ۲ لیتری توربوشارژ، مدتی قبل از ممنوعیت واردات خودرو، وارد ایران شده‌اند. بی‌ام‌و سری ۵ هم شرایطی مشابه سری ۷ دارد و البته، ارزان‌تر است. مدل ۲۰۱۸ از 530i صفرکیلومتر، حدود ۲ تا ۲.۵ میلیارد تومان قیمت دارد. بی‌ام‌و X4 صفرکیلومتر و مدل ۲۰۱۸ کم‌یاب است. درمقابل، نمونه‌های کم‌کارکرد ۲۰۱۷ با پیشرانه‌ی دولیتری، قیمتی درحدود ۲ تا ۲.۵ میلیارد تومان دارند. تعدادی از دیگر محصولات بی‌ام‌و، مثل سری ۴ کوپه‌ی مدل ۲۰۱۶ و کراس‌اور X3 مدل ۲۰۱۷ و نمونه‌هایی از Z4 مدل ۲۰۱۵ هم، ۱ تا ۲ میلیارد تومان قیمت دارند.

در بازار کشورهای شمال‌غرب ایران، بی‌ام‌و 535i مدل ۲۰۱۶ با پیشرانه‌ی ۲ لیتری و ۲۰ هزار کیلومتر کارکرد، ۲۲ هزار دلار قیمت دارد. کراس‌اور X4 مدل ۲۰۱۸ با پیشرانه‌ی ۲.۸ لیتر و کارکرد ۱۰ هزار کیلومتر نیز به قیمت ۳۵ هزار دلار فروخته می‌شود.

یکی از محبوب‌ترین خودروهای بنز در ایران، نسخه‌ی پایه از کلاس E است که در بازار جهانی، ضعیف‌ترین پیشرانه را دارد. این خودرو با کد E200 مدل ۲۰۱۷ و پیشرانه‌ی ۲ لیتری، حدود سه میلیارد تومان قیمت دارد. مدل ۲۰۱۶ کم‌کارکرد کد E250 نیز بیش از ۲ میلیارد تومان معامله می‌شود.

نکته‌ی بسیار جالب درباره‌ی بنزهای موجود در ایران، قیمت بسیار گران مدل قدیمی است؛ مثلا S کلاس کد S500 مدل ۲۰۱۱ به‌لطف استفاده از پیشرانه‌ی ۴.۷ لیتری و امکانات رفاهی درخورتوجه، با ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار کیلومتر کارکرد، بیش از ۲ میلیارد تومان قیمت دارد. حتی S350 مدل ۲۰۰۹ بیش از یک میلیارد تومان معامله می‌شود. نمونه‌های کم‌یاب، مثل CLS 500 مدل ۲۰۱۲ و SL350 مدل ۲۰۱۰، بین ۱.۵ تا ۲.۵ میلیارد تومان قیمت دارند.

در سایت‌های خارجی، مرسدس بنز E350 مدل ۲۰۱۳ با ۲۵ هزار کیلومتر کارکرد، ۱۵ هزار دلار قیمت‌گذاری شده است. مدل S550 ساخت ۲۰۰۹ با ۱۰ هزار کیلومتر کارکرد و امکانات سری AMG و پیشرانه‌ی ۵.۵ لیتری ۱۵ هزار دلار قیمت دارد.

معروف‌ترین خودرو پورشه در بازار جهانی، مدل 911 که در کشورمان نیز وجود دارد. البته در ایران، تعداد پانامرا و کاین بیشتری درمقایسه‌با 911 وارد شده‌اند.

هرچند غالب مدل‌های پورشه 911 در بازار ایران، ساخت ۲۰۱۳ و پیش از آن هستند، عموما بیش از ۲.۵ میلیارد تومان قیمت دارند. البته، اختلاف قیمت بین مدل ۲۰۱۰ و ۲۰۱۳ با کارکرد و امکانات مشابه، ممکن است به دومیلیارد تومان برسد. برای مثال، نسخه‌ی کروک 911 مدل ۲۰۱۳، شاید بیش از چهارمیلیارد تومان معامله شود. پورشه پانامرا 4S و کاین مدل ۲۰۱۲ یا ۲۰۱۳ نیز با ۳۰هزار تا ۵۰ هزار کیلومتر کارکرد، حدود دو تا سه میلیارد تومان قیمت دارند. عضو تازه‌ی این گروه، پورشه ماکان است که برخلاف بدنه‌ی کوچک‌تر، به‌لطف مدل‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ تا سه‌ میلیارد تومان معامله می‌شود.

خارج از ایران، پورشه کاین ۲۰۱۱ با ۶۷ هزار کیلومتر کارکرد، حدود ۱۹ هزار دلار قیمت دارد. البته، می‌توان به پورشه 911 مدل ۲۰۰۲ نیز اشاره کرد که با ۸۹ هزار کیلومتر کارکرد، قیمتش ۱۷ هزار دلار است.

به‌تازگی مطلع شدیم تویوتا راو4 صفر کیلومتر مدل ۲۰۱۷ در بازار تهران، با قیمت یک میلیارد تومان مشتری دارد. شایعه شده معدود مدل‌های واردشده با سال ساخت ۲۰۱۸ نیز قیمت ۱.۲ میلیارد تومانی دارند.

علاقه‌مندان تویوتا لندکروزر به قیمت دو تا چهار میلیارد تومانی برای مدل‌های دست‌دوم این خودرو عادت کرده‌اند. بزرگ‌ترین محصول ژاپنی بازار با پیشرانه‌ها‌ی ۴ و ۴.۷ و حتی ۵.۷ لیتری، بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷ به تعداد نسبتا زیادی به ایران وارد شده‌‌اند؛ درحالی‌که چگونگی واردات این محصولات به‌دلیل استفاده از پیشرانه‌ی حجیم سؤال‌برانگیز است. تویوتا کمری هم عضو جدید خانواده‌ی خودروهای میلیارد تومانی ایران محسوب می‌شود. به‌عنوان مثال، کمری هیبرید ساخت ۲۰۱۶ به‌شرط کارکردی کمتر از ۳۰ هزار کیلومتر، ۸۵۰ میلیون تا ۱ میلیارد تومان قیمت دارد.

در بازار جهانی، مدل NX کراس‌اوری میان‌رده محسوب می‌شود و یکی از محصولات ارزان‌قیمت لکسوس است. این خودرو در نسخه‌ی پایه با کد NX 200T بیش از یک میلیارد تومان قیمت دارد و در بعضی نمایشگاه‌ها، با قیمت ۱.۵ میلیارد تومان در نمونه‌های صفرکیلومتر معامله می‌شود. لکسوس RX دست‌دوم مدل ۲۰۱۲ با حدود ۱۰۰ هزار کیلومتر کارکرد، قیمتی مشابه NX مدل ۲۰۱۷ دارد. اندک‌ نمونه‌های صفرکیلومتر لکسوس RX ساخت ۲۰۱۸ هم در نمایشگاه‌های تهران دیده می‌شوند که قیمتشان ۲.۵ تا ۳ میلیارد تومان است.

در کشور گرجستان، تویوتا راو4 مدل ۲۰۱۷ با ۱۶ هزار کیلومتر کارکرد، ۱۷ هزار دلار و کمری ۲۰۱۷ با ۲۸ هزار کیلومتر کارکرد، ۱۴ هزار دلار و لکسوس RX350 مدل ۲۰۱۳ با ۷۰ هزار کیلومتر کارکرد، ۲۰ هزار دلار آگهی شده‌اند.

البته برای نگارنده هم مشاهده‌ی قیمت یک میلیارد تومان برای کراس‌اورهای کره‌ای عجیب است. نمونه‌ی صفرکیلومتر هیوندای سانتافه ۲۰۱۷ با امکانات متفاوت، ۹۵۰ میلیون تا ۱.۲ میلیارد تومان قیمت دارد. شرایط برای کیا سورنتو هم مشابه سانتافه و در بعضی مدل‌ها گران‌تر است.

هیوندای جنسیس و سنتنیال نیز این‌ روزها به‌عنوان محصولی سوپرلوکس در بازار ایران مطرح هستند. این خودروها با مدل‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ و صفر تا ۵۰ هزار کیلومتر کارکرد، ۱ تا ۱.۵ میلیارد تومان قیمت دارند. همچنین، اندک نمونه‌های وارداتی از نسل جدید هیوندای سوناتا و آزرا به گروه خودروهای میلیارد تومانی بازار ایران پیوسته‌اند. مدل‌های کم‌کارکرد و سالم از هیوندای وراکروز (iX55) و کیا موهاوی ساخت ۲۰۱۳ نیز حدود ۹۰۰ میلیون تومان تا ۱ میلیارد توما، قیمت‌ دارند.

در بازار فروش خودروهای دست‌دوم گرجستان، هیوندای سانتافه ۲۰۱۴ با ۴۸ هزار کیلومتر کارکرد، ۱۵ هزار دلار و هیوندای آزرا ۲۰۱۳ با پیشرانه‌ی ۳.۳ لیتر و ۵۹ هزار کیلومتر کارکرد، ۶,۸۵۰ دلار فروخته می‌شوند.