۷۰ درصد خودروسازی خصوصی تعطیل شد

جدیدترین آمار تولید خودرو در کشور نشان می‌دهد شرکت‌های بخش خصوصی با افتی بزرگ در تیراژ مواجه و ۷۰ درصد آن‌ها (از حیث تعداد) نیز عملا تعطیل شده‌اند. بنابر آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت که به هفت ماه نخست سال جاری مربوط می‌شود، کل تیراژ محصولات سواری در بخش خصوصی صنعت خودرو کشور تا پایان مهر، تنها ۱۴ هزار و ۹۸۲ دستگاه بوده است. درحالی‌که شرکت‌های خودروسازی خصوصی‌ در هفت ماه سال گذشته بیش از ۷۰ هزار دستگاه تولید داشتند و بنابراین امسال و تا پایان مهر، متحمل افتی ۸۰ درصدی شده‌اند. در آمار وزارت صمت، نام ۱۰ شرکت به‌عنوان خودروسازان خصوصی منتشر شده که در این بین، هفت شرکت هیچ تولیدی در مهر امسال نداشته‌اند. با این حساب، عملا ۷۰ درصد خودروسازی خصوصی کشور تعطیل شده و سه شرکت دیگر نیز با تیراژی بسیار اندک فعال باقی مانده‌اند.

پاسخ این پرسش که چرا چنین بلایی بر سر بخش خصوصی صنعت خودرو آمده، در تحریم نهفته است؛ زیرا بیشتر شرکای خارجی خصوصی‌ها، ایران را ترک کرده یا فعالیت خود را به حداقل رسانده‌اند. پس از خروج آمریکا از برجام و اعلام دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور این کشور، مبنی بر تحریم خودروسازی ایران، قابل پیش‌بینی بود که شرکت‌های معتبر اروپایی و آسیایی به تبعیت از این اقدام و از ترس جریمه‌‌ی آمریکایی‌ها، چمدان‌هایشان را ببندند و از ایران خارج شوند؛ اما گمان می‌رفت چینی‌ها در کشور باقی بمانند. با‌این‌حال، تحریم‌ها آن‌قدر سخت بود که خودروسازان چینی نیز ترجیح دادند این‌بار و به عکس دوران تحریم قبلی ریسک نکنند و از ایران بروند. ازآنجاکه ستون خودروسازی بخش خصوصی کشور را شرکت‌های چینی تشکیل می‌دهند، تحریم سبب شد خصوصی‌ها به مشکل بربخورند و بیشتر آن‌ها شرکای چینی خود را از دست دهند. البته در بخش خصوصی ایران شرکت‌های ژاپنی و کره‌ای نیز حضور دارند؛ اما تیراژ آن‌ها بسیار کمتر از چینی‌ها است؛ ازاین‌رو، با رفتن شرکت‌های چینی، این بخش از صنعت خودرو ایران دچار بحران شد.

اوایل تحریم تولید در خودروسازان خصوصی رو به افت رفت؛ اما متوقف نشد. با‌این‌حال، رفته‌رفته با قطع ارتباط کامل شرکای خارجی، بیشتر شرکت‌های بخش خصوصی به حالت تعطیل درآمدند. البته خودروسازان چینی اصلا قصد نداشتند بازار ایران را ترک کنند که تازه جا پای خود را در آن سفت کرده بودند. باوجوداین، تحریم سفت و سخت آمریکایی‌ها ابتکار عمل را از آن‌ها گرفت. جدا از اینکه ارسال قطعات خودرو به ایران مشمول تحریم و جرایم مادی و معنوی می‌شد، ازحیث عملیات پولی و بانکی (نقل‌وانتقال پول) نیز آمریکا تقریبا تمامی منافذ را بست تا تقریبا هیچ خودروسازی در جهان (ازجمله چینی‌ها) ریسک همکاری با ایرانی‌ها را نپذیرد. در تحریم‌های قبلی خودروسازان چینی نه‌تنها ایران را ترک نکردند؛ بلکه فعالیت خود را نیز گسترش دادند و حتی شرکت‌های جدیدی به بخش خصوصی و حتی نیمه دولتی صنعت خودرو کشور پیوستند. تا قبل از تحریم خودروسازی در نیمه‌ی تابستان ۱۳۹۷، خودروسازان چینی توانسته بودند سهمی نزدیک به ۲۰ درصد از بازار ایران برای خود دست‌و‌پا کنند و اگر مانع تحریم سر راه آن‌ها سبز نمی‌شد، سهمشان بیشتر نیز می‌شد.

نکته‌ی مهم دیگری که درباره‌ی خودروسازی بخش خصوصی، به‌خصوص شرکای چینی آن وجود دارد، کم‌توجهی به داخلی‌سازی قطعات است. چینی‌ها در این سال‌ها اقدامات جدی خاصی برای داخلی‌سازی انجام ندادند؛ بنابراین، بخش خصوصی وابستگی زیادی به قطعات خارجی داشت و همچنان نیز دارد. بنابر آخرین آمارها، داخلی‌سازی قطعات در خودروهای چینی مونتاژ ایران، از ۴۰ درصد تجاوز نکرد؛ ۴۰ درصدی که تازه بیشتر آن را رنگ و مونتاژ و قطعاتی ساده تشکیل می‌داد. درباره‌ی اینکه چرا داخلی‌سازی در بخش خصوصی صنعت خودرو ضعیف بود، دلایل مختلفی مطرح می‌شود؛ ازجمله اینکه وزارت صمت و شرکت‌های داخلی فشاری بابت ساخت داخل به چینی‌ها وارد نکردند و چنین اقدامی ازنظر اقتصادی به‌صرفه نبوده است. برخی بر این باورند که اگر وزارت صمت و شرکت‌های داخلی بخش خصوصی چینی‌ها را بابت داخلی‌سازی زیرفشار قرار می‌دادند، حالا این بخش اوضاع بهتری در تولید داشت. درمقابل، برخی دیگر نیز معتقدند به‌صرفه‌تربودن واردات قطعات خودروهای چینی در‌مقایسه‌با ساخت داخل آن‌ها، دلیل ضعف در ساخت داخل قطعات بوده است. هرچه هست، خودروسازی بخش خصوصی ایران این روزها حال‌و‌روز خوشی ندارد و خطوط تولید بیشتر شرکت‌ها به حالت توقف درآمده است. درست است که روی کاغذ هنوز چهار شرکت بخش خصوصی فعال هستند، اولا با تیراژی کم کار می‌کنند و ثانیا مشخص نیست فعالیت آن‌ها در آینده تداوم داشته باشد.

بنابر آمار موجود، تیراژ خودروسازان بخش خصوصی تا پایان مهر امسال به ۱۵ هزار دستگاه نیز نرسیده و این موضوع نشان می‌دهد تولید آن‌ها به یک‌پنجم هفت ماه سال گذشته نزدیک شده است. همچنین باتوجه‌به تولید کل خودروهای سواری در کشور در هفت ماه ابتدایی امسال، سهم محصولات بخش خصوصی از تیراژ کلی به ۳/۳ درصد نزول کرده است. به عبارت بهتر، خصوصی‌ها تا پایان مهر امسال تنها یک‌سی‌ام از کل تیراژ خودروهای سواری کشور را تولید کرده‌اند.

در بین خودروسازان بخش‌خصوصی بیشترین تیراژ در هفت ماه ابتدایی امسال به کرمان‌موتور تعلق گرفته است. بنابر آمار اعلامی، این شرکت تا پایان مهر  امسال ۹ هزار و ۸۰۸ دستگاه انواع محصولات سواری را مونتاژ کرده‌ تا در‌مقایسه‌با هفت ماه سال گذشته، ۶۳ درصد افت تیراژ را تجربه کند. کرمان‌موتور همچنین در مهر امسال ۱،۱۸۵ دستگاه تیراژ داشت تا جزو معدود شرکت‌های بخش خصوصی باشد که حداقل تا پایان مهر هنوز فعال بوده است.

در بین محصولات تولیدی کرمان‌موتور در هفت ماه سال جاری، هیوندای النترا دیده نمی‌شود؛ اما مدل‌های ‌i20 و اکسنت مونتاژ شده‌اند. اکسنت حتی در مهر نیز تولید شده و کرمان‌موتور پنج دستگاه از این محصول را مونتاژ کرده است. طبق آمار منتشرشده، لیفان در هیچ‌یک از مدل‌هایش دیگر جایی در سبد تولیدات کرمان‌موتور در هفت ماه امسال نداشت؛ با‌این‌حال برخی مدل‌های جک تولید شده‌اند. کرمان‌موتور توانست در هفت‌ ماه ابتدایی امسال ۹ هزار و ۷۸۵ دستگاه از مدل‌های مختلف جک را مونتاژ کند. بیشترین تیراژ تولید در کرمان‌موتور به جک S5 و کمترین تیراژ نیز بهJ5 تعلق دارد. طبق آمار منتشرشده، کرمان‌موتور در مهر امسال نیز درمجموع ۱،۱۸۰ دستگاه جک تولید کرد.

دیگر خودروساز بخش خصوصی یعنی گروه بهمن در هفت ماه امسال ۱،۲۲۰ دستگاه خودرو تولید کرده؛ درحالی‌که نام هاوال و بسترن نیز در جمع تولیدات این شرکت دیده می‌شود. با‌این‌حال گروه بهمن در‌مقایسه‌با هفت ماه ابتدایی سال گذشته افتی ۸۰ درصدی به خود می‌بیند. بهمن موتور در مهر امسال فقط ۲۲۴ دستگاه انواع محصول سواری شامل مزدا ۳ و هاوال و بسترن تولید کرد. در‌این‌میان، مزدا ۳ تا پایان مهر تیراژی ۷۱۷ دستگاهی به‌خود اختصاص داد و هاوال و بسترن نیز به‌ترتیب ۸۹ و ۴۱۴ دستگاه تولید کرده‌اند. گروه بهمن پیش‌تر به مشتریان خود اعلام کرده بود توان تحویل هاوال را ندارد و آن‌ها باید محصول جایگزین تحویل بگیرند؛ باوجوداین، خودرو موردنظر در مهر امسال تولید شده است. از گروه بهمن بگذریم و به مدیران‌خودرو برویم؛ شرکتی که محصولاتی از برند چینی «چری» را مونتاژ می‌کند یا بهتر است بگوییم مونتاژ می‌کرد. بنابر آمار موجود، این شرکت در مهر امسال هیچ تولیدی نداشته است. مدیران‌خودرو تا پایان مهر، ۲،۷۵۱ دستگاه از انواع خودروهای سواری را تولید کرده تا درمقایسه‌با هفت ماه سال گذشته، ۹۱/۳ درصد افت کند. در بین محصولات این شرکت، چری آریزو ۵ بیشترین تیراژ و ام‌وی‌ام ۳۱۵ کمترین تیراژ را داشته است.

دیگر خودروساز بخش خصوصی به نام ریگان‌خودرو نیز توانست در هفت ماه امسال تیراژی ۳۹۸ دستگاهی از خود به‌جا بگذارد. ریگان‌خودرو محصولی به‌نام کوپا مونتاژ می‌کند که به یکی از زیرمجموعه‌های زوتی چین تعلق دارد. با‌این‌حال، ریگان‌خودرو در مهر امسال هیچ تولیدی نداشته است. همچنین، سازه‌های خودرو دیار نیز که محصولی به نام سابرینا متعلق به گریت‌وال چین را مونتاژ می‌کرد، در هفت ماه امسال ۱۶۷ دستگاه تیراژ داشته و این شرکت در مهر امسال هیچ محصولی تولید نکرده است. درنهایت دو شرکت عظیم‌خودرو و سرمایه‌گذاری بایک نیز فعالیتی در مهر امسال نداشته‌اند؛ اما در هفت ماه سال جاری، اولی ۴۴ دستگاه و دومی ۶۵ دستگاه محصول تولید کرده‌اند.