افزایش قیمت بنزین؛ بحران تازه در بازار خودرو

هجوم برای خرید توسط عامه‌ی مردم یا خودداری تولیدکنندگان از عرضه‌ی محصول؟ هر روز دلایل متفاوتی برای افزایش قیمت خودرو در بازار ایران مطرح می‌شود. فراتر از توجیه‌ها و توضیح‌ها، بیشترین زیان در شرایط فعلی به اقشار طبقه‌ی متوسط و آسیب‌پذیر جامعه وارد خواهد شد که برای خرید ارزان‌ترین خودروی مونتاژ داخل، نیازمند سال‌ها پس‌انداز و پرداخت هزینه‌ها‌ی سنگین اقتصادی هستند. علاوه‌بر این، رشد و بهبود کیفیت در صنعت خودروسازی ایران، فراموش شده است تا پاسخ به تقاضای بازار کشور و میلیون‌ها مشتری حاضر در آن، اولویت اصلی باقی بماند.

با گذشت یک هفته از افزایش ناگهانی قیمت بنزین، تغییری چشم‌گیر در ارزش خودروهای داخلی دیده می‌شود. هرچند که قیمت رسمی مدل‌های ساخت ایران‌خودرو و سایپا در نمایندگی‌ها، تفاوتی نسبت به یک ماه گذشته ندارد؛ موج جدیدی از گرانی در در بازار آزاد شروع شده است. امروز پنج‌شنبه ۳۰ آبان، پراید صفرکیلومتر در تمامی مدل‌های ساخت ۱۳۹۸، کف قیمتی ۵۰ میلیون تومان دارد. تیبا صندوق‌دار و تیبا ۲، به‌ترتیب ۵۶ میلیون و ۶۲ میلیون تومان معامله می‌شوند. ساینا تیپ ساده هم ۶۳ میلیون قیمت دارد. در میان محصولات ایران‌خودرو، ۲۰۶ نصدوق‌دار و پژو پارس ۱۰۳ میلیون، ۲۰۶ تیپ دو ۸۷ میلیون و ۲۰۶ تیپ پنج ۱۰۴ میلیون تومان فروخته می‌شوند.

جدول زیر، مقایسه‌ی قیمت پرفروش‌ترین خودروهای داخلی در ابتدا و انتهای هفته‌ی اخیر را نشان می‌دهد.

در ادامه‌ی مطلب، نگاهی گذرا به مهم‌ترین دلایل افزایش قیمت خودروها طی هفت روز گذشته داشته‌ایم. هرچندکه حدیث این ماجرا، به دفعات و طی سال‌های اخیر، تکرار شده است؛ واکنش سریع مسئولان و نهادهای تصمیم‌گیرنده برای جلوگیری از بحران دیده نمی‌شود. با این اوصاف، نمی‌توان توقع ثبات از بازار خودروی ایران داشت.

رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو با بیان اینکه سایپا و ایران‌خودرو عامل گرانی‌های اخیر در بازار خودرو هستند، از سازمان‌های نظارتی خواست به موضوع ورود کنند. سعید موتمنی با بیان اینکه افزایش قیمت‌ها تنها در خودرو‌های پرتیراژ دو شرکت خودروسازی سایپا و ایران‌خودرو رخ داده و برای خودرو‌های بالای ۱۰۰ میلیون تومان افزایش قیمتی وجود نداشته است، اظهار کرد:

عرضه این خودرو‌ها در بازار به درستی انجام نمی‌شود، اگر عرضه به اندازه کافی انجام شود، گرانی در بازار خودرو ایجاد نمی‌شود. این گرانی‌ها در حالی است که باتوجه به اینکه نوسان نرخ ارز در بازار وجود نداشته است، بنابراین نباید افزایش قیمتی در بازار خودرو وجود داشته باشد. گرانی‌های اخیر به این دلیل است که شرکت‌های خودروسازی نتوانسته‌اند نیاز بازار را تأمین کنند و عرضه کم بوده است.لازم است که سازمان‌های نظارتی همچون سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان ورود کرده و پاسخگو باشند.

در طرف مقابل فربد زاوه، دبیر انجمن خودروسازان با انتقاد از اظهارات رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو تهران در مورد برخی افزایش قیمت‌های اخیر گفت:

ایشان بیشتر از هر کسی به عوامل افزایش قیمت‌ها در بازار نزدیک و آشنا هستند و نام‌بردن از خودروسازان به‌عنوان عامل گرانی با هدف انحراف افکار و تشویش اذهان عمومی صورت می‌گیرد.

فربد زاوه کارشناس صنعت خودرو با اشاره به دلیل افزایش قیمت خودرو طی چند روز اخید، اظهار داشت:

تنها دلیل این رشد قیمت‌ها در بازار، کم شدن عرصه از سوی شرکت‌های خودروسازی است و دلیل دیگری برای آن نمی‌توان متصور بود، از سوی دیگر، آن‌ها آمار تحویل‌های روزانه خود را نیز اعلام نمی‌کنند، تا معلوم شود، آیا تحویل‌ها به‌طور مثال نسبت به ماه گذشته با کاهش رو‌به‌رو بوده، یا اینکه به روال قبل بوده است. این موضوع تنها می‌تواند از روی آمار خودرو‌های پلاک‌گذاری شده مشخص شود، در این رابطه پلیس باید این آمار را اعلام کند تا بتوان براساس آن به اظهارنظر دقیق پرداخت، اما در شرایطی که بازار ارز در ثبات است و حتی کاهشی و اتفاق غیر عادی دیگری در حوزه اقتصاد کشور رخ نداده، تنها دلیل افزایش قیمت‌خودرو در چنین شرایطی تنها می‌تواند کم شدن عرضه محصولات به بازار از سوی خودروسازان باشد.

زاوه در واکنش به سخنان نعمت بخش دبیر انجمن خودروسازان که دلیل اصلی افزایش قیمت پراید به ۵۰ میلیون تومان را اعلام رسمی توقف تولید این محصول از سال آینده اعلام کرد، گفت:

به‌نظر من دلیلی که اعلام شده به هیچ عنوان محلی از اعراب ندارد و این گفته‌ها نمی‌تواند دلیل افزایش قیمت خودرو باشد، تنها این امر بازی با کلمات است، همچنان که در مورد خروج پراید از خط تولید نیز این مسئله تکرار شد، از نظر بنده و باتوجه به شرایط موجود پراید حداقل تا پایان سال ۹۹ در خط تولید باقی خواهد ماند.

برای عامه‌ی مردم، ۲ دلیل سنتی برای تشدید تورم و کاهش ارزش پول ملی ایران وجود دارد. عامل اول، وابسته به دلار و دیگر ارزهای خارجی است که طبیعتا با افزایش قیمت آن‌ها، پول ملی تضعیف می‌شود و هزینه‌ی خرید محصولات مختلف را بالا می‌برد. عامل دوم که اتفاقا منجر به تشدید عامل اول می‌شود، افزایش قیمت سوخت‌های موردنیاز وسایل نقلیه، شامل بنزین و گازوئیل است.

شاید با اقدامات موقتی و دستورها قضایی مسئولان کشور، شاهد رشد قیمت‌ها در کوتاه‌مدت نباشیم اما برکسی پوشیده نیست که طی یک سال آینده، موج جدیدی از تورم به قیمت محصولات و هزینه‌ی خدمات وارد خواهد شد. با این اوصاف، مطمئنا نمی‌توان انتظار داشت قیمت خودروهای ساخت ایران‌خودرو و سایپا نیز ثابت بماند. از یک سو، هزینه‌ی تولید مواد اولیه افزایش خواهد یافت و از سویی دیگر، یقینا هزینه‌های مربوط به پرسنل و خدمات پس‌ازفروش خودروهای داخلی، بیش از ماه‌های گذشته خواهد بود.

مقایسه بین تولیدات صنعت خودروسازی ایران و مدل‌های خارجی، مشکلات مربوط به کیفیت ساخت محصولات داخلی را به‌وضوح نشان می‌دهد. فراتر از ضعف ایمنی و کمبود امکانات رفاهی، نمی‌توان هیچ‌کدام از خودروهای داخلی را کم‌مصرف به حساب آورد. حتی اگر فناوری موجود در مدل‌های هیبریدی و برقی در بازار جهانی را فراموش کنیم، مصرف سوخت خودروهای اقتصادی ساخت ایران، بسیار بالا است.

مصرف بنزین در پراید، تیبا، ساینا و خودروهای خانواده‌ی پژو ۴۰۵، سمند و پارس، باتوجه به نوع پیشرانه‌ها فراتر از استاندارد جهانی است؛ اما تفاوت بین آن‌ها برای خریدار اهمیت دارد. مشابه سنوات گذشته، همچنان بهترین عملکرد فنی باتوجه به مصرف سوخت، در اختیار محصولات خانواده‌ی پژو ۲۰۶ است. طبیعتا، پراید هم مصرف سوخت کم‌تری در مقایسه با تیبا و ساینا دارد. با این اوصاف، توجه بازار به ۲۰۶ و پراید که خودروهای کم‌مصرف‌تری نسبت به دیگر محصولات ایران‌خودرو و سایپا هستند، بیشتر شده و قیمت را افزایش داده است.

مردم ایران از معدود جوامع دنیا محسوب می‌شوند که خرید خودرو را به چشم سرمایه‌گذاری سودآور نگاه می‌کنند. تورم ناشی از رشد قیمت‌ها در بازار یا کاهش ارزش پول ملی ایران در برابر ارزهای خارجی، مهم‌ترین دلایل عامه‌ی مردم در هجوم به بازار خودرو است. طبیعتا، نمی‌توان افراد علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در این بخش را مقصر افزایش قیمت دانست؛ اما تقاضا برای محصولی مثل خودرو که تولید محدود داخلی و ممنوعیت واردات دارد، دلیلی بر رشد قیمت‌ها است.

در ماه‌های گذشته، سود چندانی به سرمایه‌گذاران بازار مسکن، طلا و ارز نرسیده است. با این شرایط، خرید خودرو یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای جلوگیری از افت ارزش پول و احتمالا رسیدن به سود در کوتاه‌مدت خواهد بود. طرح‌های ثبت نامی ایران‌خودرو و سایپا در پاییز ۱۳۹۷، هرچند با بدقولی خودروسازان در عمل به تعهدات همراه شد، بیش از حساب‌های سرمایه‌گذاری در بانک‌ها، سودآور بود. البته تا این لحظه، هنوز خبری از پیش‌فروش‌های گسترده توسط غول‌های خودروسازی ایران نیست؛ اما می‌توان رشد قیمت در بازار آزاد را، مقدمه‌ای بر هجوم مردم به طرح‌های ثبت‌ نامی آینده دانست. این شرایط، مسلما فعالان بازار را علاقه‌مند به خرید خودروهای موجود و افزایش قیمت کرده است.

میلیون‌ها مشتری بالقوه با نقدینگی بالا، به‌تنهایی بزرگ‌ترین هدیه به هر تولید‌کننده‌ی محصول یا ارایه‌دهنده‌ی خدمات است. اگر این بازار رویایی، فاقد رقیب و انحصاری باشد؛ بهترین شرایط ممکن برای کسب سود و جذب مشتری خواهد بود. چنین شرایطی، از چند دهه قبل بر بازار خودروی ایران حاکم شده که البته نتیجه‌ای جز فشار بر اقشار کم‌درآمد و عقب‌ماندگی صنعت خودروسازی کشورمان نداشته است.

وقتی تولیدکننده‌ی داخلی، خود را ناتوان از پاسخ به نیازهای بازار نشان می‌دهد؛ مشکلات حاکم بر کلاف سردرگم خودروسازی ایران، بیش‌ازپیش رخ می‌نمایند. از یک سو، دولت نمی‌تواند مجوز واردات برای خودروهای خارجی (حتی چینی) صادر کند؛ چراکه انتقال ارز به خارج مشکل است و البته کمبود شدید نقدینگی دلاری در ایران وجود دارد. از سویی دیگر، ایران‌خودرو و سایپا تنها تولیدکنندگان خودروهای ارزان‌قیمت (زیر ۱۲۰ میلیون تومان) در کشور هستند که البته به دلایل مختلف، مثل وابستگی به قطعات خارجی، مواد اولیه‌ی وارداتی و سوء مدیریت در خودکفایی، تیراژ تولید پایین‌تر از نیاز بازار دارند. مجموع این عوامل، همراه‌با حضور دولت در جمع سهام‌دار اصلی ایران‌خودرو و سایپا، بازاری انحصاری برای غول‌های خودروسازی ایران فراهم کرده است تا ضمن بهره‌مندی از افزایش قیمت در بازار داخلی، تلاشی همه‌جانبه برای ایجاد ثبات در بازار نداشته باشند.

شاید در ظاهر، عامه‌ی مردم را علاقه‌مند به آزادسازی واردات خودرو و کاهش انحصار موجود در بازار بدانیم؛ اما چنین نسخه‌ای برای شرایط امروز کشور ما، راه‌گشا نخواهد بود. همان‌طور که پیش‌تر به کمبود منابع ارزی و مشکلات انتقال ارز برای معامله‌ با شرکت‌های خارجی اشاره کردیم، افزایش تولید ناگهانی توسط خودروسازان داخلی به دلیل عدم خودکفایی در ‌آن‌ها نیز، غیرممکن خواهد بود.

شاید مهم‌ترین مطالبه‌ی پنهان و آشکار مردم در قبال صنعت خودروسازی ایران، شفاف‌سازی قیمت تمام‌شده برای تولیدکنندگان باشد. سود یا زیان حاصل از فروش خودروهای پرتقاضا، نامشخص است. با این اوصاف، نمی‌توان ارزش واقعی مدل‌های پرفروش بازار را تخمین زد تا حباب قیمتی آن‌ها آشکار شود. فراهم شدن این شرایط، مسلما به جلوگیری از رشد افسارگسیخته‌ی قیمت‌ها کمک خواهد کرد.

دولت که با عنوان سهام‌دار بزرگ خودروسازی ایران و دخیل بر مدیریت کلان ایران‌خودرو و سایپا شناخته می‌شود، می‌تواند نقش پررنگ‌تری در کنترل قیمت‌ها و کمک به ثبات در بازار بازی کند. همچنین کاهش مالیات‌ بر خودروها و قطعات تولیدی توسط قطعه‌سازان، تأثیری چشم‌گیر بر قیمت نهایی محصولات و فشار اقتصادی وارده بر خریداران خودروهای ساخت داخل خواهد داشت.

کمک به قطعه‌سازان و افزایش خودکفایی در تولید اجزاء تشکیل‌دهنده‌ی خودرو، ضمن بهود اشتغال و کمک به رفع معضل بیکاری در کشور، نقش بسیار مهمی در بازگشت ایران‌خودرو و سایپا به تیراژ تولید سال‌های قبل دارد. این موضوع، البته نیازمند حمایت از بخش خصوصی و تفکر ملی‌گرا فراتر از سودآوری کوتاه‌مدت است تا تأثیر تحریم‌های خارجی، نوسانات ارزی و بحران‌های اقتصادی بر قیمت خودروهای داخلی را کاهش دهد.