قوانین ضد انحصار؛ تحول در دنیای اندروید و تغییر الگوی تجاری گوگل

فروش اولین گوشی هوشمند اندرویدی یک دهه پیش شروع شد؛ استراتژی گوگل برای اندروید این بود که امکان استفاده‌ی مجانی از این سیستم عامل موبایل برای تمام تولیدکنندگان فراهم باشد. در عوض، اهالی مانتن ویو می‌توانستند اپلیکیشن‌های خود را از طریق این سیستم عامل منتشر کنند و در عصر موبایل، کسب و کار تبلیغات خود را بیش از پیش گسترش دهند. اما اکنون، شاید زمان تغییر این الگوی تجاری فرا رسیده است.

روز چهارشنبه، کمیسیون اروپا گوگل را به دلیل سوءاستفاده از جایگاهش در دنیای موبایل گناه‌کار دانست و این شرکت را به پرداخت جریمه‌ای ۵ میلیارد دلاری محکوم کرد. در عین حال، طبق خواسته‌ی کمیسیون اروپا، غول دنیای جستجو موظف شده است تا قراردادهای خود با ده‌ها شرکت مختلف را بازنویسی کند. بر اساس دستور این کمیسیون، در صورتی که ابزارهایی مانند گوشی‌های هوشمند با فروشگاه اپلیکیشن‌های گوگل (Google Play Store) ارائه می‌شوند، اهالی مانتن‌ویو نمی‌تواند تولید کنندگان را وادار کند تا محصولات خود را با اپلیکیشن جستجوی گوگل و مرورگر کروم عرضه کنند.

تصمیم امروز [کمیسیون اروپا] الگوی تجاری اندروید را هدف قرار داده است. الگویی که موجب فراهم شدن انتخاب‌های بیشتر برای همه شده است؛ نه انتخاب‌های کمتر.

اما سلطه‌ی گوگل بر دنیای اندروید حاصل یک معامله‌ی پایاپای و ساده است؛ در ازای امکان استفاده‌ی مجانی از اندروید، تولیدکنندگان موظف می‌شوند تا محصولات خود را با سرویس‌های مختلف گوگل از جمله جستجو، یوتیوب، جیمیل و نقشه‌های گوگل ارائه کنند. استفاده از سرویس‌های گوگل به اهالی مانتن‌ویو اجازه می‌دهد تا داده‌های مختلفی را از طریق همین سرویس‌ها جمع‌آوری کنند؛ داده‌هایی که جهت برنامه‌ریزی‌های هدفمند تبلیغاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

طبق اعلام کمیسیون اروپا، ملزم ساختن تولید گنندگان جهت استفاده از موتور جستجو و مرورگر گوگل در محصولات‌شان موجب کاهش رقابت می‌شود؛ این کمیسیون معتقد است:

[از پیش نصب شدن اپلیکیشن جستجو و مرورگر گوگل] انگیزه‌ی تولید کنندگان برای ارائه‌ی اپلیکیش‌های جستجو و مرورگرهایِ رقیب در محصولات‌شان را کاهش داده است. همچنین، این مسئله موجب کاهش انگیزه‌ی کاربران برای نصب چنین اپلیکیشن‌هایی شده است.

کمیسیون اروپا متوجه شده است که این مسئله «توانایی رقبا برای رقابت موثر با گوگل را کاهش داده است».

در نتیجه‌ی تصمیمات اتخاذ شده توسط این سازمان اروپایی، گوگل باید شرایط جدیدی را برای تولیدکنندگان و اپراتورهای مخابراتی فراهم کند تا آزادی بیشتری جهت نصب اپلیکیشن‌های خود در ابزارهای اندرویدی داشته باشند. همچنین، احتمالا امکان عقد قرارداد با رقبای گوگل نیز برای تولیدکنندگان و اپراتورهای مخابراتی فراهم خواهد شد؛ چنین شرکت‌هایی حتی ممکن است بتوانند برای ارائه‌ی محصولات‌شان با سرویس‌های گوگل، مبلغی نیز از غول دنیای جستجو مطالبه کنند.

مارک میهینی از موسسه‌ی RBC Capital Marketers پیش از اعلام تصمیم کمیسیون اروپا گفته بود:

این [تغییرات] به تولیدکنندگان گوشی‌های همراه و اپراتورها این فرصت را خواهد داد تا جهت دریافت پول از گوگل دست بالا را داشته باشند.

حکم صادر شده توسط کمیسیون اروپا، گوگل را وادار می‌کند تا به تولیدکنندگان اجازه دهد سیستم‌‌عامل‌های اختصاصی خود را برپایه‌ی نسخه‌ی متن‌باز اندروید ایجاد کنند. در چنین حالتی، کار گوگل برای ارائه‌ی نسخه‌ای واحد و استاندارد از اندروید، با توانایی اجرای تمام اپلیکیشن‌های اندرویدی، سخت خواهد شد. در حال حاضر، هر تولید‌کننده‌ای می‌تواند از سیستم‌عامل اندروید، بدون اپلیکیشن‌های گوگل، در محصولات خود استفاده کند؛ اما برای استفاده از فروشگاه اپلیکیشن‌های گوگل که هزاران برنامه را در خود جای داده است، این شرکت‌ها ملزم به امضای قراردادی با گوگل هستند که «موافقت‌نامه‌ی پخش اپلیکیشن‌های همراه» نامیده می‌شود.

گوگل این تفاهم‌نامه‌ها را به‌صورت عمومی منتشر نمی‌کند؛ اما در جریان درگیری حقوقی میان مانتن‌ویوو و اوراکل در سال ۲۰۱۲، دو مورد از این تفاهم‌نامه‌ها به‌عنوان مدرک ارائه شده بودند. بر اساس مفاد موجود در این تفاهم‌نامه، تعدادی از اپلیکیشن‌های گوگل بایستی به‌صورت پیش‌فرض روی ابزارهای هوشمند نصب شوند. علاوه بر این، تولیدکنندگان ملزم خواهند بود تا از موتور جستجوی گوگل به عنوان موتور جستجوی پیش‌فرض استفاده کنند و دو گزینه‌ی جستجو و فروشگاه اپلیکیشن‌ها را در کنار صفحه‌ی اصلی (Home Screen) قرار دهند. بر اساس این قرارداد، دیگر سرویس‌های گوگل نیز تنها باید با یک سوایپ از صفحه‌ی اصلی قابل دسترسی باشند. در عین حال، یکی از سخن‌گویان گوگل ادعا کرده که در حال حاضر این تفاهم‌نامه شرکت‌ها را ملزم نمی‌کند تا موتور جستجوی گوگل به عنوان موتور جستجوی پیش‌فرض استفاده کنند.

اثرات تغییرات خواسته شده از سوی کمیسیون اروپا، توانایی گوگل در ارائه‌ی تبلیغات هدفمند و سودآوری آن‌ها را به خطر می‌اندازد. دو اپلیکیشنی که هدف تصمیمات اتحادیه‌ی اروپا قرار گرفته‌اند موتور جستجوی گوگل و مرورگر کروم هستند؛‌ دو محصولی که در بین کاربران از محبوبیت بالایی برخوردار هستند. به عقیده‌ی تارون پاتاک، یکی از اعضای موسسه‌ی تحقیقاتی Counterpoint، حتی اگر این اپلیکیشن‌ها روی ابزارها نصب نشده باشند؛ احتمالا کاربران آن‌ها را از فروشگاه اپلیکیشن‌ها دریافت کرده و نصب می‌کنند.

امروزه گوشی‌های اندرویدی با ۱۱ اپلیکیشن ساخت گوگل ارائه می‌شوند که هرکدام به گونه‌ای به سودآوری این شرکت کمک می‌کنند. سرویس یوتیوب تبلیغات را به کاربران نشان می‌دهد، گوگل درایو هم فضای ذخیره‌سازی ۱۰۰ گیگابایتی را با هزینه‌ی۲ دلار در ماه در اختیار کاربران قرار می‌دهد. در ماه می نیز گوگل از کابران دعوت به عمل آورده‌بود تا آلبوم‌های عکس ویژه‌ی روز مادر را از طریق اپلیکیشن تصاویر گوگل (Google Photos) خریداری کنند.

به گفته‌ی سامیت آگاروال، یکی از رؤسای پیشین بخش مدیریت محصولات موبایل گوگل، این شرکت در دهه‌ی گذشته سخت تلاش می‌کرد تا به یکی از بازیگران عرصه‌ی موبایل تبدیل شود. رؤسای گوگل معتقد بودند که اگر مجبوب‌ترین سیستم‌عامل موبایل به آن‌ها تعلق داشته باشد، آینده‌ی دنیای رایانه‌ها در اختیار آن‌ها خواهد بود. آقای آگاروال می‌گوید:

مالیکت این سیستم‌عامل، به منزله‌ی مالکیت سرنوشت ما بود.

در سال ۲۰۰۵، گوگل ۵۰ میلیون دلار برای تصاحب اندروید پرداخت کرد؛ در آن زمان، اندروید استارتاپ کوچکی بود برای ساخت سیستم‌عاملی سازگار با ابزارهای لمسی قابل حمل. برنامه‌ی اولیه‌ی تیم اندروید این بود که هسته‌ی سیستم‌عامل را به صورت مجانی در اختیار تولیدکنندگان قرار دهند و برای ویژگی‌های اضافه مبالغی را از تولیدکنندگان دریافت کنند.

به گفته‌ی نیک سیرز، یکی از موسسان اولیه‌ی استارتاپ اندروید، با شروع مذاکره با مدیران اجرایی گوگل برای تصاحب اندروید، این برنامه‌ها فراموش شدند. مدیران گوگل ایده‌ی جدیدی را پیش‌روی موسسان اندروید قرار دادند. بر اساس ایده‌ی گوگل، با استفاده از یک الگوی اقتصادی جدید، امکان ارائه‌ی مجانی اندروید برای تمام تولیدکنندگان وجود داشت.

HTC Dream؛ اولین گوشی اندرویدی

مسئولان گوگل، به‌جای دریافت هزینه برای ویژگی‌های اضافه‌ی اندروید، راه‌حل متفاوتی در سر داشتند. آن‌ها پیش‌بینی می‌کردند که میلیون‌ها نفر از طریق گوشی‌های اندرویدی خود به جستجو در اینترنت و تماشای ویدئو خواهند پرداخت؛ گوگل می‌توانست داده‌هایی را از این افراد جمع‌آوری کند و تبلیغات مرتبط را برای آن‌ها به نمایش بگذارد. هرچند که یکی از سخن‌گویان گوگل از اظهار نظر در رابطه با ماهیت مطالب مورد بحث میان تیم اندروید و گوگل خودداری کرد.

اولین گوشی اندرویدی، که محصول HTC بود، در سال ۲۰۰۸ پا به عرصه‌ی حیات گذاشت. تنها دو سال بعد، فروش محصولات اندرویدی از فروش آیفون‌های اپل پیشی گرفت. ده‌ها تولید کننده‌ی مختلف به استفاده از اندروید روی آوردند؛ به این امید که بتوانند آیفون‌های اپل را از گردونه‌ی رقابت حذف کنند.