خرید تیک‌تاک، چند دهه تجربه مایکروسافت در بازار چین را به چالش می‌کشد

درصورتی‌که ‌مایکروسافت کسب‌وکار تیک‌تاک در ایالات متحده را با موفقیت خریداری کند، ممکن است بیش از دو دهه تلاش‌های این شرکت برای ایجاد جای پا در بازار چین، اندکی ثمر‌بخش شود. بااین‌حال، همان‌گونه که روابط بین چین و ایالات متحده درحال بدتر شدن است، سرمایه‌گذاری طولانی‌مدت ردموندی‌ها در بازار چین نیز با مبهم‌ترین دوره‌ی تاریخی خودش روبه‌رو است.

فعالیت مایکروسافت در دنیای فناوری چین، از زمان ساخت مرکز تحقیقاتی این شرکت در پکن در اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰ میلادی، ارتباطات شخصی مهمی را رقم زد. ژانگ ییمینگ، بنیان‌گذار ByteDance، شرکتی که مالک اپلیکیشن تیک‌تاک است، تنها چند ماه پیش از آغاز فعالیت استارتاپ خود، برای مایکروسافت کار می‌کرد. در آن تاریخ چنین موضوعی غیرمعمول نبود؛ آزمایشگاه تحقیقاتی مایکروسافت در اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰ و دهه‌ی ۲۰۰۰ میلادی به‌عنوان مهد پرورش کارآفرینانی شناخته می‌شد که بعدها موتور محرک انقلاب فناوری چین شدند.

ردموندی‌ها استعدادهای زیادی را پرورش دادند؛ از یین چی، بنیان‌گذار Megvii که شرکتی فعال در حوزه‌ی سیستم‌های تشخیص چهره است تا لین بین که به‌عنوان هم‌بنیان‌گذار شرکت سازنده‌ی گوشی‌های هوشمند، شیائومی شناخته می‌شود. در دوره‌ی یادشده، پلتفرم جهانی و آزادی که مایکروسافت برای تحقیقات پیشرفته‌ی علوم کامپیوتری ارائه کرد، در چین بی‌سابقه بود. در کشور مذکور، بخش تحقیقات مایکروسافت (Microsoft Research) بهترین فارغ‌التحصیلان PhD را دراختیار داشت. یکی از مدیران اجرایی سابق مایکروسافت در چین دراین‌باره اظهار داشت:

تمامی ارتباطات پیشین مایکروسافت و ByteDance باعث شده بود تا خطوط ارتباطی قابل‌اعتمادی به‌وجود آید و هر دو شرکت می‌توانستند از مزایای آن استفاده کنند.

او خاطرنشان کرد که ژانگ با هری شام، معاون پیشین مایکروسافت دوستی نزدیکی داشته است. همچنین، شاگرد هری، ما وی یینگ، تا ماه پیش به‌عنوان رئیس بخش هوش مصنوعی در ByteDance مشغول به‌کار بود. همچنین، مایکروسافت مشغول انجام فعالیت‌هایی برای ایجاد ارتباط با نخبگان سیاسی چین بود. بیل گیتس، بنیان‌گذار شرکت مذکور، جزو معدود مدیران اجرایی خارجی بود که با سه رئیس‌جمهور چین به‌صورت پیاپی دیدار کرده است. اولین ملاقات در سال ۱۹۹۵ و زمانی صورت گرفت که مایکروسافت فعالیت‌های خودش را در چین آغاز کرده بود. پنج سال پیش نیز شی جیپینگ، رئیس‌جمهور کشور یادشده از دفتر مرکزی مایکروسافت در شهر ردموند ایالت واشنگتن دیدار کرد و از این شرکت برای توسعه‌ی صنعت فناوری ارتباطات و اطلاعات (ICT) در چین قدردانی کرد.

علاوه‌بر بینگ که تنها موتور جست‌وجوگر خارجیِ همیشه دردسترس در چین است و نتایج جست‌وجو در سرزمین اصلی چین را سانسور می‌کند، مایکروسافت دو پلتفرم از سه پلتفرم اصلی خارجی با محوریت محتوای تولیدشده توسط کاربران در چین را دراختیار دارد. این پلتفرم‌ها شامل لینکدین، وب‌سایت حرفه‌ای شبکه‌سازی و گیت‌هاب، وب‌سایت اشتراک کد برای توسعه‌دهنگان است. سومین پلتفرم، بخش بررسی در وب‌سایت آمازون است.

باتمامی موارد یادشده، ربکا مک‌کینون، مدیر وب‌سایت Ranking Digital Rights در گفت‌وگو با نشریه‌ی ArsTechnica خاطرنشان کرد که مایکروسافت در سال ۲۰۰۵ میلادی پس از انتقادها درباره‌ی حذف وبلاگ یک روزنامه‌نگار چینی، پلتفرم وبلاگ‌نویسی خودش را غیرفعال کرد. همچنین، او افزود که ردموندی‌ها برای سرویس اوت‌لوک (Outlook) نسخه‌ی چینی ارائه ندادند. مایکروسافت عمدا از انتشار اوت‌لوک چینی اجتناب کرد.

مک‌کینون اظهار داشت که این شرکت به‌دلیل توجه نظارتی اتحادیه‌ی اروپا در تفکیک میزان داده‌ها نسبت‌به حوزه‌ی جغرافیایی سخت‌گیر بوده و بعید است اجازه دهد، درخواست‌های دولت چین تهدیدی برای داده‌های ایالات متحده ایجاد کند. مایکروسافت در پروژه‌های خودش در چین تلاش می‌کند تا کمترین خطر را برای کاربران چینی ایجاد کند. شرکت‌های چینی در این زمینه دست‌وپا بسته‌تر هستند.

پس از تصویب قانون امنیت ملی هنگ‌کنگ که اختیارات گسترده‌ای برای نظارت‌بر مخالفان سیاسی دراختیار مقامات چینی می‌گذارد، حمایت از کاربران دربرابر پکن دشوارتر خواهد شد. در ماه ژوئیه، مایکروسافت اعلام کرد که پاسخ به درخواست‌های مقامات هنگ‌کنگ برای داده‌های کاربران را معوق می‌کند. همچنین، تحقیقات مایکروسافت در چین که احتمالا بزرگ‌‌ترین دارایی این شرکت در دو دهه‌ی گذشته است، مشمول همکاری‌هایی با دانشکده‌ی ملی فناوری دفاعی است که توسط ارتش چین اداره می‌شود. مدیریت مایکروسافت روی موارد تحقیقاتی بسیار سطحی است. دومین مدیر اجرایی سابق مایکروسافت در چین دراین‌رابطه اظهار داشت:

محدودکردن همکاری‌های تحقیقاتی، پرسشی به‌غایت دشوار است. محیط‌های تحقیقاتی به خودی‌خود بسیار لیبرال هستند. ممکن است مردم همکاری‌های پژوهشی را زیر سؤال ببرند؛ ولی محققان ما از نظر خودشان می‌خواهند با بهترین همکارانی که در حوزه‌ی کاری‌شان می‌یابند کار کنند.

صرف‌نظر از موارد مذکور، با اینکه مایکروسافت جایگاه محکمی در چین دارد و برای مثال، ۹۰ درصد از کامپیوترهای شخصی در کشور یادشده با سیستم‌عامل ویندوز کار می‌کنند و تا همین اواخر، وب‌سایت‌های دولتی تنها با مرورگر اینترنت اکسپلورر به‌درستی کار می‌کردند، چنین موضوعی از نظر مالی برای ردموندی‌ها سودآور نبوده است. نبردی طولانی بر سر دزدی نرم‌افزار که سال‌های متمادی، دیپلماسی ظریف مایکروسافت را در برابر مجریان قانون چینی قرار داده، حاصلی جز پیروزی‌های جزئی نداشته است.

برد اسمیت، مدیر مایکروسافت اوایل امسال گفته است: "یافتن نرم‌افزارهای مایکروسافت در چین و حتی در ادارات دولتی این کشور کار سختی نیست. بااین‌حال، پیدا کردن نرم‌افزارهایی که بابت آن به مایکروسافت پول پرداخت شده است کار به‌غایت دشواری است." او اعلام کرد که سود حاصل از تجارت با چین برای مایکروسافت، تنها ۱٫۸ درصد از درآمدهای  این شرکت از بازارهای جهانی است. تغییر رویه‌ی مایکروسافت برای تمرکز روی سرویس‌های ابری آژور در سطح جهان، با دشواری‌هایی در چین روبه‌رو شده است.

بازیگران خارجی برای ورود به حوزه‌ی محاسبات و خدمات ابری در کشور مذکور، موانع فراوانی پیش رو دارند. براساس اظهارات یکی از مشاوران فنی مایکروسافت، با اینکه تعدادی از مدیران اجرایی این شرکت می‌خواستند تا بخش زیان‌ده سرویس‌های ابری در چین را تعطیل کنند، ساتیا نادلا، مدیرعامل شرکت مذکور مانع از انجام این کار شد. این مشاور در گفت‌وگو با نشریه‌ی ArsTechnica گفت: "حافظه‌ی چین همچون یک فیل است. اگر کسب‌وکاری را از آن کشور خارج کنید، بازگرداندن آن بسیار دشوار است." مایکروسافت از هرگونه اظهار نظری دراین‌باره امتناع کرد.

بااین‌حال، مایکروسافت مشتاق است تا هم پایگاه تحقیقاتی خودش را در دومین کشور ابرقدرت فناوری نگه دارد و هم روابط خوبی که تاحدودی باعث آمدن تیک‌تاک به میز مذاکره شده را ادامه دهد. در ماه دسامبر سال گذشته، ردموندی‌ها با انتشار مطلبی در شبکه‌ی اجتماعی وی‌چت با عنوان «اگر یک‌بار کارمند مایکروسافت باشید، همیشه کارمند مایکروسافت خواهید بود»، شبکه‌ی Alumni را در چین راه‌اندازی کرد. ژانگ یاکین، مدیر موتور جست‌وجوی چینی بایدو در این رابطه گفت: "شبکه‌ی Alumni مایکروسافت می‌تواند سفیر و پیام‌رسان مثبتی برای روابط چین و آمریکا باشند."

غول فناوری ایالات متحده با کمترین میزان از عصبانیت از طرف پکن یا ملی‌گراهای چینی روبه‌رو بوده است. رو ما، نویسنده‌ی کتابی در شرف چاپ درباره‌ی ByteDance گفت: "نظر غالب این است که دولت چین، به آن اندازه که درباره‌ی هواوی تلافی کرد تلاش نمی‌کند." اینکه مایکروسافت تا چه زمانی می‌تواند بخش روبه‌رشد سیاسی را هدایت کند یا درنهایت خواهد توانست که سود حاصل از پایگاه فناوری خودش در چین را حفظ کند یا آن را افزایش دهد، بحث دیگری است. مدیر اجرایی پیشین مایکروسافت در چین خاطرنشان می‌کند که بیل گیتس و ساتیا نادلا طرز فکر جهانی دارند. او می‌گوید با‌این‌حال، این طرز فکر با سیاست‌های فعلی ایالات متحده به چالش کشیده شده است و مدیران مستقر در ردموند، شاید درباره‌ی استراتژی بلندمدت آن‌ها درباره‌ی چین متعجب شوند.

مدیر اجرایی دیگر مایکروسافت خاطرنشان می‌کند که روابط خوب شرکت مذکور با چین، آینده‌ی این کشور که مصمم به تعویض فناوری‌های خارجی با موارد جایگزین داخلی است را تغییر نخواهد داد.