DeFi چیست؛ هر آنچه باید در مورد امور مالی غیر متمرکز بدانیم

دیفای از بلاک‌چین، تکنولوژی پشت پرده‌ی بیت‌کوین، الهام می‌گیرد. این تکنولوژی به چندین نهاد اجازه می‌دهد کپی تاریخچه‌‌ی تراکنش‌ها را نگه ‌دارند؛ این بدان معنی است که توسط منبعی مرکزی و واحد کنترل نمی‌شوند. این امر از آن لحاظ مهم است که سیستم‌های متمرکز و مسئولان انسانی باعث محدود شدن سرعت و کاهش پیچیدگی تراکنش‌ها و در عین حال، کاهش کنترل کاربر روی پول می‌شوند. دیفای از این لحاظ منحصربه‌فرد است که کارکرد بلاک‌چین را از یک سیستم انتقال پول ساده به سیستم‌های مالی پیچیده تبدیل می‌کند.

بیشتر بخوانید: اصطلاحات رایج و کاربردی دنیای ارز دیجیتال

رمزارزها عهد بسته‌اند که پول و پرداخت‌ها برای همه فارغ از مکان آن‌ها، به‌صورت جهانی در دسترس باشد. امور مالی غیر‌ متمرکز یا دیفای (DeFi) و جنبش مالی آزاد (Open Finance Movement) این عهد را گامی جلوتر برده است. برای تمامی خدمات مالی مورد استفاده‌ی خود، جایگزینی جهانی و آزاد را تصور کنید. پس‌انداز، وام، ترید، بیمه و ... برای هر کس در دنیا تنها با یک تلفن هوشمند و یک خط اینترنت در دسترس خواهد بود.

این امر اکنون بر بستر قراردادهای هوشمند بلاک‌چین مانند اتریوم (Ethereum) ممکن شده است. «قراردادهای هوشمند» برنامه‌هایی هستند که روی بستر بلاک‌‌چین کار می‌کنند و می‌توانند به‌صورت خودکار زمانی‌که شرایط خاصی فراهم شد، اجرا شوند. این قراردادهای هوشمند توسعه‌دهنده‌گان را قادر می‌سازند تا قابلیت‌های بسیار پیچیده‌تر از ارسال و دریافت رمزارز را ایجاد کنند. این‌ها همان برنامه‌هایی هستند که به آن‌ها برنامه‌ی غیر متمرکز یا دَپ (DApp) می‌گوییم.

می‌توان د‌پ را به‌عنوان اپلیکیشنی در نظر گرفت که براساس تکنولوژی غیر متمرکز ساخته شده‌ است. این برنامه توسط یک نهاد یا شرکت منفرد و متمرکز کنترل نمی‌شود. (به کلمه‌ی دپ عادت کنید زیرا از این‌جا به بعد در مورد آن زیاد خواهید شنید.)

حال بیایید ببینیم چه چیزی این دپ‌های دیفای را از رقیبان آن‌ها در بانک‌های سنتی یا بازار سهام متمایز می‌سازد؟

• در اساس، فعالیت این کسب‌و‌کارها توسط یک سازمان و کارمندانش مدیریت نمی‌شود؛ بلکه قوانین در کد (یا همان قرارداد هوشمند) نوشته شده است. زمانی‌ که قرارداد هوشمند روی بلاک‌چین راه‌اندازی شد، دپ‌های دیفای می‌توانند بدون دخالت یا با اندکی دخالت انسان اجرا شوند؛ البته در عمل، توسعه‌دهندگان اغلب دپ‌ها را توسط ارتقا یا رفع باگ سر پا نگه‌ می‌دارند.
• کد برای نظارت همگان به‌صورت شفاف روی بلاک‌چین در‌ دسترس است. این کار نوع دیگری از اطمینان استفاده‌کنندگان را ایجاد می‌کند؛ زیرا هر ‌کسی فرصت درک عملکرد قرارداد یا یافتن باگ‌های آن را دارد. همچنین تمامی فعالیت‌‌های تراکنش برای مشاهده در دسترس عموم است. این امر سؤالاتی در مورد حریم خصوصی ایجاد می‌کند؛ اما تراکنش‌ها به‌صورت پیش‌فرض دارای نام مستعار هستند؛ یعنی به‌طور مستقیم با هویت واقعی فرد در ارتباط نیستند.
• دپ‌ها از روز اول طراحی شده‌اند تا جهانی باشند. در تگزاس باشید یا تهران ،به همان خدمات دیفای و شبکه‌ها دسترسی دارید. البته قوانین محلی می‌تواند اعمال شود؛ ولی از لحاظ تکنیکی، بیشتر برنامه‌های دیفای برای تمامی کسانی که خط اینترنت دارند در دسترس است.
• بدون نیاز به دریافت مجوز برای ساخت یا مشارکت در برنامه‌های دیفای، همه می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. برخلاف امور مالی امروزه، نگهبان یا حساب با فرم‌‌های طولانی وجود ندارد. کاربران به‌صورت مستقیم با قراردادهای هوشمند ازطریق کیف‌پول رمزارزشان (والت کریپتو) در ارتباط هستند.
• تجربه‌ی کاربر انعطاف‌پذیر: اگر از واسط کاربری یک دپ مشخص خوشتان نمی‌آید، می‌توانید از یک واسط کابری شخص ثالث یا خودتان استفاده کنید. قراردهای هوشمند مانند API آزاد هستند که همه می‌توانند برای آن برنامه بسازند.
• سازگاری: اپلیکیشن‌های دیفای همانند قطعات بازی لگو می‌توانند از ترکیب سایر محصولات دیفای ساخته یا تشکیل شوند؛ برای مثال استیبل‌کوین‌ها، مبادله‌های غیر متمرکز و بازارهای قابل پیش‌بینی می‌توانند برای ساخت محصولاتی کاملا جدید با هم ترکیب شوند.

دیفای درحال‌حاضر یکی از سریع‌ترین بخش‌های حوزه رمزارز است. ناظران صنعت، کشش را با معیاری جدید اندازه می‌گیرند: «مقدار اتریومی که در دیفای قفل شده است.» در هنگام نگارش این مقاله کاربران بالغ بر ۶۰۰ میلیون دلار رمزارز را در این قراردادهای هوشمند سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

شگفت‌زده شدید؟ حال بیاید با تعدادی از معروف‌ترین دپ‌های دیفای که امروز می‌توانید آن‌ها را امتحان کنید، آشنا شوید. ابتدا به یک کیف پول رمزارز که دارای مروگر داخلی دپ باشد نیاز دارید؛ مانند والت کوین‌بیس (Coinbase Wallet). همچنین می‌توانید از بیشتر این دپ‌ها روی دسک‌تاپ با اسکن کد QR از گزینه‌ی تنظیمات کوین‌بیس، استفاده کنید.

هنوز در روزهای آغاز کار دپ‌ها قرار داریم؛ به همین خاطر کاربران باید قبل از استفاده از محصولات و سرویس‌ها به‌خوبی تحقیق کنند. مانند تمام کدهای کامپیوتری، قراردادهای هوشمند می‌توانند در مقابل خطای برنامه‌نویسی ناخواسته یا هک،‌ آسیب‌پذیر باشند.

اکنون با برخی از دپ‌های معروف آشنا می‌شویم که در حوزه‌های مختلف دیفای فعالیت می‌کنند:

میکر یک پروژه‌ی استیبل‌کوین است که هر استیبل‌کوین آن به نام دای (DAI)، معادل یک دلار آمریکا است و توسط وثیقه به شکل رمزارز ضمانت می‌شود. استیبل‌کوین‌ها قابلیت برنامه‌نویسی ارز دیجیتال را دارا هستند و عیب نوسان ارزهای دیجیتال سنتی مانند بیت‌کوین و اتریوم را ندارند.

می‌توانید استیبل‌کوین دای خود را در دپ میکر اوسیس (Maker Oasis) بسازید. میکر فراتر از یک پروژه‌ی استیبل‌کوین است و آرزوی تبدیل شدن به یک بانک مرکزی غیر متمرکز دارد. افرادی که توکن جدا ولی مرتبط MKR دارند، می‌توانند در تصمیم‌های مهم رأی بدهند؛ از جمله هزینه ثبات (Stability Fee) که مشابه همان رأی کمیته بازار آزاد فدرال رزرو آمریکا روی نرخ وجوه فدرال (Fed Funds) است.

استیبل‌کوین دیگر با معماری متفاوت، USD کوین (USDC) است. هر توکن USDC توسط یک دلار آمریکا در حساب بانکی حساب‌رسی شده، ضمانت می‌شود.

کامپاند، دَپی بر مبنای بلاک‌چین است که برای پرداخت و دریافت وام ارز دیجیتال و کسب بهره از آن به‌ کار می‌رود. شاید به مقداری پول نیاز دارید تا اجاره خود را بپردازید یا با آن خواروبار بخرید، اما پول‌هایتان در سرمایه‌های کریپتو گیر کرده است. برای این کار می‌توانید ارز دیجیتال خود را در قرارداد هوشمند کامپاند به‌عنوان وثیقه قرار بدهید و در مقابل آن وام بگیرید. قرارداد کامپاند به‌طور خودکار وام دهنده‌ها و گیرنده‌ها را با هم جفت و نرخ‌ بهره را به‌صورت پویا بر مبنای عرضه و تقاضا تنظیم می‌کند.

از دیگر دپ‌‌های پرداخت و دریافت وام، آوه (Aave) و dYdX هستند. گردآوران داده‌ای همچون LoanScan نرخ‌ بهره وام را در سرتاسر شبکه جمع‌آوری می‌کنند که از آن‌ها برای یافتن بهترین نرخ بهره استفاده می‌شود. 

یونی‌‌سواپ ( Uniswap) مبادله ارز دیجیتالی است که کاملا براساس قراردادهای هوشمند اجرا می‌شود و به شما امکان معامله‌ی توکن‌های معروف را به‌طور مستقیم از والتتان می‌دهد. این نوع کیف پول با کیف‌هایی مانند کوین‌بیس که رمزارز و کلید خصوصی‌تان را نگه‌‌ می‌دارد، متفاوت است. یونی‌سواپ از مکانیزمی خلاقانه به نام بازارسازی خودکار بهره می‌گیرد تا تریدها در نزدیکی قیمت بازار انجام شود. علاوه بر ترید و مبادله توکن، هر کاربر می‌تواند با تأمین تسویه‌پذیری یا شناوری (Liquidity)، رمزارز خود را در این برنامه بخواباند. از این طریق مقداری از حق‌العمل مبادله‌های انجام‌شده از آن او می‌شود؛ به این کار پولینگ (Pooling) می‌گویند.

سایر پلتفرم‌های مبادله‌ی غیر متمرکز (DEXها) 0x، Airswap، Bancor، Kyber، IDEX، Paradex و Radar Relay است.

اگور پروتکل غیر متمرکز پیش‌بینی بازار است. با آگور می‌توان در مورد نتیجه‌ی رویدادها رأی داد؛ با این تفاوت که با اضافه کردن ارزشی به رأی، خود را در معرض سود یا ضرر می‌گذارید. پلتفرم‌های پیش‌بینی بازار مانند آگور و گسر (Guesser) نوپا هستند؛ اما چشم‌اندازی از آینده را فراهم می‌کنند. به کمک آن‌ها کاربران با استفاده از خرد‌ جمعی، پیش‌بینی‌های بهتری انجام می‌دهند.

سینتتیکس پلتفرمی است که به کاربران امکان ساخت و مبادله‌ی سرمایه‌های ترکیبی مانند طلا، نقره، رمزارزها و پول‌های سنتی مانند یورو می‌د‌هد. سرمایه‌های ترکیبی توسط وثیقه‌های اضافه که در برنامه‌ی سینتتیکس قفل شده است، ضمانت می‌شود.

ساختار ترکیب‌پذیر دیفای موجب ایجاد فرصت‌های نامحدود می‌شود. پول‌توگدر بازی بدون ضرری است که در آن مشارکت‌کنندگان، استیبل‌کوین دای را در یک ظرف سپرده می‌گذارند. در آخر هر ماه برنده‌ای خوشبخت تمامی بهره‌ها را از آن خود می‌کند و بقیه، اصل پول خود را بازپس می‌گیرند.

• کشت سود (Yield Farming): برای تریدرهای آگاهی که تمایل دارند ریسک کنند، امکان کِشت سود وجود دارد. در این کار، کاربران از بین توکن‌های دیفای موجود به‌ دنبال گزینه‌های پرسود می‌گردند.
• استخراج شناوری (Liquidity Mining): این نوع اپلیکیشن دیفای کاربران را با دادن توکن‌های رایگان ترغیب می‌کند. استخراج شناوری فعال‌ترین شکل کشت سود است.
• رپد بیت‌کوین (Wrapped Bitcoin یا WBTC): این روش برای انتقال مستقیم بیت‌کوین روی شبکه اتریوم استفاده می‌شود. WBTC به کاربران در مقابل بیت‌کوینی که در پلتفرم‌های غیر مترکز وام دارند، سود پرداخت می‌کند.

پول و امور مالی از زمان ظهور تمدن بشری به یک شکل وجود داشته‌اند و رمزارز تنها شکل دیگری از آن است. در سال‌های آتی ممکن است تمامی خدمات مالی را که امروزه در سیستم‌ پول فیات (پول سنتی) می‌بینم، برای اکوسیستم رمزارز بازسازی شود. تاکنون بیمه‌ی سرمایه و اکسچنج، وام، امانت و مشتقات آن برای رمزارزها ساخته شده است. گام بعدی چیست؟

در آینده، انتظار داریم کیف پول رمزارزها دریچه‌ای به تمامی فعالیت‌های سرمایه‌‌ی دیجیتال باشد؛ همانند مرورگر اینترنت که امروزه دریچه‌ای به تمام اطلاعات و اخبار جهان است. داشبوردی در یک نرم‌افزار را در نظر بگیرید که نه‌تنها سرمایه‌ها، بلکه مقدار سرمایه قفل شده در پروتکل‌های مالی آزاد، وام‌ها، استخرها و قراردادهای بیمه مختلف را نشان می‌دهد.

در سیستم‌های مالی آزاد، اتفاقی جادویی در حال رخ ‌دادن است. کریپتو، پول را آنلاین کرده است. ما شاهد جهشی کوانتومی در مورد کارکردهای پول و فرصتی بی‌نظیر برای مشاهده‌ی شکوفه ‌زدن صنعتی جدید از صفر هستیم. دیفای ابتدا به صنعت خدمات مالی کنونی خواهد رسید؛ اما در طول زمان درک اینکه چه نوآوری‌هایی خواهند آمد، مشکل است. این امر زمانی اتفاق خواهد افتاد که قدرت ساخت خدمات مالی در دست تمامی افرادی باشد که قادر به نوشتن کد هستند.

این مقاله حاوی توصیه یا پیشنهاد اقتصادی زومیت نیست. خطر از‌دست‌دادن سرمایه در هر سرمایه‌گذاری وجود دارد و سرمایه‌گذار باید پس از مطالعه و تحقیق، خودش تصمیم نهایی را اتخاذ کند و مسئولیت تبعات آن را بر‌عهده گیرد.