با ۵ آتشفشان مرگبار جهان آشنا شوید

صحنه‌ی فوران اخیر آتشفشان آتنا توسط بعضی از خبرنگاران ‌بی‌بی‌سی فیلم‌برداری شد. این فیلم واقعا فوق‌العاده بود و خطرات فوران آتشفشان را به جامعه‌ی انسانی گوشزد کرد.

از سال ۱۶۰۰ میلادی تاکنون، ۲۷۸,۸۸۰ نفر در اثر فعالیت آتشفشانی کشته شده‌اند که بسیاری از این مرگ‌ها ناشی از خطرات ثانویه‌ی مربوط به فوران اصلی بود؛ یکی از این دلایل ثانویه، گرسنگی است که باعث کشته شدن ۹۲ هزار نفر در اندونزی به دنبال فوران آتشفشان تامبورا در سال ۱۸۱۵ و ۳۶ هزار نفر به علت فوران کراکاتوا در سوماترا در سال ۱۸۸۳ شد.

از آغاز دهه‌ی ۱۹۸۰، مرگ‌های مربوط به فوران آتشفشان نسبتا محدود بوده است؛ اما این مشاهده به معنای این نیست که آمادگی و سرمایه‌گذاری در زمینه‌ی مدیریت خطر فوران آتشفشان توجیهی ندارد؛ چرا که این مسئله هر زمانی ممکن است اتفاق بیافتد.

نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد که در قرن ۲۱ فوران‌های آتشفشانی روند افزایشی از خود نشان نداده‌اند و تهدیدی جدی برای مراکز جمعیت به شمار نمی‌آیند. با این حال، شماری از آتشفشان‌ها هنوز تهدیدی بزرگ برای زندگی و معاش بشر هستند.

آتشفشان وزوو (Vesuvius) که به دلیل فوران سال ۷۹ پس از میلاد معروف شده است، باعث نابودی شهرهای پمپی و هرکولانیوم شد و هنوز هم خطر قابل توجهی برای شهرهای اطراف از جمله ناپل و پیرامون آن دارد که محل سکونت ۳ میلیون نفر جمعیت است.

این آتشفشان به علت نوع خاص فورانش هم معروف است! فوران پلینیایی (از نام پلینی کوچک که آتشفشان سال ۷۹ را توصیف کرد، گرفته شده است) همراه با  فوران ستون‌های عظیمی از گاز و خاکستر به استراتوسفر بود که ارتفاع آن به‌مراتب بالاتر از سقف پرواز هواپیماهای تجاری است.

اگر چنین فورانی امروز در این منطقه رخ بدهد، به‌احتمال زیاد پیش از آن تعداد زیادی زمین‌لرزه‌ی پی‌درپی خبر از وقوع یک فوران آتشفشانی در آینده‌ی نزدیک خواهند داد و بسیاری از ساکنین، منطقه را ترک خواهند کرد. در صورتی که در این شرایط اهالی منطقه را ‌ترک نکنند، با بارانی از سنگ‌های سنگین مواجه می‌شوند که توسط ستون‌های گازی به اطراف پرتاب می‌شوند.

پس از آن، آتشفشان شروع به تخلیه انرژی خواهد کرد و ستون آن فرو خواهد ریخت که باعث می‌شود تکه‌های سنگ و ذرات خاکستر به آسمان پرتاب شوند و بعد با سرعتی ویرانگر به زمین بازگردند.

ابرهای گازی و جریان‌های آذرآواری (جریانی از گاز داغ و سنگ) همچون سیلی از دامنه‌ی آتشفشان جاری می‌شوند و هر چه در مسیرشان قرار بگیرد، نابود می‌کنند و تا شعاع ۱۰ کیلومتر پراکنده می‌شوند که به این ترتیب می‌توانند ناپل مدرن را به یک پمپی جدید دیگر تبدیل کنند!

این آتشفشان آفریقای مرکزی در طول چند دهه‌ی گذشته چندین بار فوران کرده است. هر چند فوران‌های آن حالت انفجار نداشته‌اند و به‌صورت ریزش گدازه‌های خطرناک بوده‌اند. در صورت فوران، گدازه‌ها می‌توانند به‌سرعت جریان پیدا کنند و بدون هیچ هشداری تمام اطراف آتشفشان را غرق کنند.

در سال ۲۰۰۲، سیلی از گدازه‌ از قله‌ی این آتشفشان جاری شد و با سرعتی معادل ۶۰ کیلومتر بر ساعت به سمت شهر مجاور خود، گوما رسید؛ در بخش‌هایی عمق جریان گدازه به دو متر می‌رسید.

خوشبختانه، هشدارهای لازم به‌موقع داده شد و بیش از ۳۰۰ هزار نفر موفق به ‌ترک به‌موقع شدند. البته کنگو از لحاظ سیاسی منطقه‌ای بی‌ثبات است و ممکن است در رویدادهای مشابه این اعلام آمادگی صورت نگیرد.

پوپوکاتپتل (Popocatepetl) یا به گفته‌ی بومیان منطقه «پوپو»، در ۷۹ کیلومتری جنوب غرب یکی از بزرگ‌ترین شهرهای دنیا یعنی مکزیکوسیتی با  جمعیت ۲۰ میلیون نفر قرار دارد. آتشفشان پوپو به‌طور منظم فعال است و آخرین فعالیت آن در سال ۲۰۱۶ شکل گرفت که در آن ستونی از خاکستر به ارتفاع پنج کیلومتری پرتاب شد.

در سال‌های اخیر، دیگر فعالیت‌های این آتشفشان، توده‌هایی از خاکستر به بیرون پرتاب کرده‌اند. این توده‌های خاکستر در صورت مخلوط شدن با آب، لایه‌ی ضخیم گل مانندی بر سطح کوه ایجاد می‌کنند که می‌تواند با سرعت نسبتا زیادی تا کیلومترها به پایین کوه سرازیر شود.

چنین پدیده‌ای «لاهار» نام دارد که به‌شدت مرگبار است و نمونه‌ای از آن در سال ۱۹۸۵ اتفاق افتاد. منبع آتشفشان در ۶۰ کیلومتری شهر آرمروی کلمبیا قرار داشت و ۲۶ هزار نفر در اثر این فاجعه کشته شدند.

علت این فاجعه، ذوب شدن یخ‌های قله‌ پوپوکاتپتل در اثر فعالیت آتشفشانی بود. ضمن این‌که بارش باران یا ذوب برف‌های موجود بر سطح کوه می‌تواند پدیده‌ای مشابه در پوپو ایجاد کند.

کراکاتوا (Krakatoa) آتشفشان بدنامی است؛ چرا که باعث مرگ ۳۶ هزار نفر از اهالی در سال ۱۸۸۶ شد. انرژی حاصل از این فوران ۱۳ هزار برابر بمب اتمی فرود آمده در هیروشیما بود. این فوران، جزیره‌ی آتشفشانی را کاملا نابود کرد. هر چند که در عرض ۵۰ سال جزیره‌ی جدیدی جای آن را گرفته است.

جزیره‌ی جدید که «آناک کراکاتوا» (به معنای فرزند کراکاتوا) نام دارد، از دهه‌ی ۱۹۲۰ دایر است و رشد قابل توجهی با مرور زمان داشته و ارتفاع امروزی آن به ۳۰۰ متر می‌رسد. فعالیت‌های جدید و قابل توجه این آتشفشان از سال ۲۰۰۷ آغاز شد و در مارس ۲۰۱۷ فعالیت‌های بیشتری از این آتشفشان گزارش شد.

هیچ‌کس به‌درستی نمی‌داند که رشد چشمگیر آناک کراکاتوا می‌تواند منجر به تکرار فاجعه‌ی دوران پدر شود یا نه. به هر حال این جزیره بین پرجمعیت‌ترین جزیره‌های‌ اندونزی یعنی جاوا و سوماترا قرار گرفته است و تهدیدی برای ساکنان آن‌ها به‌حساب می‌آید.

این آتشفشان که در بخش دورافتاده‌ای از آسیا قرار دارد چندان معروف نیست و آخرین فوران آن مربوط به سال ۱۹۰۳ است. با این حال، تاریخ روایت‌ ترسناکی از آن فاجعه دارد. در حوالی سال ۹۶۹ پس از میلاد، یکی از بزرگ‌ترین فوران‌های آتشفشانی در طی ۱۰ هزار سال گذشته اتفاق افتاد و گدازه‌های آن سه برابر بیشتر از فوران آتشفشان کراکاتوا در سال ۱۸۸۶ بود.

یکی از خطرات اصلی این آتشفشان، وجود دریاچه‌ای عظیم با حدود ۹ کیلومتر مکعب آب در دهانه‌ی آن است. اگر گدازه‌های این دریاچه شکسته شود، لاهاری تولید می‌کند که می‌تواند زندگی ۱۰۰ هزار نفر اهالی منطقه را مورد تهدید قرار دهد.

در اوایل سال ۲۰۰۰، دانشمندان شروع به نظارت شرایط آتشفشان کردند و به این نتیجه رسیدند که فعالیت آن در حال افزایش و دوران خواب محفظه‌ی ماگمای آن رو به پایان است و خطر آن دهه‌های آینده را تهدید می‌کند.

از طرفی چانگبای‌ شان در مرز چین و کره‌ی شمالی قرار گرفته است. از این‌رو، با توجه به چنین موقعیت حساس سیاسی-جغرافیایی، مدیریت کنترل اثرات فعالیت‌های آتشفشانی در این نقطه احتمالا بسیار سخت خواهد بود.