توافق مونترال؛ مثالی بارز از مؤثر بودن موافقت‌نامه‌های زیست محیطی بر کره زمین

موافقت‌نامه‌ی سال ۱۹۸۷ بین کشورهای دنیا برای ترمیم سوراخ بزرگ لایه‌ی اوزون و بهبود آن، تنها یک روند موفقیت‌آمیز بین‌المللی در عرصه‌ی سیاسی نبوده است. این توافق در واقع به‌عنوان یک پیروزی بزرگ در زمینه‌ی محیط زیست در سی سال گذشته به شمار می‌آید که هنوز هم بعد از گذشت سه‌ دهه در حال نجات سیاره‌ی ما با یک روند دور از انتظار است.

توافقی که امروز از آن با نام پروتکل مونترال یاد می‌شود، موفق شد مواد شیمیایی مضری را که با تحلیل رفتن لایه‌ی اوزون در اتمسفر زمین می‌شدند، تبدیل به موادی غیر قانونی برای صنایع وابسته کند. اما پژوهشی جدید نشان می‌دهد که اعمال آن ممنوعیت‌ها دارای اثرات جانبی شگفت‌انگیز و پیش‌بینی‌نشده‌ای هم بوده است: کاهش دور از انتظار آلودگی‌های گلخانه‌ای در ایالات متحده.

تجزیه و تحلیل جدیدی که توسط انستیتوی همکاری برای پژوهش در زمینه‌ی علوم محیطی (CIRES) صورت گرفته، در نوع خود نخستین مطالعه‌ای است که با استفاده از مشاهدات اتمسفری اقدام به اندازه‌گیری کمّی تأثیر پروتکل مونترال در آلودگی‌های گلخانه‌ای ایالات متحده کرده است.

نتایج نشان می‌دهند که ممنوعیت استفاده از مواد تخریب‌کننده‌ی اوزون همچون کلروفلوروکربن‌ها یا CFC‌-ها و همچنین هیدروکلوروفلوروکربن‌ها یا HCFC-ها دارای نتایجی بسیار فراتر از آن مقدار هدف گرفته‌شده برای بازیابی سطوح اوزون در اتمسفر زمین بوده و در واقع باعث ایجاد بهبود در کل اوزون شده است.

بین ‌سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۴، ممنوعیت‌های اعمال‌شده در مصرف این مواد شیمیایی مضر از نظر زیست‌محیطی، در عمل باعث حذف حدود ۱۷۰ میلیون تن از آلودگی‌های کربن دی‌اکسید به‌صورت سالانه شد. لی هو، پژوهشگر سرپرست این تحقیق، در این مورد می‌گوید:

ما با چنین میزان کاهشی غافلگیر شدیم؛ به‌ویژه در قیاس با سایر گازهای گلخانه‌ای.

نتیجه واقعا گیج‌کننده است؛ کاهش یادشده در واقع برابر با حدود نصف کاهش‌های به‌دست‌آمده در ایالات متحده در زمینه‌ی انتشار کربن دی‌اکسید و سایر گازهای گلخانه‌ای در بازه‌ی زمانی یکسان بوده است. مهم‌تر هم اینکه چنین دستاوردی هرگز توسط چارچوب‌های پروتکل مونترال در سال‌های دهه‌ی ۱۹۸۰ میلادی پیش‌بینی نشده بود. سال‌های دهه‌ی هشتاد میلادی به‌عنوان آغاز دورانی شناخته می‌شوند که پیش‌بینی‌های اولیه در زمینه‌ی گرمایش جهانی در میان اهالی دنیای علم انجام شده بود.

پژوهش‌های قبلی نیز چنین اثر جانبی مثبتی را در ممنوعیت مواد تخریب‌کننده‌ی اوزون در سطح جهانی تشریح کرده‌اند؛ اما مورد اخیر به‌عنوان نخستین پژوهشی تلقی می‌شود که نگاهی به چگونگی عملکرد اتمسفر آمریکای شمالی در زمینه‌ی تغییرات دمایی پرداخته است.

پژوهشگران پیش‌بینی می‌کنند که با کاهش حجم‌ CFC و HCFC در هوا (این گازها به‌عنوان عوامل قوی و مخربی شناخته می‌شوند که می‌توانند گرما را تا ۱۰ هزار برابر بیشتر از گاز دی‌اکسید کربن در خود نگه دارند و به‌علاوه باعث تخریب اوزون هم می‌شوند)، پروتکل مونترال حتی دستاوردهای جوی بیشتری نیز در آینده نصیب ما خواهد کرد.

گروه پژوهشی به‌ویژه برآورد می‌کند که پروتکل مونترال تا سال ۲۰۲۵ به‌طور مؤثری باعث کاهش آلودگی‌های ناشی از گازهای گلخانه‌ای در ایالات متحده به مقدار ۵۰۰ میلیون تن در هر سال در قیاس با سطح ثبت‌شده در سال ۲۰۰۵ خواهد شد.

طبیعتا داشتن دستاوردهای ثانویه برای یک توافق‌نامه روند خوشایندی است؛ چنین میزان کاهشی در واقع با ۲۵ تا ۳۰ درصد از مقدار هدف‌ ایالات متحده در نشست پاریس برابری می‌کند. به گفته‌ی هو:

بیشتر این کاهش‌ها در کنار آن مقادیری قرار می‌گیرند که در نشست پاریس (COP21) هدف قرار داده شده‌اند؛ زیرا باید توجه کنیم که کنترل مواد مخرب اوزون از اهداف نشست پاریس نبوده است.

 البته باید اشاره کنیم که پروتکل مونترال همه‌ی مشکلات را در ارتباط با لایه‌ی اوزون حل نکرده است. یکی دیگر از اثرات جانبی موافقت‌نامه‌ی فوق و این بار نه یک اثر جانبی مثبت، مربوط به معرفی موادی موسوم به هیدروفلوروکربن‌ها یا HFC‌-ها است.

این مواد شیمیایی به‌عنوان جایگزینی برای CFC و HCFC در دستگاه‌هایی همانند یخچال‌ها و سیستم‌های تهویه مطبوع معرفی شده‌اند؛ جایی که از مواد فوق به‌عنوان مبرد استفاده می‌شود. اما نکته‌ی اصلی در این است که با وجود مخرب نبودن HFC-ها برای اوزون، کماکان به‌طور مؤثری در به‌ دام انداختن گرما در خودشان مؤثر هستند و این چیزی نیست که ما امروزه در اتمسفر سیاره‌مان به دنبالش باشیم.

خوشبختانه سال گذشته متممی به پروتکل مونترال افزوده شد و ما از این پس شاهد استفاده از CFC-ها نیز نخواهیم بود. این حرکتی بود که جان کری، نماینده‌ی سنای ایالات متحده از آن به‌عنوان مهم‌ترین گام در مسیر پیشگیری از گرمایش زمین و همین‌طور گرمایش زندگی نسل‌های آینده نام برد.

البته ما هنوز با اطمینان نمی‌دانیم که آن متمم تا چه حدی مؤثر خواهد بود؛ اما اگر این متمم چیزی همانند پروتکل اصلی باشد، می‌توانیم به آینده امیدوار باشیم.

شاید هنوز راه زیادی تا حل کردن تمام مشکلات مربوط به اوزون داشته باشیم؛ اما نمی‌توان انکار کرد که پروتکل مونترال کار بسیار قابل توجه و مؤثری در این مسیر برای ما صورت داده است. این توافق باعث کمک به لایه‌ی اوزون و کندتر شدن گرمایش زمین شده است.

از آن مهم‌تر اینکه مونترال به‌عنوان مثالی موفق از جمع شدن سران دنیا در ۳۰ سال پیش برای پیشگیری از یک فاجعه‌ی زیست‌محیطی به شمار می‌رود و این خود برگی ارزشمند و الهام‌بخش از تاریخ است که هیچ‌گاه فراموش نخواهد شد.

دستاوردهای این پژوهش در ژورنال Geophysical Research Letters منتشر شده است.