هفته گذشته دمای هوا در اروپا از قطب شمال کم‌تر بود

جبهه هوای سرد در هفته‌ی گذشته بخش‌های وسیعی از اروپا را درگیر خود کرد و دمای هوای این قاره‌ را به حد زیادی پایین آورد. در رم برای اولین در ۶ سال گذشته برف بارید و در بریتانیا وضعیت به مرحله‌ی هشدار رسید.  روز پنجشنبه ساکنین مناطق جنوبی نروژ دمای هوای منفی ۴۲ درجه‌ی سلسیوس تجربه کردند. اگر ساکنین قاره‌ی اروپا دمای هوای مشابه قطب شمال احساس کردند، قطب شمال دمایی به مراتب گرم‌تر را پشت سر گذاشت.

داده‌های ماهواره‌ای به همراه‌ داده‌های به‌دست‌آمده از پایگاه‌های زمینی نشان می‌دهند که در هفته‌ی گذشته دمای هوای قطب شمال نزدیک به ۲ درجه‌ی سلسیوس بوده است؛ بنابراین قطب شمال ۱۰ درجه‌ی سلسیوس از شرایط نرمال خود و حدود ۲۵ درجه‌ی سلسیوس از بخش‌هایی از نروژ هوای گرم‌تری تجربه کرده است. هوای گرم در قطب شمال و سرد در اروپا، سؤال‌های زیادی در ذهن متبادر می‌سازد. آیا این دو پدیده به هم مرتبط هستند؟ نقش تغییرات اقلیمی در این میان چیست؟

برای جواب به این سؤال باید با پدیده‌ی گردباد قطبی آشنا شویم. گردباد قطبی، سیستمی کم‌فشار از هوای سرد است که بر فراز نواحی قطبی کره‌ی زمین در نزدیکی لبه‌های عمودی سطح زمین قرار می‌گیرد. در شرایط عادی، گرباد قطبی باعث قرارگیری هوای سرد در نواحی قطبی می‌شود و همچون سدی در برابر جریان هوای سرد قرار می‌گیرد تا مانع از حرکت آن به دیگر قسمت‌های گرم‌تر اطراف قطب شود. با این حال در بعضی مواقع این سد با مشکل مواجه می‌شود که نتیجه‌ی آن حرکت جریان هوای سرد به قسمت‌های گرم‌تر است. این اتفاق به‌ندرت اتفاق می‌افتد؛ اما گروهی از پژوهشگران اعتقاد دارند که تغییرات اقلیمی و گرم‌ شدن قطب شمال در تضعیف گردبادهای قطبی نقش دارند. 

در حال حاضر نمی‌توان پاسخ دقیقی به این پرسش داد که داشتن قطبی گرم‌تر چگونه بر رفتار گردبادهای قطبی اثر می‌گذارد. با این حال پژوهشگران‌ معتقدند ذوب شدن تدریجی یخچال‌های طبیعی به دلیل گرمایش زمین، الگو‌های آب‌و‌هوایی پرفشاری ایجاد می‌کند که می‌توانند بر گرباد‌های قطبی تأثیر بگذارند. این الگوها به‌خصوص در نواحی نزدیک به دریای بارنتز و دریای کارا قابل مشاهده هستند. این جبهه هوای پرفشار در مقابل جبهه‌ی کم‌فشار گردباد قطبی قرار می‌گیرد و موجب تضعیف عملکرد آن خواهد شد. اگرچه به‌طور دقیق نمی‌توان علل گردباد‌های قطبی را توضیح داد؛ اما نزدیک به ۹۷ درصد از اقلیم‌شناسان معتقدند که گرمایش زمین نقشی مهم در این زمینه ایفا می‌کند.

لازم به ذکر است که در ماه ژانویه‌ی سال ۲۰۱۸، مساحت اقیانوس منجمد شمالی به کم‌ترین مقدار خود در طول تاریخ (از زمان ثبت داده‌های زمین‌شناسی) رسیده است. در نتیجه تا قبل از پایان فصل زمستان، قسمت‌هایی از یخچال‌های طبیعی این اقیانوس شروع به ذوب شدن کرده‌اند.

تضعیف گردبادهای قطبی باعث فرار جریان هوای سرد به سمت مناطق گرم‌تر می‌شود. در ماه دسامبر سال ۲۰۱۷ و ژانویه‌ی ۲۰۱۸، مناطقی از آمریکای شمالی سردتر‌ین زمستان سال‌های اخیر را تجربه کرده‌اند. به اعتقاد اقلیم‌شناسان، در آمریکای شمالی با ضعیف شدن گردباد قطبی، جریان هوای سرد به سمت مناطقی از کانادا و ایالات متحده حرکت کرده است؛ با این حال برای اظهار نظر‌های دقیق‌تر و تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از این پدیده، زمان‌ بیشتری لازم است.

در هفته‌ی گذشته و در جریان سرمای اروپا، گردباد قطبی نه‌تنها تضعیف نشده بلکه به دو تکه‌ تقسیم شده است. قسمتی به سمت قسمت شمالی اوراسیا و سپس به سمت اروپا حرکت کرد. قسمت دوم به سمت شمال غربی کانادا و در نهایت غرب آمریکا حرکت کرد که باعث افت دما در این نواحی بعد از یک دوره‌ی افزایشی دما شد. در این میان کشورهایی چون اسپانیا با زمستانی سخت‌تر از شرایط عادی مواجه شدند.

دکتر کوهن، اقلیم‌شناس برای توضیح این پدیده از مثال یخچال استفاده می‌کند:

زمانی که درب یخچال بسته است، هوای سرد در یخچال محفوظ می‌ماند. با باز شدن درب، جریان هوای سرد به بیرون از یخچال حرکت می‌کند و داخل یخچال از هوای گرم پر می‌شود. در این مثال، یخچال نواحی قطبی و درب یخچال همچون گردباد قطبی است که از حرکت هوای سرد جلوگیری می‌کند.