آتشفشان ها و ۵ باور نادرست و رایج درمورد آنها
رویدادهای زمین‌شناسی اندکی هستند که از لحاظ مهیب بودن به‌پای فوران‌های آتشفشانی برسند، همواره تصور سهمگینی از رویدادهای آتشفشانی بین همه وجود داشته: فرو ریختن ستون‌های خاکستر و سنگ و ابرهای گاز از آسمان گاه تا ده‌ها کیلومتر و جاری شدن جریان‌های آذرآواری (جریانی از گاز داغ و سنگ) به مانند سیل در دامنه کوه‌های آتشفشان و نابودی هر چیزی را که سر راه‌شان قرار بگیرد.
آتشفشان‌ها می‌توانند رویدادهای مرگباری هم باشند و جان ده‌ها هزار نفر را بگیرند. به‌عنوان مثال، پس از فوران تامبورا در اندونزی که در سال ۱۸۱۵ به وقوع پیوست، قحطی و گرسنگی منجر به مرگ بیش از ۹۲ هزار نفر شد. مورد دیگر، فوران کراکاتوا در سوماترا در سال ۱۸۸۳، موجب سونامی شد که در این رویداد، بیش از ۳۶ هزار نفر جان خود را از دست دادند. اما آمارها نشان می‌دهد که مرگ‌ومیر ناشی از فعالیت‌های آتشفشانی طی ۴ دهه‌ی اخیر نسبتا محدود بوده است. دلیل این مورد به‌گفته‌ی دانشمندان، کاهش فعالیت‌های آتشفشانی در قرن بیست و یکم و فوران آتشفشان‌ها در نواحی کم‌جمعیت بوده است.
آتشفشان‌ها همچنین می‌توانند مناظر تماشایی همچون دریاچه‌های شگفت‌انگیز گدازه‌ای را پدید بیاورند که هم‌اکنون در آتشفشان کیلاویا در جزیره هاوایی، چشم‌انداز دلفریب و البته مهیبی را پیش روی ساکنان این جزیره هاوایی گذاشته است. اما در مورد آتشفشان‌ها معمولا باورهای نادرست زیادی وجود دارد. در ادامه با ۵ باور نادرست در مورد آتشفشان‌ها با ما همراه باشید:
۱. آتشفشان‌های بیشتری نسبت به گذشته فعال‌اند
هر زمان که رویداد آتشفشانی در نقطه‌ای از کره زمین به وقوع می‌پیوندد، می‌توانید تیترهای برخی خبرگزاری‌ها مانند Daily Star را ببینید که مطلبی با این تیتر منتشر کرده بود: «بحران در هسته‌ی زمین، آتشفشان‌ها در همه جای دنیا فوران می‌کنند و کسی نمی‌داند؛ چرا؟» حتی یک وب‌سایت پیشگویی کتاب مقدس هشدار داده بود: «شمار فوران‌های آتشفشانی در حدود سال‌های ۱۹۰۰ و نیز ۱۹۴۰ افزایش یافته و اخیرا هم دوباره چنین اتفاقی افتاده.» در واقع، به‌عقیده‌ی نویسندگان این وب‌سایت، هم‌اکنون اوضاع نسبت به گذشته وخیم‌تر شده است.
فعالیت‌های آتشفشانی در قرن ۲۱ کاهش یافته‌اند
اما با وجود چنین ترس‌هایی، زمین از لحاظ زمین‌شناسی فعال‌تر نشده است. فعالیت‌های زمین‌شناسی در طول زمان، همواره دوره‌های اوج و فرود را سپری کرده‌اند و برخی نقاط سیاره، فوران‌های آتشفشانی یا زمین‌لرزه‌های بیشتری داشته و برخی دیگر هم از این لحاظ فعالیت‌های کمتری را شاهد بوده‌اند. در واقع، به‌طور معمول حداقل ۸ تا ۱۲ آتشفشان در سراسر جهان فعال هستند و هیچ دلیلی ندارد که تصور کنیم، شمار آتشفشان‌های فعال در طول زمان تغییر می‌کند.
فعالیت همیشگی آتشفشان کیلاویا در جزایر هاوایی آن را به یکی از آتشفشان‌های جهان تبدیل کرده که بیشترین بررسی‌ها در آن انجام گرفته
اما با توجه به پیشرفت فناوری‌های مدرن برای نظارت بر آتشفشان‌هایی که گاهی در برخی از دور افتاده‌ترین نقاط جهان واقع شده‌اند، هرگونه خبری درمورد فوران‌های آتشفشانی به‌سرعت در همه‌ی رسانه‌ها منتشر میشود. در واقع، فوران‌هایی که ممکن بود، ۱۰۰ سال قبل به راحتی نادیده گرفته شوند، امروز، به‌سرعت راه خود را به رسانه‌های جمعی و مشخصا در دهه‌ی اخیر به شبکه‌های اجتماعی باز می‌کنند. در نتیجه، باید اذعان کنیم که آتشفشان‌های جهان فعال‌تر نشده‌اند؛ بلکه آگاهی در مورد آتشفشان‌ها افزایش یافته است.
۲. هنگام فوران دود از دهانه‌های آتشفشانی خارج میشود
در اغلب گزارش‌های خبری، بخش‌هایی به مانند این وجود دارد:
فوران آتشفشانی دود را تا ارتفاع ۹ کیلومتری سطح زمین به هوا فرستاد.
اخیرا خبرگزاری Mirror چنین گزارشی منتشر کرد. سفرنامه‌نویسی که در سال ۲۰۱۴ از کوه آتشفشانی ساکورایما در ژاپن دیدن کرده بود، اشاره کرده بود که خاکستر و دود به‌راحتی تا ارتفاع ۱٫۵ کیلومتری زمین پرت می‌شد. و رویترز در سال ۲۰۱۰، ادعا کرد که کوه مراپی در اندونزی، در طول یک دوره از فعالیت آتشفشانی، ابری از دود غلیظ را پدید آورده است.
اما برای آتشفشان‌شناس‌ها، استفاده از عبارتی مانند دود، برای اشاره به مهیب بودن یک فوران آتشفشانی، چندان مطلوب نیست. چرا که برخی از آسیب‌های واقعی آتشفشان‌ها را نادیده می‌گیرد. در حالی که این درست است که آتشفشان‌ها می‌توانند، موادی را تا ارتفاع ۹ کیلومتری و حتی بیشتر به آسمان پرتاب کنند؛ اما هیچ‌کدام از این خروجی‌های آتشفشانی دود نیستند.
خاکستر آتشفشانی از هیچ گونه مواد سوختنی تشکیل نشده است، بلکه از گدازه‌ها و سنگ‌های ریزی که گاهی کوچکتر از ۲ میلی‌متر هستند پدید آمده‌اند. این خاکستر که به نظر شبیه دود است، در واقع، گازهای آتشفشانی به همراه مواد شیشه مانندی هستند که به‌وسیله‌ی بخار آب به هوا پرت می‌شوند.
به طور معمول حداقل ۸ تا ۱۲ آتشفشان در سراسر جهان فعال هستند
به‌همین دلیل است که استنشاق خاکسترهای آتشفشانی بسیار خطرناک است. و درصورت تنفس این گازها، به ریه‌ها آسیب می‌رسد، آسیبی که می‌توان آن را به استنشاق فایبر گلاس بدون استفاده از ماسک مقایسه کرد. البته استنشاق گازهای آتشفشانی به‌مراتب از فایبر گلاس، خطرناک‌تر هستند. چرا که این گازها می‌توانند وارد ریه‌های انسان شوند و با ترکیب شدن مایع درون ریه با خاکستر، ماده‌ای چسبناک را به وجود بیاورند که واضح است، موجب مرگ فرد می‌شوند.
یخچال کوه ایافیاتلایوکوتل در ایسلند. در رویداد سال ۲۰۱۰، با تخلیه انرژی آتشفشان، ستون گاز مهیبی به آسمان فرستاده شد که تا هزاران کیلومتر در سراسر اروپا پیش روی کرد و موجب لغو تمام پروازها در سراسر اروپا شد
همچنین، خاکستر آتشفشانی برای هواپیماها هم بسیار خطرناک است. خاکسترهای آتشفشانی می‌توانند با ورود به موتورهای هواپیما ذوب شوند، مجاری سوختی و دیگر بخش‌های هواپیما را مسدود کنند و موجب خفه شدن موتورها شوند. به‌همین دلیل است که معمولا در نقاطی که فعالیت‌های آتشفشانی رخ می‌دهد، پروازها لغو می‌شوند.
وقوع فوران‌های آتشفشانی غیرقابل پیش‌بینی است
مورد اخیر مربوط به فوران سال ۲۰۱۰ یخچال آتشفشانی ایافیاتلایوکوتل (Eyjafjallajökull) است. ایافیاتلایوکوتل، یکی از چند یخچال آتشفشانی موجود در کشور ایسلند است. در ایافیاتلایوکوتل، کوه یخی کاسه آتشفشانی را پوشانده و در جریان فوران اخیر، گرمای دهانه آتشفشان یخ‌های کوه را ذوب کرد و موجب سیل شد و با تخلیه انرژی آتشفشان، ستون گاز مهیبی روی زمین فرو خواهد ریخت. با توجه به اینکه گازهای خاکستر تا ده‌ها کیلومتر به آسمان پرت شدند و سرعت مهیبی داشتند، تا هزاران کیلومتر در سراسر اروپا پیش روی کردند. این خاکسترها به‌قدری ضخیم بودند که تمام خطوط هوایی در سراسر اروپا تا هفت روز، پروازهای خود را لغو کردند.
۳. فوران‌های آتشفشانی دوره‌های مشخصی دارند
اغلب مردم باور غلطی در مورد الگوهای زمانی فوران‌ها دارند، به‌ویژه ساکنان شهرهای بزرگی مانند توکیو که در نزدیکی آتشفشان‌ها زندگی می‌کنند. اما این ایده که فوران آتشفشان‌ها بر اساس یک برنامه‌ی زمانی اتفاق می‌افتند، از لحاظ علمی، توجیهی ندارد. فرضیه‌ی زمان‌بندی آتشفشان‌ها توسط آتشفشان‌شناس ژاپنی مطرح شد که در سال ۲۰۰۶، از وقفه طولانی در فوران آتشفشان فوجی اظهار نگرانی کرده بود. نزدیک‌ترین فوران کوه آتشفشانی فوجی در سال ۱۷۰۸رخ داده است که یکی از بزرگترین فوران‌های هزار سال گذشته ژاپن محسوب میشود. و به‌عقیده‌ی این آتشفشان‌شناس، موعد یک فوران بزرگ دیگر، نزدیک است.
در موارد مشابهی، گاهی اوقات خبرگزاری‌هایی مانند بی‌بی‌سی اعلام می‌کنند که موعد یک فوران بزرگ آتشفشانی بزرگ در این ناحیه سر رسیده است. چرا که پس از آخرین فوران در تبت، اندونزی که حدود ۷۴ هزار سال قبل رخ داد، فوران عظیم دیگری در تبت اتفاق نیافتاده است.
انسان‌ها سالانه بیش از ۱۰۰ برابر آتشفشان‌ها، دی‌اکسیدکربن تولید می‌کنند
اما آتشفشان‌ها، زمان‌بندی خاصی ندارند. آتشفشان‌ها به‌آرامی در وقفه‌های بین فوران‌ها پر می‌شوند و وقتی که پر شدند، دوباره فوران می‌کنند. هرچند آتشفشان‌شناسان اطلاعات کاملی در مورد نحوه‌ی انباشت ماگماها ندارند، اما به نظر نمی‌‌رسد که جریان ثابتی وجود داشته باشد و در عوض، دوره‌های آرام آتشفشانی می‌توانند از چند سال تا هزاران سال متفاوت باشند. تاکنون، پیش‌بینی وقوع فوران‌های آتشفشانی بر اساس دوره‌ی فوران‌های گذشته بی‌نتیجه بوده است.
۴. آتشفشان‌ها موجب تغییرات اقلیمی می‌شوند
آتشفشان‌ها انواع مختلفی از گازها از جمله، دی‌اکسیدکربن را پدید می‌آورند. این امر آتشفشان‌ها را به هدف منحصربه‌فردی برای انکارکنندگان تغییرات اقلیمی تبدیل کرده است. در سال ۲۰۱۰، یکی از خبرگزاری‌های استرالیا ادعا کرد که فوران آتشفشانی در یک روز می‌تواند دی‌اکسیدکربنی را وارد جو زمین کند که انسان‌ها در طول ۲۵۰ سال گذشته وارد جو کرده‌اند. و در سال ۲۰۱۵، یکی از اعضای کمیسیون خدمات عمومی ایالت ویسکانسین در ایالات متحده اعلام کرد که گازهای گلخانه‌ای تمام خودروها با یک فوران آتشفشان برابری می‌کند.
اما اینطور نیست، با توجه به این که میزان فعالیت‌های آتشفشانی افزایش نمی‌یابد، هیچ دلیلی وجود ندارد که دی‌اکسیدکربن بیشتری نسبت به گذشته وارد جو زمین شود. در نتیجه، هیچ دلیلی وجود ندارد که سطوح گازهای گلخانه‌ای امروز بالاتر برود. بر اساس بررسی‌های آتشفشان‌شناسی به نام تری گرلاک، انسان‌ها سالانه بیش از ۱۰۰ برابر آتشفشان‌ها، دی‌اکسیدکربن تولید می‌کنند.
فوران آتشفشان تامبورا موجب ناهنجاری‌های اقلیمی و سالی بدون تابستان شد
بنابراین، همه‌ی آتشفشان‌های جهان در طول یک سال، تقریبا مقادیر دی‌اکسیدکربنی مشابه ایالت اوهایو را تولید می‌کنند. آتشفشان‌ها می‌توانند موجب تغییرات اقلیمی در سیاره شوند، اما نه با گرمایش بلکه، موجب خنک شدن موقتی آب‌وهوا می‌شوند. قطرات دی‌اکسیدگوگردی که در خلال فوران‌های بزرگ به استراتوسفر (لایه دوم جو زمین که ارتفاعی بیش از ارتفاع پرواز هواپیماهای تجاری دارد) فرستاده می‌شوند، می‌توانند، جلوی رسیدن نور خورشید به سطح زمین را بگیرند.
فوران کوه آتشفشانی تامبورا در سال ۱۸۱۵، موجب به وجود آمدن گودال عظیمی به وسعت ۵٫۹ کیلومتر و عمق ۱ کیلومتر شد
به‌عنوان مثال، رویداد آتشفشانی، کوه تامبورا (Tambora) در اندونزی در سال ۱۸۱۵، منجر به وجود آمدن پدیده‌ای به نام سال بدون تابستان (Year Without a Summer) شد. در سال بدون تابستان که به سال فقر و سال هزار و هشتصد و یخ بزن بمیر هم معروف است، ناهنجاری‌های اقلیمی موجب کمبود عمده مواد غذایی و قحطی در نیمکره شمالی شدند.
در جریان فوران عظیم آتشفشان تامبورا، ستون مهیبی از گاز داغ و سنگ بر سر شهر تامبورا فرو ریخت و این شهر را نابود کرد. گزارش شده است که در مجموع ۹۲ هزار نفر (به همراه مردمی که از قحطی جان دادند) در این رویداد مرگبار کشته شدند. ابر خاکستر دی‌اکسید گوگردی این فوران تا ارتفاع ۳۲ کیلومتری و لایه‌ی استراتوسفر جو به هوا رفت. ابرهای خاکستر به تازگی شکل گرفته که خاصیت جذب نور خورشید را داشتند، در سراسر دنیا گسترش پیدا کردند و مانع رسیدن انرژی خورشید به زمین شدند. بر اساس گزارش‌ها، دمای متوسط کره زمین در این دوره تا ۳ درجه سانتی‌گراد کاهش یافت.
۵. در حلقه آتش، آتشفشان‌ها و زمین‌لرزه‌ها به هم مرتبط‌اند
فوران آتشفشان‌ها در حلقه آتش (Ring of Fire) یک امر معمول است. حلقه‌ی آتش زنجیره‌ای از آتشفشان‌ها و گسل‌های فعال به وسعت ۴۰ هزار کیلومتر است که در اقیانوس آرام واقع شده است. حلقه‌ی آتش همچنین به عنوان کمربند آتش اقیانوس آرام هم شناخته میشود و با بسیاری از صفحات تکتونیکی، از جمله اوراسیا، آمریکای شمالی، کارائیب، قطب جنوب، هند، استرالیا، فیلیپین و دیگر صفحات تکتونیکی کوچکتر در ارتباط است. فعالیت‌های تکتونیکی در امتداد حلقه آتش، حدود ۹۰ درصد زمین‌لرزه‌های جهان را شامل میشود، از جمله زمین‌لرزه‌ای در وادیویای شیلی در سال ۱۹۶۰ که قوی‌ترین زلزله ثبت شده تاریخ با مقیاس ۹٫۵ ریشتر محسوب میشود. حلقه آتش همچنین، حدود ۷۵ درصد از آتشفشان‌های کره زمین را در بر می‌گیرد.
حلقه آتش زنجیره‌ای از آتشفشان‌ها و گسل‌های فعال در اقیانوس آرام است که با بسیاری از صفحات تکتونیکی بزرگ از جمله اوراسیا و آمریکای شمالی و دیگر صفحات تکتونیکی کوچکتر در ارتباط است
اخیرا گزارش‌های خبری تمایل پیدا کرده‌اند که رویدادهای زمین‌شناسی را به هم مرتبط بدانند. خبرگزاری Channel NewsAsia در ماه ژانویه گزارش داد:
فوران‌های آتشفشانی و زمین‌لرزه‌ها دو روزه در آسیا و آلاسکا نشان می‌دهد که حلقه آتش اقیانوس آرام فعال است.
این گزارش تلویحا، فوران‌های آتشفشانی و زمین‌لرزه‌ها در دو نقطه‌ی بسیار دور نسبت به هم را مرتبط دانسته بود. همچنین وب‌سایت‌های دیگری مانند Waking Times، بر این باورند که این رویداد در نهایت منجر به رویداد بزرگ‌تری می‌شوند.
حلقه آتش ۷۵ درصد از آتشفشان‌ها و ۹۰ از زمین‌لرزه‌های جهان را در برمی‌گیرد
در گزارش این وب‌سایت می‌خوانیم:
چشم‌ها هم به حلقه‌ی آتش اقیانوس آرام دوخته شده، چرا که شمار رو‌به‌رشد فوران‌های آتشفشانی و لرزه‌های تکتونیکی، می‌تواند به یک رویداد بالقوه مهم در آینده‌ای نزدیک منجر شود.
در حالی که عبارت حلقه‌ی آتش می‌تواند تا حد زیادی برانگیزاننده باشد. اما از لحاظ زمین‌شناسی، ارتباط بین حلقه آتش و زمین‌لرزه‌ها در نواحی دیگر چیزی بیش از یک تصادف نیست. این حلقه فرضی حتی کل اقیانوس آرام را هم در برنمی‌گیرد. در حالی که نواحی محدوده اقیانوس آرام، با حرکت صفحات تکتونیکی بزرگ روی گوشته زمین به هم برخورد می‌کنند. اما آتشفشان‌ها و زمین‌لرزه‌های حلقه آتش به طور مستقیم به هم ارتباطی ندارند، بنابراین ارتباطی بین همزمانی فعالیت‌های آتشفشانی حلقه آتش، فوران‌ها یا زلزله‌ها در ژاپن یا شیلی وجود ندارد. و شواهد بسیار کمی وجود دارد که نشان دهد، زمین‌لرزه‌ها و یا آتشفشان‌ها ممکن است منجر به فوران آتشفشان‌های دیگر شوند.