درس‌هایی که دنیا از مذاکرات تغییرات اقلیمی COP24 گرفت
مذاکرات موسوم به بزرگ‌ترین تغییر اقلیمی جهانی یا COP24 (از زمان توافق ۲۰۱۵ پاریس) همین ماه در شهر کاتوویتس لهستان برگزار شد. گزارش اخیر IPCC SR15 در رابطه با گرمایش جهانی به ۱.۵ درجه‌ای ثابت کرد برای اجتناب از پیامدهای فاجعه‌بار تغییرات اقلیمی نیاز به اقدامات فوری و تهاجمی است. از آنجا که حل این تهدید زیست‌محیطی مستلزم مشارکت جهانی است، رسیدن به توافق بر سر قانون‌گذاری توافق پاریس در اولویت است. به‌طورکلی می‌توان ۱۰ درس مهم از این رویداد گرفت.
فعالان محیط‌زیست به اعتراضات گرمایش جهانی در کاتوویتس لهستان پیوستند. روز شنبه ۸ دسامبر ۲۰۱۸، کنفرانس تغییرات اقلیمی COP24 در این شهر برگزار شد.
۱. زغال‌سنگ در مقابل COP
با وجود نیاز فزاینده به اقدامات فوری در زمینه‌ی تغییرات اقلیمی، بعضی ملت‌ها و دولت‌ها تمایلی به حذف سوخت‌های فسیلی (عوامل اصلی تغییرات اقلیمی) نشان نمی‌دهند. متأسفانه این بی‌میلی را می‌توان در کشور میزبان COP24 یعنی لهستان هم مشاهده کرد. با وجود اعلام آمادگی دولت لهستان نسبت به سرمایه‌گذاری بر حمل‌ونقل الکتریکی، تمرکز این دولت بر زغال‌سنگ همچنان ادامه دارد؛ به‌طوری که در این نشست به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم بارها به آن اشاره کرده است.
سابقه‌ی لهستان در به‌کارگیری زغال سنگ زیاد است. طلای سیاه لهستان چه به‌صورت یک سنت ملی و چه در نقش یک سوخت فسیلی، به‌شدت به فرهنگ و درک امنیت و خودمختاری اقتصادی این کشور وابسته است. زغال سنگ در لهستان به‌عنوان نماد فرهنگی و نیروی لابی‌گری قدرتمند شناخته می‌شود که تحت حمایت جوامع معدنی و اتحادیه‌های بازرگانی قرار دارد. لهستان با وجود تأکید بر انرژی‌های تجدیدپذیر، در COP24 به‌صورت مستقیم به عدم تمایل حذف زغال‌سنگ اشاره کرد.
۲. سخنرانی‌های مدنی
مقام‌های لهستانی از ورود بعضی اعضای گروه‌های اجتماعی به کنفرانس جلوگیری کردند. شرکت فعالان و شهروندان معمولی بخش مهمی از این رویداد و پاسخگویی رهبران جهان در مورد تغییرات اقلیمی است. بسیاری از شرکت‌کنندگان کشورهای درحال‌توسعه هم مشکل ویزا داشتند و موفق به شرکت در کنفرانس COP24 نشدند.
طی این رویداد، معترضان و حامیان محیط‌زیست با واکنش پلیس روبه‌رو شدند. پلیس مجهز به گاز اشک‌آور و تجهیزات ضدشورش از جمله تانک‌های آب بود. رژه‌ی زیست‌محیطی سال گذشته در بُن آرام‌تر بود و با موسیقی و شرکت خانواده‌ها همراه بود؛ اما با حضور پلیس مسلح در کاتوویتس، تنش‌ها بالا رفت.
۳. میراث گفتگوی تالانوآ
با اینکه پیغام و نحوه‌ی برگزاری COP24 توسط کشور میزبان، تفاوت زیادی با COP23 داشت اما روحیه‌ی همکاری و ارتباط گفتگوی تالانوآ (گفتگویی که سال گذشته توسط فیجی اجرا شد) هنوز وجود داشت. تلاش جمعی این گفتمان، فرصتی برای گردهمایی اعضای سازمان ملل فراهم آورد تا بتوانند معیارهای محدودکننده‌ی افزایش دمای جهانی را مورد ارزیابی قرار دهند.
گفتگوی تعاملی، افراد را تشویق می‌کند تا در یک چارچوب مشترک به بررسی ایده‌های جدید بپردازند. معمولا گفتگوهای چندجانبه بر تفاوت دیدگاه‌ها و اولویت‌ها متمرکز هستند اما گفتگو تالانوا متمرکز بر ویژگی‌های مشترک بود.
۴. تطبیق و انتقال
دو معیار ضروری برای موفقیت در اهداف جمعی، درنظر گرفتن زمینه‌های مشترک و تأثیر کاربردی کاهش تغییرات اقلیمی است. فناوری‌های پایدار و انرژی تجدیدپذیر، فرصت رشد شغلی را فراهم می‌کنند. مهارت‌های شغلی لازم در این زمینه‌ها منطبق با مهارت‌های شغلی کار در زمینه‌ی سوخت‌های فسیلی نیست. به همین دلیل، کارگران از بیکاری واهمه دارند. بااین‌حال بر اساس بسیاری از پژوهش‌ها، انرژی تجدیدپذیر می‌تواند پتانسیل شغل بالا با دستمزد و امنیت شغلی بیشتر را فراهم کند.
بیانیه‌ای موسوم به سیلسیا طی COP24 برای اثبات تعهد به امنیت اقتصادی و اجتماعی نیروی کار تصویب شد. این تعهد باعث می‌شود کارگران به بخشی از فرآیند کاهش نشر کربنی تبدیل شوند و راه‌حلی پایدار برای حل نگرانی‌های انسانی حال و آینده ارائه می‌دهد. هر کشور باید اقتصاد خود را با انرژی پاک تطبیق دهد، اما نباید قشر کارگر را نادیده گرفت.
۵. ضروری، نه صرفا خوشایند
با اینکه بیانیه‌ی سیلسیا طی COP24 تنظیم شد، اما گزارش اخیر IPCC آن را پوشش نداد. این گزارش که توسط سیاستگذاران در COP21 تنظیم شد، نشان می‌دهد دمای جهان تا پایان قرن، ۳ درجه‌ی سانتی‌گراد افزایش خواهد یافت. این گزارش، جامعه را به پیاده‌سازی تغییرات سریع در تمام ابعاد تشویق می‌کند تا به این صورت از افزایش دمای جهانی حداقل تا سقف ۱.۵ درجه جلوگیری کند. یکی از مقیاس‌های کلیدی در رسیدن به این هدف، کاهش ۴۵ درصدی نشر گازهای جهان تا سال ۲۰۳۰ است.
کویت، روسیه، عربستان سعودی و ایالات متحده، بعضی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت دنیا از این سند استقبال نکردند. این عدم استقبال با واکنش‌های مختلف از جمله ابراز خشم و شرمساری افکار عمومی روبه‌رو شدند و این به معنی فراخوان بیداری و نیاز به اقدامات فوری در زمینه‌ی تغییرات اقلیمی است.
۶. چالش‌های روابط بین‌المللی
یکی از درس‌های کلیدی COP24 این بود که روابط بین‌المللی و چندجانبه، پیچیده است. تمام کشورها اهداف و جایگاه، ایدئولوژی و نگرانی‌های خود را در مورد اقتصاد و شهروندان خود دارند. تقریبا با ۲۰۰ شرکت‌کننده، تنوع اهداف و تفکرات منزوی قابل پیش‌بینی است؛ به همین دلیل به‌سختی می‌توان بر نگرانی‌های مشترک تأکید کرد.
آثار مخرب افزایش دمای جهانی ادامه دارد. با اینکه بعضی کشورها و مناطق، آثار این فجایع را بیشتر احساس می‌کنند اما آثار این فجایع به‌مرور زمان به کل سیاره‌ی زمین خواهد رسید و به دلیل تأثیر فراگیر تغییرات اقلیمی، هر نوع فاصله (واقعی یا مصنوعی) بین کشورهای جهان می‌تواند مانع یافتن و پیاده‌سازی راه‌حل‌های سودمند شود.
دمای زمین تا پایان قرن ۲۱، به میزان ۳ درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا می‌کند
فرآیند پیچیده‌ی مذاکرات چندجانبه، همواره چالش‌ها و فرصت‌هایی را به‌دنبال داشته است. احزاب مختلف به‌سختی به دیدگاه‌ها و نگرانی‌های مشترک می‌رسند. این چالش با تلاش‌های مشارکتی در مقیاس‌های چندفرهنگی و بین‌المللی به وجود می‌آید.
بااین‌حال، این چالش همواره با فرصت‌هایی همراه است. گردهمایی افراد مختلف برای گفتگو و مذاکره، تفاوت‌ها و نقاط اشتراک را نشان می‌دهد. ملیت، فرهنگ و وضعیت اقتصادی اجتماعی در درجه‌ی دوم قرار می‌گیرند. از طرفی، جمع شدن افراد با فرهنگ‌های مختلف (کشورهای گوناگون مانند ماداگاسکار، برزیل، قزاقستان، گینه‌ی نو و سوئد) در کنار یکدیگر و صحبت در مورد نقاط مشترک، الهام‌بخش است. یک راه‌حل جهانی همیشه مستلزم مشارکت جهانی است.
۷. بازیگران یکسان، تئوری یکسان
وقتی هشدارهای ترسناک در مورد افزایش دمای جهان را در کنار نزاع‌ها و جدل‌های ایدئولوژیک و ملی قرار دهید، این سؤال مطرح می‌شود که آیا از زمان اولین COP در ۱۹۹۵ پیشرفتی صورت گرفته است یا خیر. پس از ۲۴ سال، تقریبا بحث بر سر مسائل، به‌نحوی یکسان ادامه دارد.
با اینکه وجود اختلاف مستمر در اقدامات چندجانبه دور از انتظار نیست و در بعضی مسائل بین‌المللی پایدار می‌ماند، اما این نوع ناسازگاری نشان می‌دهد گویا هیچ‌کس نمی‌تواند از عهده‌ی تغییرات اقلیمی برآید. نگه‌داشتن زمان روی این موضوع و تلاش‌های مشارکتی نامطلوب بوده‌اند اما باز هم یک ضرورت هستند.
حتی پس از سال‌ها، همان بازیگران یک داستان تکراری می‌گویند و این باعث نگرانی است؛ ازاین‌رو شاید نتوان انتظار داشت طرفینی که مرتب در حل این مشکل شکست خورده‌اند، به نتایج خوبی برسند.
۸. نسل جدید، دیدگاه‌ها و ایده‌های جدید
نسل جدید، پتانسیل بالایی در ارائه‌ی دیدگاه و راه‌حل‌های عملی برای مشکلات اقلیمی دارد. برای مثال می‌توان به نوجوان سوئدی گریتا تونبرگ اشاره کرد. این نوجوان ۱۵ ساله، در مبارزه‌ی خود علیه معیارهای نامناسب رهبران محلی برای کاهش نشر کربنی به شهرت جهانی رسید. بیش از ۲۰ هزار دانش‌آموز به اعتراض او پیوستند. این نشان می‌دهد نسل جوان بیکار ننشسته‌اند؛ زیرا آینده‌ی آن‌ها در معرض تهدید قرار دارد.
گرتا در COP24 حضور یافت و در مورد شرایط نشست‌های بین‌المللی و ناامیدی مردم از آن‌ها صحبت کرد و گفت:
این یک فرصت خارق‌العاده است اما اگر به این‌صورت ادامه پیدا کند، هرگز نمی‌توانیم به هدف برسیم.
به‌عنوان یک مثال دیگر می‌توان به سیشل اشاره کرد. جزیره‌ی کوچکی که خط مقدم تغییرات اقلیمی است و از یک تیم نماینده‌ی جوان برای مذاکرات خود استفاده می‌کند. تیم حمایتی سیشل (SST) کمک‌های قابل‌توجه به نماینده‌ی سیشل فرصت تجربه‌ی مشارکت در اقدامات تغییرات اقلیمی را برای نسل جوان فراهم می‌کند.
۹. جایگاه مردم (People's seat)
پس از شکست کنفرانس‌ها و گفتگوهای متعدد در حل بحران زیست‌محیطی، نیاز به دیدگاه‌ها و ایده‌های تازه بیش‌ازپیش اهمیت پیدا کرد. استفاده از نسل جدید می‌تواند به حل این مشکل قدیمی کمک کند.
بحث رسمی مبارزه با تغییرات اقلیمی در چارچوب بازیگران بزرگ سیاسی مثل دولت‌ها و سازمان‌ها تعیین می‌شوند. با این حال هنوز هم افراد و انجمن‌های کوچک به‌دنبال مبارزه با گرمایش جهانی هستند. البته تعداد انجمن‌ها زیاد نیست و افراد زیادی نمی‌توانند صدای خود را به بقیه برسانند؛ اما انجمن‌ها و نوآوری‌هایی مانند people's seat یا جایگاه مردم، اقدامات ارزشمندی را برای تقویت روحیه‌ی انعطاف و همکاری انجام می‌دهند.
این برنامه‌ها به موفقیت مذاکره‌های سطح بالا برای حل جزئیات توافق پاریس و شرایط فرعی آن وابسته هستند. گفتگوها بیشتر پشت درهای بسته و بدون دخالت و شفافیت کامل اعضا در نتیجه‌ی نهایی انجام می‌شوند. تصمیم‌گیرندگان باید نسبت به تصمیم‌های خود پاسخگو باشند و به این صورت یک شهروند عادی می‌تواند امیدوار باشد که این مذاکرات به سود و حافظ منافع او است.
۱۰. مقصد کجاست؟
در ابتدا قرار بود برزیل میزبان COP25 باشد؛ اما به‌دلیل محدودیت بودجه، این پیشنهاد رد شد. یکی از دلایل این اتفاق، تغییر رییس جمهور بود. رئیس‌جمهور جدید برزیل، ژایر بولسانارو یکی از انکارکنندگان و شک‌گرایان معروف تغییرات آب‌وهوایی است و هنوز مشخص نیست برزیل در توافق پاریس باقی بماند.
میزبان سال آینده از آمریکای لاتین یا کارائیب انتخاب می‌شود؛ به همین دلیل کشمکش بالایی بر سر انتخاب میزبان وجود دارد. کاندیدهای برتر کاستاریکا و شیلی هستند و احتمالا رویداد سال آینده در یک فضای دوستانه‌تر برگزار شود.