دریاچه‌های قطب شمال در حال ناپدید شدن هستند

مشکلات ناشی از گرم شدن سریع قطب شمال موضوع تازه‌ای نیست. تغییرات اقلیمی به‌تدریج برخی از ویژگی‌های نمادین خود مانند ذوب شدن یخچال‌های طبیعی و کاهش یخ‌های اقیانوس‌ها را به نمایش می‌گذارند. اما برخی از این عوارض نسبت به سایر، شگفت‌آورتر هستند.

پژوهشی جدید نشان می‌دهد که تالاب‌ها و دریاچه‌های کوچک توندرای قطب شمال به‌طور پیوسته در حال ناپدید شدن هستند. درواقع صدها مورد از آن‌ها طی چند دهه‌ی اخیر از چشم‌انداز این منطقه حذف شده‌اند. برخی از این دریاچه‌ها شاید صدها سال در این منطقه وجود داشتند.

این پدیده شاید در منطقه‌ای که یخ‌ها و برف به‌سرعت در حال ذوب شدن هستند، غیرمنطقی به‌نظر برسد. زمانی پژوهشگران تصور می‌کردند که تغییرات اقلیمی می‌تواند موجب افزایش تعداد دریاچه‌ها در منطقه‌ی توندرا شود؛ زیرا انتظار می‌رود ذوب شدن خاک منجمد موجب تجمع آب در منطقه و ایجاد دریاچه ‌شود. اما نتایج بررسی‌ها چیز دیگری را نشان می‌دهند.

پژوهش جدیدی که هفته‌ی پیش در نشست اتحادیه‌ی ژئوفیزیک آمریکا در واشنگتن ارائه شد، نشان می‌داد که فقط از یک گوشه‌ی غرب گرینلند، صدها مورد از دریاچه‌های توندرا طی ۵۰ سال گذشته ناپدید شده‌اند. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که از سال ۱۹۶۹ تاکنون از دو هزار دریاچه‌ی حوالی شهر کانگرلوسوآک، بیش از ۴۰۰ مورد ناپدید شده‌اند. سایر دریاچه‌ها، هرچند برجای مانده‌اند اما وسعت آن‌ها کمتر از قبل شده است.

طبق نظر ربکا فینگر پژوهشگر مطالعه، عوامل مختلفی ممکن است در این اتفاق نقش داشته باشند. گرم شدن اقلیم می‌تواند تاحدودی موجب تبخیر آب در برخی از مناطق شده باشد و شاید ذوب شدن لایه‌ی منجمد خاک نیز نقش قابل‌توجهی در این زمینه داشته باشد. با گرم و نرم شدن خاک، برخی از دریاچه‌های کوچک ممکن است به‌آسانی به آب‌های زیرزمینی نشت کنند. ذوب شدن لایه‌ی منجمد خاک می‌تواند همچنین موجب آزاد شدن مواد مغذی خاصی در خاک شده و با گرم‌تر شدن آن موجب رشد بیشتر گیاهان در منطقه شود. کریستین آندرسن پژوهشگر دانشگاه ویسکانسین گفت:

وقتی شرایط برای رشد گیاهان مهیا شود آن‌ها می‌توانند به دریاچه حمله و آن را اشغال کنند. این غنی‌سازی مواد مغذی می‌تواند موجب افزایش تراکم این گیاهان آبزی شود.

آندرسن که در پژوهش جدید مشارکتی نداشته ولی پژوهش‌های متعدد مرتبط با قطب شمال را هدایت کرده، تاثیرات مشابهی را در آلاسکای شمالی پیدا کرده است. او در یک مقاله که در سال ۲۰۱۵ منتشر شد، ۲۸۰۰ دریاچه را در منطقه‌ی بارو پنینسولا مورد بررسی قرار داده و متوجه شده بود که از دهه‌ی ۱۹۴۰ به بعد، حدود ۵۰۰ دریاچه ناپدید شده‌اند و اندازه‌ی سایر دریاچه‌ها نیز کاهش یافته است. چندین مطالعه‌ی دیگر روندهای مشابهی را در دیگر مناطق توندرای قطب شمال تأیید کرده‌اند که نشان می‌دهد این روند، یک روند گسترده و فراگیر است.

در مقاله‌ای دیگر که عمدتا روی شمال کانادا تمرکز داشت، بیش از ۷۶ هزار مخزن آب مورد بررسی قرار داده و نشان داده شد که در فواصل سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹، مساحت کل آن‌ها تا بیش از ۶۴۷۵ کیلومتر مربع کاهش یافته است.

در یک مقاله‌ی دیگر که در سال ۲۰۰۵ منتشر شد، ۱۰ هزار دریاچه‌ی بزرگ در منطقه‌ی سیبری که اندازه‌ی هرکدام از آن‌ها حداقل ۴۰ هکتار بود، مورد مطالعه قرار گرفت و نشان داده شد که ۱۲۵ مورد از آن‌ها در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۷۳ تا ۱۹۹۸ ناپدید شده‌اند و بیش از هزار مورد از آن‌ها دچار کاهش در اندازه شده‌اند. سطح کل دریاچه‌های این منطقه حدود ۶ درصد کاهش داشته است. پژوهشگران علت این اتفاق را ذوب شدن لایه‌ی منجمد خاک دانستند. به‌طور کلی دریاچه‌های کوچک‌تر نسبت‌به دریاچه‌های بزرگ‌تر دربرابر این موضوع آسیب‌پذیرترند. برای مثال در مطالعه‌ی فینگر مشخص شد که تقریبا تمام دریاچه‌هایی که ناپدید شده بودند، دارای وسعتی کمتر از یک هکتار بودند. بااین‌حال پژوهش انجام شده در سیبری نشان می‌دهد که دریاچه‌های بزرگ هم کاملا در امنیت نیستند.

کارشناسان می‌گویند که ناپدید شدن دریاچه‌ها، حتی آن‌هایی که کوچک هستند، مشکلاتی به‌همراه خواهد داشت. این بخش‌ها از اجزای مهم اکوسیستم‌های قطب شمال هستند. فینگر اشاره می‌کند: «این‌ها برای جانوران واقعا اهمیت دارند. دریاچه‌ها و حوضچه‌ها، زیستگاه‌های مهمی برای بسیاری از گونه‌های موجودات زنده به‌ویژه برای پرندگان مهاجر هستند و نیز منبع آب دیگر جانورانی نظیر گوزن‌های قطبی به‌شمار می‌روند».

آندرسن اضافه می‌کند آن‌ها گاهی اوقات خانه‌ی گونه‌های در معرض خطر یا در معرض تهدیدی مانند اردک خالدار عینکی هستند؛ پرنده‌ای که تمایل دارد نزدیک دریاچه‌ها یا حوضچه‌های کم‌عمق آشیانه‌سازی کنند.

مهم‌تر اینکه اشغال شدن دریاچه‌ها توسط گیاهان می‌تواند موجب انتشار گاز گلخانه‌ای متان در اتمسفر شود و این اتفاق در مقیاس بزرگ می‌تواند بخشی از یک فیدبک معیوب باشد: «متان موجب گرم شدن بیشتر زمین و درنهایت ذوب شدن بیشتر و ناپدید شدن دریاچه‌های بیشتر می‌شود».

آندرسن این موضوع را هم مورد بررسی قرار داده است. او و همکارانش در مطالعه‌ای، تغییرات در میزان انتشار گاز متان حاصل از تالاب‌های منطقه‌ی بارو در آلاسکا را در زمانی‌که زمین ذوب شده و با پوشش گیاهی پوشانده می‌شد، مورد بررسی قرار دادند. آن‌ها دریافتند که طی چهل سال اخیر، میزان انتشار متان حاصل از این پوشش‌های گیاهی تا ۶۰ درصد افزایش داشته است.

البته در مقیاس قطب شمال هنوز آشکار نیست که آیا ناپدید شدن دریاچه‌ها تاثیر معنی‌داری روی انتشارات کربنی دارد یا خیر. این موضوع می‌تواند چیزی باشد که در آینده پژوهشگران به آن بپردازند.

علاوه‌بر این، ناپدید شدن دریاچه‌ها ممکن است علامت هشدار دهنده‌ای از دیگر تغییراتی باشد که با گرم شدن اقلیم می‌تواند اتفاق بیفتد. ذوب شدن لایه‌ی منجمد خاک به‌خودی‌خود حجم عظیمی از متان و کربن‌دی‌اکسید را وارد اتمسفر می‌کند و دانشمندان نگران هستند که این عامل هم شاید تبدیل به یک مشارکت کننده‌ی دیگر در مسئله‌ی تغییرات اقلیمی شود. اگر خشک شدن قطب شمال همچنان ادامه داشته باشد، این چشم‌انداز از راه‌های دیگری نیز ممکن دچار تغییر شود، برای مثال این منطقه ممکن است نسبت‌به آتش‌سوزی‌های طبیعی مستعدتر شود. فینگر می‌گوید در سال گذشته، آتش‌سوزی در توندرای غرب گرینلند اتفاق افتاد که بسیار غیرمعمول بود.