تلاش برای گسترش تنوع زیستی در جنگل‌های اتیوپی

آلمایهو واسی، بوم‌شناس جنگل، معتقد است اگر جنگلی در اتیوپی مشاهده کنید، به‌احتمال بسیار زیاد کلیسایی در وسط آن قرار دارد. واسی یک دهه‌ی گذشته را صرف محافظت و مستندسازی تنوع‌زیستی منحصربه‌فرد در جنگل‌هایی کرده که کلیساهای ارتودوکس اتیوپی را احاطه کرده‌اند. این جنگل‌های کوچک و بارور که تعدادشان به ۳۵،۰۰۰ هزار مورد می‌رسد و در جای‌جای این کشور به‌چشم می‌خورند،‌ بقایای جنگل‌هایی بلند و سرسبز طبیعی‌ هستند که در گذشته، اتیوپی را فراگرفته بودند و اکنون نه‌تنها این جنگل‌ها، بلکه تنوع‌ زیستی آن‌ها نیز ازبین رفته‌اند.

بخش بزرگی از جنگل‌های کشور به زمین‌های کشاورزی تبدیل شدند تا بتوانند موادغذایی موردنیاز مردم را فراهم کنند. شایان ذکر است روزبه‌روز بر تعداد مردم اتیوپی افزوده می‌شود و این کشور با جمعیتی بیش از ۱۰۰،۰۰۰،۰۰۰ نفر ‌دوازدهمین کشور پرجمعیت دنیا به‌حساب می‌آید. جنگل‌زدایی، به‌‌ویژه در دوران حکمرانی کمونیست‌ها (۱۹۷۴ تا ۱۹۹۱)، رواج بیشتری یافت و دولتْ کل کشور، ازجمله بخش زیادی از املاک کلیسا را ملی اعلام و آن‌ها را به مردم واگذار کرد تا به زمین کشاورزی تبدیل کنند. در اوایل قرن بیستم، جنگل‌ها ۴۵ درصد از این کشور را پوشش می‌دادند که درحال‌حاضر، این میزان به ۵ درصد کاهش یافته است.

این کلیساها که به بیش از نیمی از مردم اتیوپی تعلق دارد، جنگل‌ها را نمادی از بهشت روی زمین می‌دانند که هر جانوری در آن،‌ هدیه‌ای از طرف خداوند است و به این محل برای زندگی نیاز دارد. کریستوف مائوچ،‌ مدیر مرکز محیط‌زیست و جامعه‌ی راشل کارسن در دانشگاه مونیخ آلمان می‌گوید:

اینجا منطقه‌ای دورافتاده در دنیا است که محیط‌زیست طبیعی آن به بخشی از محیطی معنوی تبدیل شده است. نجات این جنگل‌ها ازنظر فرهنگی و نیز علمی اهمیت زیادی دارد.

حدود ۸۰ درصد از مردم اتیوپی در مناطق روستایی زندگی و از راه کشاورزی ارتزاق می‌کنند. واسی می‌گوید:

 باتوجه‌به تعداد بسیار زیاد افراد گرسنه، پرورش موادغذایی بیشتر از الزامات کشور به‌حساب می‌آید؛ اما به‌جای گسترش زمین‌های کشاورزی، می‌توان برای بهره‌وری بیشتر از فناوری‌ها استفاده کرد.

تلاش‌های جنگل‌زدایی در اتیوپی به ایجاد فرهنگ تک‌بُعدی کاشت اکالیپتوس منجر شده که بیش از درختان بومی به آب نیاز دارد. تنوع‌ زیستی جنگل برای کشاورزی مهم است؛ زیرا بسیاری از پرندگان و حشراتی که در جنگل‌های کلیسا زندگی می‌کنند،‌ باعث گرده‌افشانی و کنترل آفات می‌شوند. واسی می‌گوید:

نمی‌دانیم چه‌ تعداد تنوع زیستی ازبین رفته است؛ اما به‌نظر می‌رسد مقدار درخورتوجهی باقی مانده که فراتر از انتظارمان است.

جنگل‌های کلیسا خنک‌تر و شرجی‌تر از زمین‌های پایین‌تر هستند و از ۳ تا ۳۰۰ هکتار وسعت دارند و درختان همیشه‌سبز و درختچه‌ها و گیاهان گل‌دار را شامل می‌شوند. ترسیب کربن (ذخیره‌ی کربن موجود در هوا در خاک و گیاهان)،‌ حافظت از آب، کاهش فرسایش خاک و تولید داروهای طبیعی از مزایای این جنگل‌ها به‌شمار می‌رود. درضمن، برای کشیش‌ها و مردم محلی منطقه‌ای مناسب برای ساخت خانه و فضایی برای تفکر و دعا و تدفین نیز فراهم می‌کند.

حدود ۱،۵۰۰ جنگل در منطقه‌ی سوث‌گوندر، محل تولد واسی، وجود دارد. او می‌گوید تحصیلات ابتدایی در مدرسه‌ی مذهبی محلی به ایجاد رابطه‌ی عمیق و پایدار او با کلیسا منجر شد؛ اما علاقه به طبیعت و علم، او را به‌سمت بوم‌شناسی جنگل سوق داد. او در اروپا تحصیل کرده و اکنون استاد راهنما در دانشگاه بهیر دار در سوث‌گوندر است. در اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰، وقتی برای اولین‌بار پژوهش درباره‌ی جنگل‌ها را آغاز و گونه‌ها و نهال‌ها را شمارش کرد، کشیش‌ها از کار او سر درنمی‌آورند و به‌نظرشان پژوهش او هیچ منفعتی برای کلیسا و جامعه نداشت.

واسی تا وقتی پایان‌نامه‌ی دکتری‌اش را در سال ۲۰۰۷ در دانشگاه واخنینگن هلند به‌پایان رساند، موفق شده بود تنوع‌ گیاهی ۲۸ جنگل کلیسا در سوث‌گوندر را ثبت کند. باوجوداین، احساس نگرانی درباره‌ی آینده او را رها نمی‌کرد؛ چراکه پیداکردن حامی مالی یا همکاری با مردم محلی دشوار به‌نظر می‌رسید. سپس، در همان سال در نشست انجمن زیست‌شناسی و حفاظت از مناطق گرم‌سیری در مورلیای مکزیک، او با مگ لومن ملاقات کرد که به‌عنوان بوم‌شناس جنگل در آکادمی علوم کالیفرنیا در سان‌فرانسیسکو مشغول بود و تحت‌تأثیر دغدغه‌های لومن قرار گرفت. بدین‌ترتیب، همکاری آن‌ها از آن زمان برای جمع‌آوری پول و جلب اعتماد کشیش‌های کلیسا آغاز شد.

واسی و لومن با کمک مالی زیادی که از انجمن ملی جغرافیا (National Geographic Society) در واشنگتن دی‌سی به‌دست آوردند، تعدادی کارگاه آموزشی برای آگاه‌کردن کشیش‌ها از اقدامات حفاظتی‌شان و اهمیت آن برگزار کردند. آن‌ها اسلاید پروژکتور را به دهکده‌ها می‌بردند و نمای چشم ‌پرنده‌ی گوگل‌ارث (Google Earth) از کلیساهایشان را به آن‌ها نشان می‌دادند. نقاط سبزرنگ در سراسر دشت‌های بایر باعث تغییر دیدگاه کشیش‌ها شد و با مشاهده‌ی نابودی بخش بزرگی از جنگل‌ها، به اهمیت تلاش آن‌ها برای حفظ جنگل‌های باقی‌مانده پی بردند.

واسی می‌گوید:

برای ورود به جنگل‌ها و نمونه‌برداری، کشیش‌ها اجازه‌ی دسترسی محدودی به ما می‌دادند.

از همان زمان، این دو نفر فعالیت‌های پژوهشی مختلفی برای دسته‌بندی گونه‌های پرندگان و حشره‌های جنگل‌ها انجام داده‌ و از کارشناسان بین‌المللی برای شناسایی این‌گونه‌ها دعوت کرده‌اند.

درحال‌حاضر، واسی پوشش گیاهی بیش از ۴۰ جنگل کلیسا را بررسی کرده است. بخشی از این پروژه جوامع کلیسا را ترغیب می‌کند تا با ایجاد دیوارهای سنگی محافظ در اطراف جنگل‌ها، مانع از تخریب آن‌ها شوند. با وجود ممنوعیت‌هایی که برای تخریب جنگل‌ها وجود دارد، گاهی اوقات اهالی محلی حیوانات خود را برای چرا از گیاهان زیر درخت‌ها و بوته‌ها می‌برند یا خودشان برای شکار وارد جنگل می‌شوند. آن‌ها معمولا از جنگل چوب جمع‌آوری می‌کنند و باعث می‌شوند به پوشش گیاهی آسیب وارد شود.

لومن و واسی به کلیساها پیشنهاد کمک مالی دادند تا آن‌ها بتوانند این دیوارهای محافظ را بسازند که حدود ۱۵ کلیسا تاکنون این دیوارها را ساخته‌اند. برخی از کشیش‌ها نیز مدیریت جنگل خود را برعهده گرفته‌اند و مردم محلی را به ساخت این دیوارها ترغیب می‌کنند. بسیاری از افراد به‌صورت داوطلبانه سنگ‌های ساخت دیوار را از زمین‌های کشاورزی‌ جمع می‌کنند. البته، این کار برای محصولات کشاورزی نیز مفید است. بعضی از کلیساها هم به‌دنبال گسترش جنگل‌های خود هستند تا بدین‌ترتیب، روح تازه‌ای به جوامع محلی‌شان بدمند.