صنعت باتری؛ فرصتی نوظهور برای اقتصاد کشورهای در‌حال‌توسعه

جهان در شُرُف گذار جهانی در بخش انرژی است؛ گذاری که بیشترین آثار مثبت آن در اقتصادهای در‌حال‌توسعه احساس خواهد شد. این اقتصادها موقعیتی مهم در رشد و سرمایه‌گذاری خواهند داشت. کشورهای درحال‌توسعه هم‌‌اکنون نیز به بزرگ‌ترین قطب‌های تقاضای انرژی تبدیل شده‌اند و ازنظر رشد حتی در‌حال سبقت‌‌گرفتن از کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) هستند. امروزه، کشورهای درحال‌توسعه سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر را هدایت می‌‌کنند. کشورهای جنوب صحرای آفریقا که بیشترین جمعیت بدون دسترسی‌‌ به برق یا با دسترسی محدود و ضعیف را در خود جای داده‌‌اند، احتمالا برخی از تحولات مهم در این عرصه را شاهد خواهند بود.

آنچه فعلا با قطعیت می‌توانیم درباره‌ی این تغییرات حدس بزنیم، این است که در روند آتی، باتری‌های استفاده‌شده در بخش خودروهای الکتریکی و نیز ذخیره‌‌سازی انرژی شبکه از نقش مهمی برخوردار خواهند بود. نحوه‌‌ی واکنش دولت‌ها موضوعی بسیار حیاتی است؛ ازاین‌‌رو، بانک جهانی نیز با برنامه‌‌ای متمرکز و ابتکاری به‌کمک این حرکت آمده است.

پیش‌بینی می‌شود بازار جهانی ادوات ذخیره‌‌سازی انرژی (به‌‌غیر از نیروگاه‌‌های تلمبه‌‌‌ ذخیره‌‌ای) بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌ را در ۲۰ سال آینده به ‌ود جذب کند. سرمایه‌‌گذاری انرژی نو بلومبرگ پیش‌‌بینی می‌‌کند این بازار در هر دو سمت شبکه و مصرف‌‌کننده (شامل کسب‌‌و‌‌کارها و تأسیسات صنعتی و منازل) تا سال ۲۰۴۰، با رشد نمایی به ظرفیتی معادل ۷ درصد از کل ظرفیت منصوب برسد. این انقلاب باتری در سراسر جهان در‌حال‌وقوع است و رشد سریع آن به‌دلیل کاهش قیمت و نیز مزایای فراوان آن برای شبکه‌‌ی برق (اعم از کمک به جابه‌جایی پیک تقاضا برای تلفیق با مولدهای خورشیدی تا بهبود قابلیت اطمینان شبکه) است.

انقلاب در انرژی خورشیدی نیز از قبل تأثیرگذار بوده است. بسیاری از کشورها در آفریقا، به‌‌سرعت در‌حال‌گسترش سیستم‌های متمرکز و بزرگ‌‌مقیاس تا سیستم‌های کوچک‌تر مقیاس تجاری و خانگی هستند. این تصمیمات با حمایت اقتصادی کشورها شتاب می‌گیرند. قیمت سیستم‌‌های فتوولتائیک در طول دهه‌‌ی گذشته، تقریبا حدود ۸۰ درصد کاهش یافته است. دراین‌‌میان، باتری‌ها نیز می‌توانند با دو مؤلفه‌ی سرعت در اجرا و نصب ماژولار، کمک زیادی به شکوفایی این عرصه کنند.

به‌عنوان مثال، کشورهای ساحلی آفریقا، مانند بورکینافاسو و مالی، درحال‌توسعه‌‌ی پارک‌های خورشیدی منطقه‌ای هستند که به‌‌عنوان پروژه‌هایی پایلوت برای کشورهای دیگر در غرب آفریقا محسوب خواهند شد. تمرکز این پروژه‌‌ها، تنها به کاربری‌‌‌‌های مسکونی محدود نخواهد بود. یکی از اولویت‌‌های دیگر، تأمین برق بخش کشاورزی و آبیاری و صنایع سبک است. گذار به آینده‌‌ای با انرژی کم‌‌کربن و مطمئن‌تر و هزینه‌های عملیاتی کمتر و تقویت شبکه‌ها مزایای متعددی برای این کشورها دارد که از توسعه‌‌ی اقتصادی و اجتماعی تا امنیت را دربر خواهد گرفت. وضع مقررات متناسب موضوعی اساسی برای تحقق این مزایا در کشورهای درحال‌توسعه است.

سسیتم‌‌های ذخیره‌‌سازی به روش‌‌های گوناگونی اجراشدنی هستند. ذخیره‌‌‌‌سازی انرژی می‌تواند نقشی مکمل و بعضا جایگزین را در پروژه‌های زیرساخت انتقال و ژنراتورهای دیزلی و نیروگاه‌ها ایفا کند. پیش‌‌ازاین، سیستم ذخیره‌ی تلمبه‌‌ای چندین دهه استفاده می‌شدند؛ اما باتری‌‌ها در‌حال‌حاضر، در کانون توجه قرار گرفته‌‌اند؛ چراکه این صنعت اخیرا از مزایای حاصل از کاهش قیمت و انبوه‌‌سازی برخوردار بوده است. آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در سند چشم‌انداز انرژی جهان ۲۰۱۸، اولین‌بار از سهم باتری‌ها در انعطاف‌پذیری سیستم‌های قدرت سخن گفته است. این آژانس پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۴۰، تعداد باتری‌‌های متصل به شبکه با افزایشی ۱۰۰ برابری مواجه شود.

پیش‌ازاین، سیستم‌های ذخیره‌‌سازی باتری صرفه‌‌ی اقتصادی خود را در متعادل‌‌کردن عرضه و تقاضا در بازه‌‌ی زمانی چندثانیه‌‌ای نشان داده‌‌اند. درنتیجه، با کاهش سطح نوسانات شبکه، میزان خاموشی‌‌های رخ‌‌داده نیز کاهش می‌یابد و هزینه‌های عملیاتی کمتر می‌شود و پایداری سیستم نیز درجهت منافع مشتریان افزایش می‌یابد. در آفریقای‌جنوبی، شبکه‌‌ی برق ملی روی توسعه‌‌ی بزرگ‌ترین ظرفیت ذخیره‌سازی باتری در منطقه تمرکز کرده که برای یکپارچه‌‌سازی ظرفیت فعلی و آتی انرژی‌‌های تجدیدپذیر کشور کفایت خواهد کرد. گامبیا و جمهوری آفریقای‌مرکزی نیز درصدد بهره‌‌گیری از باتری‌‌ها برای کمک به تثبیت شبکه‌‌های ناپایدار خود هستند.

پاییز گذشته، گروه بانک جهانی یک‌میلیارد دلار را برای برنامه‌‌ی توسعه‌‌ی سرمایه‌‌گذاری در کشورهای درحال‌توسعه در نظر گرفت. در راستای این برنامه، مشارکت بین‌المللی جدیدی برای کمک به گسترش استفاده از تجهیزات ذخیره‌‌سازی انرژی و معرفی فناوری‌‌های جدید به کشورهای درحال‌توسعه شکل گرفته است.

باتوجه‌به نیاز به توسعه‌‌ی پایدار شیوه‌‌های ذخیره‌‌سازی انرژی در کشورهای درحال‌توسعه و فرصت ویژه‌‌ای که این صنعت برای افزایش دسترسی به برق و تلفیق انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ارمغان می‌آورد، مشارکت ذخیره‌سازی انرژی (ESP) قرار است همکاری بین‌المللی خود را در زمینه‌‌های تحقیق‌‌وتوسعه‌‌ی فناوری، تلفیق سیستم، سیاست‌‌ها و قوانین موردنیاز کشورهای درحال‌توسعه افزایش دهد.

تا‌به‌امروز، سرمایه‌گذاری‌ها در مقیاسی کوچک انجام شده که باتوجه‌به وضعیت این بازار نوظهور، همچنان مقداری چشمگیری به‌شمار می‌‌آید. در سطح جهانی، این بانک منابع مالی ۱۵ درصد از ظرفیت ذخیره‌سازی باتری‌‌های ثابت را تأمین کرده است. این باتری‌ها بیشتر در پروژه‌‌های مینی‌‌گرید و جزیره‌‌ای با هدف افزایش انعطاف‌‌پذیری استفاده خواهند شد. برای مثال، در کشورهای مالی و بورکینافاسو، این بانک بزرگ‌ترین پارک خورشیدی منطقه را به‌‌همراه باتری‌‌های خورشیدی تأسیس کرده است. این پروژه‌ها به‌‌صورت هم‌زمان از مزایای مناقصه‌های استاندارد و روش‌‌های ریسک‌‌زدایی برای جلب توجه توسعه‌‌دهندگان خصوصی بهره خواهد برد.

در برخی مواقع، سرعت گذار انرژی به کشورهای درحال‌توسعه وابسته خواهد بود. تاکنون، فناوری باتری‌‌های استفاده‌شده در مقیاس شبکه اساسا فقط دراختیار کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه‌ی اقتصادی بود؛ اما با به‌‌اشتراک‌گذاری تجارب و تشریح مزایای سیستم‌‌های ذخیره‌سازی باتری می‌‌توان این راهکار جدید را به‌‌عنوان عاملی برای رشد اقتصادی در کشوهای جهان سوم به‌‌کار گرفت.