کشف پاسخی تازه برای معمای راه راه بودن پوست گورخرها

علت اینکه چرا پوست گورخرها دارای خطوط راه‌راه متمایز است، همیشه موضوع بحث‌ و جدل‌های علمی بوده و یکی از اصلی‌ترین فرضیه‌ها می‌گوید که آن‌ها مکانیسمی برای کنترل دما هستند. پژوهشی سال گذشته انجام شد که خط بطلانی روی این فرضیه ‌کشید، اما اکنون شواهد جدیدی به‌دست آمده است که آن را تأیید می‌کند.

پژوهشگران در جدیدترین مطالعه‌ی خود و در آزمایشی که تا پیش از این انجام نشده بود، تفاوت دمایی بین خطوط سیاه و سفید دو گورخر ساکن آفریقا را در زیستگاه طبیعی آن‌ها بررسی کردند. آن‌ها دریافتند که خطوط سیاه و سفید در طول گرمای روز پهن می‌شوند و بین آن‌ها تفاوت دمایی وجود دارد، به‌طوری‌که دمای خطوط سیاه ۱۵ درجه گرم‌تر از خطوط سفید است. این اختلاف دمایی به‌حدی است که می‌تواند جریان‌های همرفتی کوچکی را روی پوست گورخر ایجاد کند و او را خنک نگه‌دارد؛ اما رنگ این خطوط تنها عامل این فرایند نیست.

به‌عبارتی به‌نظر می‌رسد که گورخر زنده از سازوکار خنک‌کنندگی مضاعفی فراتر از خطوط سیاه و سفید استفاده می‌کند و پژوهشگران فکر می‌کنند که علت این موضوع را می‌دانند؛ آن‌ها مشاهده کردند که گورخرهای زنده طبق نیازشان، موهای خطوط سیاه را برای به‌دام انداختن یا رهاکردن گرما سیخ می‌کنند.

استفاده از حیوان زنده برای انجام پژوهش اخیر، تفاوت مهم آن با پژوهش سال گذشته است که در آن به‌جای گورخر زنده، پوست حیوان را روی بشکه‌‌های آب قرار دادند. پژوهش جدید به‌همت متخصص زیست‌شناسی سابق و طبیعت‌شناس آماتور آلیسون کاب و همسرش استفان کاب، جانورشناس، انجام شده است. آلیسون کاب می‌گوید:

در طول سال‌های زیادی که در آفریقا زندگی می‌کنیم، همیشه از اینکه گورخرها زمان زیادی را زیر گرمای سوزان روز به چرا مشغول می‌شوند، متعجب می‌شدیم و فکر می‌کردیم که شاید خطوط راه‌راه پوست‌شان به‌نوعی به کنترل دمای بدن‌ آن‌ها کمک می‌کند. ۴۰ سال قبل در اولین تلاش‌هایم برای آزمایش این فرضیه، ‌دمای آب در بشکه‌‌های نفت را با پوشش‌های نمدی در رنگ‌های مختلف مقایسه کردم، اما فکر کردم که این روش خوبی برای آزمایش نیست و دوست داشتم نحوه‌ی رفتار این خطوط را روی گورخرهای زنده ببینم.

این دو نفر دیدند که در طول هفت ساعت از گرم‌ترین ساعات روز در آفریقا،‌ خطوط سیاه روی دو گورخر مورد مشاهده بین ۱۲ تا ۱۵ درجه ثابت می‌ماند و گرم‌تر از خطوط سفید آن‌ها می‌شود و همین موضوع‌ جریان همرفتی کوچکی را به‌وجود می‌آورد. تفاوت دمایی خطوط سیاه و سفید پوستی که روی رخت‌آویز قرار داشت،‌ مشابه بود و دمای خطوط سیاه تا ۱۶ درجه گرم‌تر از خطوط سفید می‌شد؛ اما برخلاف پوست حیوان زنده، دمای کلی این پوشش در طول روز ثابت نمی‌ماند. درواقع، دمای خطوط سیاه گورخر زنده تا ۵۶ درجه بالا می‌رفت، اما خطوط سیاه پوشش غیرزنده‌ی روی رخت‌آویز به حرارت سوزان ۷۱ درجه می‌رسید. پس ظاهراً اتفاق دیگری نیز در گورخر زنده رخ می‌دهد که در آزمایش‌های پیشین نظیر بشکه‌های آب یا قراردادن پوست گورخر روی رخت‌آویز اتفاق نمی‌افتاد.

پژوهشگران ایده‌هایی را برای علت این موضوع مطرح می‌کنند. اول،‌ عرق کف‌مانندی که از گورخر (و اسب‌ها) ترشح می‌شود، به جریان همرفتی روی سطح پوست کمک کرده و علاوه‌بر افزایش مساحت سطح این مایع روی پوست،‌ فرایند تبخیر را تسریع می‌کند. دوم، پژوهشگران شاهد سیخ‌شدن موهای خطوط سیاه بودند، این موضوع شاید به آن‌ها کمک می‌کند تا در ساعات خنک صبح، هوا را در خود نگه‌دارند و در هنگام گرمای روز، این هوا را آزاد کرده و آبی که روی سطح بدن‌شان قرار دارد را سریع‌تر تبخیر ‌کنند.

بااینکه تفاوت دمایی بین خطوط راه‌راه پوست گورخر از دهه‌ی ۱۹۷۰ مورد توجه پژوهشگران بوده است،‌ اما پژوهش اخیر ارزیابی‌های گسترده‌تر و جزئیات بیشتری را به دانسته‌های پیشین اضافه می‌کند که مشاهده‌ی گورخرها در زیستگاه طبیعی‌شان را نیز دربر می‌گیرد. پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که خطوط سیاه و سفید،‌ عرق‌کردن و سیخ‌شدن موها همگی به خنک‌شدن گورخر در گرمای سوزان روزهای آفریقا کمک می‌کنند. آن‌ها همچنین معتقدند که جریان چرخشی هوا روی پوست گورخر باعث می‌شود که مگس‌ها از آن‌ها دور شوند؛ این تأثیر در تعدادی از پژوهش‌های پیشین نیز مشاهده شده بود.

درهرصورت این یافته، پایان بحث‌ و جدل‌ها بر سر خطوط راه‌راه پوست گورخر نیست و باید گورخرهای بیشتری بررسی و مشاهدات مضاعفی انجام شود. بااین‌حال، پژوهش اخیر درباره‌ی اینکه این خطوط سیاه و سفید چطور می‌توانند باهمراهی فرایندهای بیولوژیکی داخلی حیوان، به تنظیم دمای بدن او کمک کنند،‌ ایده‌های جالبی را مطرح می‌کند. آلیسون کاب می‌گوید:

راهکار تعادل گرمایی گورخر، هوشمندانه‌تر، پیچیده‌تر و زیباتر از حد تصور ما است؛ هرچند که به‌منظور جمع‌آوری شواهد و درک کامل اینکه چطور خطوط سیاه و سفید روی پوست گورخر به کنترل دمای بدن او کمک می‌کنند، باید پژوهش بسیار بیشتری انجام شود. من اکنون ۸۵ سال دارم و درنتیجه سایرین باید این کار را ادامه دهند.