یک‌چهارم دنیا دچار تنش آبی شدید هستند؛ ایران در رتبه چهارم

براساس داده‌های جدید از سوی مؤسسه‌ی منابع جهانی (WRI)، از سال ۲۰۱۹ در مجموع ۱۷ کشور ازنظر وضعیت ذخایر آب در وضعیت نامساعدی قرار گرفته و به تنش آبی دچار شده‌اند. در حال حاضر تقریبا یک چهارم از جمعیت جهان (حدود ۱/۷ میلیارد نفر) در مناطقی زندگی می‌کنند که کشاورزی، صنعت و شهرها ۸۰ درصد از ذخیره‌ی آب آن‌ها را هر ساله بیرون می‌کشد. در چنین شرایط آسیب‌پذیری حتی یک خشکی کوچک می‌تواند برای ایجاد بحران کافی باشد و به‌گفته‌ی دانشمندان، این رویدادهای خشکی در اثر تغییرات اقلیمی در حال تشدید هستند. آندرو استیر، مدیر ارشد اجرایی WRI می‌گوید:

تنش آبی بحران بسیار بزرگی است که کسی درمورد آن صحبت نمی‌کند. پیامدهای آن به شکل ناامنی غذایی، منازعه و مهاجرت و درنهایت بی‌ثباتی مالی نمایان خواهد شد.مقاله‌های مرتبط:زندگی در پرجمعیت‌ترین شهر بی‌آب جهان چگونه استبحران بی‌آبی و شهرهایی که در سکوت خبری از تشنگی می‌میرندگنجینه ای به نام آب شیرین: بحران آب در جهان و ایران

پژوهشگران WRI با استفاده از یک مدل هیدرولوژیکی جدید که تصویری دقیق از خطر کمبود آب ترسیم می‌کند، محاسبه کرده‌اند که برداشت جهانی آب از سال ۱۹۶۰ تقریبا دوبرابر شده است. این تقاضایی رو به رشد است که خبری از کاهش در آن نیست. طبق محاسبات WRI، در حال حاضر ۴۴ کشور در حال تجربه‌ی سطوح بالایی از تنش آبی هستند. این تقریبا یک‌سوم سیاره‌ای می‌شود که ذخایر آب موجود آن هر سال ۴۰ درصد تخلیه می‌شود. استیر اضافه می‌کند:

نسل جدیدی از راهکارها درحال ظهور هستند؛ اما سرعت ظهور آن‌ها در هیچ‌جا به اندازه‌ی کافی سریع نیست. ناتوانی در حل این مشکل برای زندگی و معیشت انسان‌ها گران تمام خواهد شد.

سال گذشته، ذخیره‌ی آب کیپ‌تاون، قدیمی‌ترین شهر آفریقای جنوبی در مرز وضعیت «روز صفر» قرار گرفت. امسال، شهر چنای در هند تقریبا بی‌آب شده و به‌گزارش سازمان ملل شمار مناطقی که دچار این وضعیت می‌شوند، رو به افزایش است. مؤسسه‌ی منابع جهانی از داده‌های مطمئنی برای تشخیص خطرهای مرتبط با آب مانند سیلاب، خشکسالی و تنش آبی استفاده کرده و وضعیت ۱۸۹ کشور و تقسیم‌بندی‌های درونی آن‌ها (مانند ایالت‌ها و استان‌ها) را از این نظر رتبه‌بندی کرده است. این نتایج به‌وضوح نشان می‌دهد که خاورمیانه و آفریقا بیش از همه دچار تنش آبی هستند. درواقع ۱۲ مورد از ۱۷ کشورِ به‌شدت دچار تنش آبی، در این منطقه‌ی گرم و خشک که در مجموع مِنا (MENA) نامیده می‌شود، واقع شده‌اند. قطر، سرزمین‌های اشغالی و لبنان، سه کشور اول رتبه‌بندی اخیر هستند و ایران در رتبه‌ی چهارم قرار دارد.

ایران با جمعیت ۸۳ میلیونی خود از جمله کشورهایی محسوب می‌شود که در کانون تغییرات اقلیمی قرار دارد و به‌شدت درحال تاثیرپذیری از اثرات آن است. این پدیده در سال‌های گذشته، کاهش متوسط بارش، افزایش میانگین دما در بخش‌های مختلف کشور، افزایش تبخیر و تعرق و تشدید خشکسالی‌ها را به‌دنبال داشته است. تغییرات اقلیمی درکنار مجموعه‌ای دیگر از عوامل نظیر مدیریت نامناسب منابع آبی، ایران را دچار ورشکستگی منابع آب کرده و در صورت عدم اتخاد راهکارهای مناسب برای مهار این بحران و تشدید وخامت شرایط، این امکان وجود دارد که خیل عظیمی از جمعیت کشور در آینده به مهاجران اقلیمی تبدیل شوند.

هند اولین کشور خارج از منطقه‌ی منا است که در فهرست WRI نمایان می‌شود، اگرچه این موضوع لزوما بدین معنا نیست که این کشور ازنظر مشکل آب وضعیت بهتری دارد. تنش آبی تنها یک بعد از امنیت آب است و مدیریت، بعد مهم دیگر آن محسوب می‌شود. جمعیت کشور هند با حدود ۱/۳ میلیارد نفر نسبت‌به ۱۶ کشور دیگر موجود در فهرست سه برابر بیشتر است و مشکلات مدیریت آب در چنای تنها قله‌ای از یک کوه یخ پنهان در آب است. شاشی شکهار، دستیار سابق وزارت منابع آب هند می‌گوید:

بحران اخیر آب در چنای توجه جهان را به خود جلب کرده است؛ اما مناطق مختلفی در کشور هند وجود دارند که آن‌ها نیز در حال تجربه‌ی تنش آبی هستند. هند می‌تواند مشکل آب خود را به کمک داده‌های مطمئن‌تر در زمینه‌ی بارش باران، آب‌های سطحی و زیرزمینی و ارائه‌ی راهبردهایی در جهت سازگاری با این وضعیت مدیریت کند.

براساس آخرین ویرایش از اطلس جهانی خطرات آبی، ۱۷ کشور از جمله ایران در وضعیت تنش آبی شدید قرار دارند

در منطقه‌ی منا، مسئله بیشتر مربوط به بازیافت فاضلاب است. بیش از ۸۰ درصد از آب این منطقه مجددا مورد استفاده قرار نمی‌گیرد؛ بنابراین اگر کشورهای این منطقه زیرساخت‌های لازم برای بازیافت آب را راه‌اندازی کنند، منبع آب جدیدی در اختیار آن‌ها قرار خواهد گرفت.

استرالیا مثال خوبی برای نشان دادن این موضوع است که چگونه مدیریت کارآمد می‌تواند کشوری را از لبه‌ی تنش آبی نجات دهد. این کشور در مسیر حرکت به وضعیت روز صفر در جریان یک خشکسالی هزارساله، میزان مصرف آب خانگی خود را تقریبا به نصف کاهش داد. البته استرالیا هنوز هم خشکسالی‌های شدیدی را تجربه می‌کند که به‌وسیله‌ی تغییرات اقلیمی تشدید می‌شوند.

بررسی مشکل کم‌آبی به‌صورت کشور به کشور لزوما بهترین راه برای مشاهده‌ی مشکل نیست. درحالی‌که آمریکا به‌طور کلی از نظر تنش آبی در رتبه‌ی نسبتا خوبی قرار دارد، ایالت‌هایی همچون نیومکزیو تحت فشار بالایی از محدودیت دسترسی به آب قرار دارند. وضعیت این منطقه واقعا شبیه به امارات متحده‌ی عربی و اریتره است. به‌زودی، بخش‌های دیگری از آمریکا نیز به این ایالت اضافه خواهند شد. مطالعه‌ای که در اوایل سال جاری منتشر شد، پیش‌بینی می‌کند که طی ۵ دهه، قسمت مرکزی و جنوبی دشت‌ بزرگ آمریکا، ایالت‌های جنوب غربی و مرکزی کوهستان راکی، کالیفرنیا و مناطقی در جنوب و میانه‌ی غربی دچار کمبود آب درخورتوجهی خواهند شد. پژوهشگران توضیح می‌دهند:

در دوره‌های آینده، همان‌طور که رشد جمعیت و اقتصاد و نیز تغییرات اقلیمی، تولید و تقاضای آب را تغییر می‌دهد، کمبود آب به‌طور چشم‌گیری افزایش پیدا می‌کند.

کشور آمریکا در این آینده‌ی دشوار تنها نخواهد بود. پژوهشگران مؤسسه‌ی فناوری ماساچوست می‌گویند که تقریبا نیمی از جمعیت ۹/۷ میلیاردی پیش‌بینی‌شده در جهان تا سال ۲۰۵۰ در مناطق تحت تنش آبی زندگی خواهند کرد. اگر جهان بازده‌ی کشاورزی خود را بهبود ندهد، میزان مصرف آب را کاهش ندهد و از پساب‌ها مجددا استفاده نکند، کمبود آب در آینده تنشی دائمی خواهد بود.