کدام جانداران از تغییرات اقلیمی جان سالم به در می‌برند؟

در صورت عدم پیشگیری از بحران اقلیمی، کدام گونه‌ها به بقای خود ادامه می‌دهند؟ به اعتقاد جولی گری، زیست‌شناسی مولکولی، انسان در میان بازماندگان خواهد بود؛ اما حتی باوجود ظرفیت خارق‌العاده‌ی انسان برای نوآوری و تطبیق‌پذیری، ممکن است نتواند از تغییرات اقلیمی جان سالم به در ببرد.

یکی از دلایل انقراض احتمالی انسان، تولیدمثل کُند و اندک آن است و از این نظر به حیواناتی مثل پاندا شباهت دارد که در طول عمر خود به‌طور میانگین، یک یا دو فرزند به دنیا می‌آورند؛ بنابراین احتمال بقای جاندارانی که سریع تولیدمثل می‌کنند، بیشتر است.

شاید در نگاه اول، این پیش‌بینی‌ها در حد فرضیه به نظر برسند؛ اما قابلیت بقا و نجات گونه‌ها از تغییرات اقلیمی موضوعی جدی است. براساس گزارشی جدید درباره‌ی تنوع زیستی، از هر چهار گونه، یک گونه در معرض خطر انقراض قرار دارد. بخش زیادی از این خطر به تغییرات اقلیمی وابسته است که منجر به بالا رفتن دمای مناطق، افزایش سطح آب دریا و تغییرات شدیدتر آب‌وهوایی می‌شود.

برخی خطرها قریب‌الوقوع هستند. علاوه بر این، میزان جدی بودن تغییرات اقلیمی انکارناپذیر است اما مشخص نیست دقیقا چه پیامدها و تهدیدهایی را برای گونه‌ها و آینده‌ی آن‌ها خواهد داشت. روش‌های پیش‌بینی، روزبه‌روز کامل‌تر می‌شوند اما مشکلاتی مثل داده‌های محدود و ناسازگار، قوانین و سیاست‌های پیچیده و تغییرات کاربری زمین و آثار بوم‌‌شناختی پیش‌بینی را دشوار می‌سازند. ارزیابی آسیب‌های تغییرات اقلیمی همواره با خطا و نقاط کور همراه است. علاوه بر این، مدل‌سازی آثار غیرمستقیم و عامل تغییرات اقلیمی بر جمعیت ازجمله زنجیره‌ی غذایی، دشوارتر از مدل‌سازی آثار مستقیم است.

بعضی از گونه‌های کوئول استرالیایی تقریبا توسط گونه‌های مهاجم به‌صورت محلی منقرض شده‌اند، این روند با تغییرات اقلیمی تشدید خواهد شد

یکی از ابهامات دیگر، ظرفیت انواع حیات برای سازگاری با تغییرات است. برای مثال سرعت سازگاری اکتوترم‌ها (جانوران خونسردی مثل خزندگان و دوزیستان) با تغییرات اقلیمی نسبت به اندوترم‌ها (جانداران خونگرم) کمتر است؛ به همین دلیل، توانایی آن‌ها برای تطبیق دمای بدن کمتر است؛ اما استثناهایی مثل غوک‌های بزرگ آمریکایی وجود دارند که به دلیل گرمایش زمین، موفق به یافتن محیط‌های قابل سکونت شدند.

• گرمایش زمین چگونه زندگی در اقیانوس را تا آستانه‌‌ انقراض برد
• انقراض نخستین پستاندار در اثر تغییرات اقلیمی

البته راه‌حل دیگری هم برای جلوگیری از انقراض انسان وجود دارد: انسان‌ها می‌توانند با همکاری یکدیگر و با تطبیق سیاست‌ها و روش زندگی خود برای کاهش گاز گلخانه‌ای از بحران اقلیمی جلوگیری کنند؛ اما در پیش‌بینی مورد بحث، فرض شده است که این اتفاق نخواهد افتاد و تغییرات اقلیمی با روند فعلی افزایش پیدا می‌کند.

گرمایش جهانی می‌تواند به سود غوک‌های آمریکایی باشد

باوجود ابهامات، می‌توان به حدس درباره‌ی الگوهای گسترده پرداخت. شانس بقای گیاهان مقاوم در برابر خشکی و گرما، مانند گیاهان بیابانی از گیاهان جنگلی بیشتر است؛ بنابراین گیاهانی مثل نارگیل که دانه‌ی آن‌ها از طریق باد یا جریان‌های اقیانوسی به فواصل دوردست می‌رسند نسبت به گیاهانی که توسط مورچه‌ها جابه‌جا می‌شوند (مثل اقاقیا)، شانس بیشتری برای زنده ماندن دارند. گیاهانی که می‌توانند زمان‌های شکوفه‌دهی خود را تنظیم کنند، بهتر با دماهای بالا سازگار می‌شوند. جن لاو، زیست‌شناس دانشگاه ایندیانا بلومینگتون، این ویژگی را به‌عنوان یکی از مزایای گیاهان غیربومی ثابت می‌کند که به آن‌ها در مواجهه با تغییرات اقلیمی کمک می‌کند.

همیشه از تاریخ می‌توان به‌عنوان راهنما کمک گرفت. فسیل‌ها شامل علائمی از سازگاری گونه‌ها با تغییرات اقلیمی گذشته هستند. سرنخ‌های ژنتیکی متعددی هم درباره‌ی بقای طولانی‌مدت وجود دارد. برای مثال می‌توان به ریزجلبک‌های سبز اشاره کرد که طی میلیون‌ها سال با محیط‌های شورتر سازگار شدند (این یافته در سپتامبر ۲۰۱۸ توسط فاطما فوفلانکر و همکاران از روتگرز منتشر شد).

سوابق تاریخی به مقاومت بالای سوسک‌ها اشاره می‌کنند. به‌گفته‌ی اسمرت اسفو برچ، زیست شیمی‌دان خاک از دانشگاه کالیفرنیا:

این جانوران منفور از کل انقراض‌های دسته‌جمعی تاریخ جان سالم به در برده‌اند. برای مثال ده‌ها میلیون سال قبل، سوسک‌ها با حفر لانه‌های زیرزمینی از خشک‌سالی استرالیا جان سالم به در بردند.

سوسک‌ها از کل انقراض‌های دسته‌جمعی تاریخ جان سالم به دربرده‌اند

به‌گفته‌ی روبرت ناسی، رئیس مرکز CIFOR (مرکز بین‌المللی پژوهش‌های جنگلداری):

این نتیجه دو ویژگی مهم دارد: در درجه‌ی اول، توانایی مخفی شدن و محافظت در پناهگاه‌های موقت (برای مثال زیرِ زمین) و تاریخچه‌ی طولانی تکامل، به‌طور کلی نشان می‌دهند مقاومت گونه‌های کهن بیشتر از گونه‌های کنونی بوده است.

به‌گفته‌ی ناسی، این ویژگی‌ها به بقا در شرایط سخت مانند تغییرات اقلیمی مرتبط هستند. سوسک‌ها ازنظر تغذیه گزینشی عمل نمی‌کنند و از طیف عظیم غذایی برخوردار هستند؛ بنابراین تغییرات اقلیمی گونه‌هایی مثل موش‌ها، پرندگان فرصت‌طلب و راکون‌های شهری را تهدید نمی‌کند. در مقابل، حیواناتی مثل کوآلا را در نظر بگیرید. غذای اصلی کوآلاها برگ اکالیپتوس است که با افزایش سطح کربن دی‌اکسید جو، مواد مغذی آن‌ها کاهش پیدا کرده است؛ درنتیجه تغییرات اقلیمی خطر گرسنگی این گونه‌ها را به‌دنبال خواهد داشت.

تغییرات اقلیمی، خطر گرسنگی کوآلاها را افزایش می‌دهد

کوالاها علاوه بر منبع غذایی محدود، تنوع ژنتیکی اندکی هم دارند؛ به همین دلیل بیماری کلامیدیا (نوعی بیماری که از طریق آمیزش با گونه‌ی مبتلا به باکتری کلامیدیا منتقل می‌شود) منجر به ازبین‌رفتن گونه‌ کوالای وحشی شده است. این ویژگی‌ها خطر انقراض را افزایش می‌دهند و به‌گفته‌ی کار در بسیاری از نمونه‌ها، گونه‌های خاص در صف اول انقراض قرار می‌گیرند. این خطر در مورد گونه‌های ساکن در زیستگاه‌های کوچک مثل جنگل‌های کوهستانی و مناطق محدود مثل پرندگان گرمسیری یا گیاهان کوچک جزیره صدق می‌کند. البته گونه‌های ساکن در محیط‌های بکر هم در معرض خطر قرار دارند؛ در طرف مقابل، اولین گونه‌های زیستگاه‌های دستخورده مثل زمین‌های چمن و جنگل‌های جوان قرار می‌گیرند. به‌گفته‌ی جسیکا هلمان، سرپرست مؤسسه‌ی محیط‌زیست دانشگاه مینسوتا:

ممکن است این گونه‌ها در شرایط تغییرات اقلیمی عملکرد خوبی داشته باشند زیرا معمولا در شرایط تغییر و گذار به رونق می‌رسند. برای مثال، حضور گوزن‌ها (در ایالات متحده) در مناطق اطراف شهری متداول است و در جنگل‌های ازبین‌رفته یا تقریبا آشفته رشد می‌کنند.

گوزن‌ها در مناطق متغیر و در حال گذار هم رشد می‌کنند؛ به همین دلیل مقاومت آن‌ها در برابر تغییرات اقلیمی زیاد است

البته،بسیاری از موجودات زنده، ذاتا جابه‌جایی کمتری دارند. اغلب گیاهان نمی‌توانند پابه‌پای گرمایش سریع جهان جابه‌جا شوند، اگرچه در گذشته و در شرایط تغییرات اقلیمی کندتر جابه‌جا شده‌اند.

خوشبختانه بعضی گونه‌های پیچیده از پناهگاه برخوردار هستند: مناطقی مثل دره‌های اعماق دریا از پیامدهای تغییرات اقلیمی در امان هستند. به عقیده‌ی جاناتان استیلمان، فیزیک‌دان محیط زیردریایی در دانشگاه ایالتی سان‌فرانسیسکو، باوجود افزایش دما در اعمال دریا و کاهش تراکم اکسیژن، اکوسیستم‌های گرمابیِ اعماق دریا در شرایط سخت پناهگاه خوبی هستند. استیلمان می‌گوید:

اعماق دریا کاملا از سطح سیاره جدا هستند و فکر نمی‌کنم تغییرات اقلیمی تأثیر زیادی روی آن‌ها داشته باشد. حتی انسان‌ها تا سال ۱۹۷۷ از وجود آن‌ها بی‌خبر بودند. انرژی این زیستگاه‌ها از اعماق زمین سرچشمه می‌گیرد، نه از نور خورشید و بعید است تحت تأثیر تغییرات سطحی اقیانوس قرار بگیرند.

داگلاس شیل، متخصص زیست‌بوم جنگل‌های گرمسیری در دانشگاه علوم حیات نروژ نظر مشابهی دارد:

در آینده تنها گونه‌ی بازمانده‌ی مهره‌داران در آفریقا، غارماهی کور است. بسیاری از گونه‌های موجود در کانال‌های گرمابی زیراقیانوس ناشناخته باقی مانده‌اند. اولین ماهی غار، سال ۲۰۱۵ در آلمان کشف شد.

موجودات سازگار با گرما و میکروب‌هایی که در محیط‌های خشن زندگی می‌کنند، کمتر تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار می‌گیرند

موجودات سازگار با گرما ساکنِ خشنی مثل چشمه‌های آتشفشانی کمتر تحت تأثیر تغییرات دمای سطح قرار می‌گیرند. درواقع، مقاوم‌ترین موجودات در برابر شرایط سخت، میکروب‌ها هستند. براساس مدل‌سازی‌های کامپیوتری تنها میکروب‌ها می‌توانند از شدت فزاینده‌ی انرژی خورشید جان سالم به در ببرند. به‌گفته‌ی برهه، زیست شیمی‌دان، آرکیا نوعی باکتری است که با زندگی در خشن‌ترین محیط‌ها سازگار است. خرس آبی با نام علمی تاردی‌گرید تقریبا با هر شرایطی سازگار است. به‌گفته‌ی استیلمان، فیزیکدان محیطی:

این گونه‌ها حتی از محیط خلاء فضا یا بی‌آبی شدید و دماهای بسیار بالا هم جان سالم به درمی‌برند. اگر هوادار پیشتازان فضایی باشید، حتما با ویژگی‌های خارق‌العاده‌ و مقاومت بالای آن‌ها آشنا هستید؛ اما این جانداران گونه‌های واقعی هستند که در اغلب زیستگاه‌های زمین زنده می‌مانند.

عامل اصلی بیشترین تغییرات آینده، انسان است که با توسعه‌ی شهرها به این تغییرات دامن می‌زند. به‌گفته‌ی آروین سی دیسموس، نمایشگاه‌گردان خزنده‌شناسی موزه‌ی ملی تاریخ طبیعی فیلیپین، گونه‌های مقاوم گونه‌هایی هستند که در زیستگاه‌های دستکاری‌شده مانند پارک‌ها و باغ‌های شهری مناطق زراعی، زمین‌های کشاورزی، مناطق کاشت درخت و موارد دیگر دوام می‌آورند. به‌گفته‌ی ناسی از شرکت CIFOR:

برندگان تغییرات اقلیمی، گونه‌های بسیاری کوچک و ترجیحا مهره‌داران خونگرم هستند که نسبت به زندگی در شرایط خشن بسیار تطبیق‌پذیر و همه‌چیزخوار هستند.

به‌گفته‌ی کار از JUCN: «قطعا چنین دنیایی، جای زیبایی نخواهد بود.»

گیاهانی مانند برودیا به‌شدت نسبت به تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر هستند

انسان تا اندازه‌ای با راهکارهای پیشگیری از تغییرات اقلیمی آشنا است. اقدام‌های پیشگیرانه شامل کاهش گازهای گلخانه‌ای، محافظت از تنوع زیستی، احیای ارتباط بین زیستگاه‌ها (به‌جای ساخت جاده‌ها، دیوارها و سدهای بی‌شمار) و کاهش تهدید‌های مرتبطی مثل آلودگی و برداشت از زمین است. حتی گونه‌های نزدیک به انقراض مثل سایگا (نوعی بز کوهی) را می‌توان با اقدامات محافظتی احیا کرد. دانشمندان برای حفاظت پایدار و احیا و تأمین سلامت کامل گونه‌ها در حال تهیه‌ی فهرست سبزی از گونه‌های جاده‌ای هستند تا به‌این‌ترتیب فهرست ِسرخِ گونه‌های در معرض خطر IUCN را تکمیل کنند. البته موانع سیاسی هم تأثیرگذار هستند؛ اما با بسط قوانین می‌توان از تسلیم سیاره‌ی زمین به میکروب‌ها جلوگیری کرد.