سرعت کنونی انقراض گیاهان ۳۵۰ برابر بیش از گذشته است

زمین شاهد از‌دست‌رفتن بی‌سابقه‌ی گونه‌ها است؛ وضعیتی که برخی از اکولوژیست‌ها به آن ششمین انقراض جمعی می‌گویند. سازمان ملل در گزارش ماه مه خود، هشدار داد یک‌میلیون گونه درمعرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند. اخیرا نیز انقراض ۵۷۱ گونه‌ی گیاهی اعلام شده است. البته، پدیده‌ی انقراض از وقتی حیات روی زمین وجود داشته، در حال وقوع بوده است. پرسش مهم این است: آیا سرعت انقراض گونه‌ها افزایش یافته است؟

پژوهشی که به‌تازگی در مجله‌ی Current Biology منتشر شده است، نشان می‌دهد برخی از گیاهان ۳۵۰ برابر سریع‌تر از میانگین سرعت انقراض گیاهان در حالت طبیعی در حال انتقراض هستند. این امر پیامدهای ویران‌کننده‌ای برای گونه‌های منحصر‌به‌فرد به‌دنبال دارد.

پاسخ به این پرسش که چه تعداد از گونه‌ها در حال انقراض هستند، آسان نیست؛ زیرا در بیشتر مناطق جهان، اطلاعات دقیقی درباره‌ی انقراض گونه‌ها در عصر حاضر وجود ندارد و گونه‌ها پراکندگی یکسانی ندارند. برای مثال، ماداگاسکار خانه‌ی حدود ۱۲ هزار گونه‌ی گیاهی است که از این تعداد، ۸۰ درصد بومی‌اند و در هیچ جای دیگر جهان یافت نمی‌شوند. در کشور انگلیس نیز، ۱,۸۵۹ گونه‌ی گیاهی زندگی می‌کنند که تنها ۴ درصد آن‌ها (۷۵ گونه) بومی این منطقه هستند.

مناطقی مانند ماداگاسکار که تنوع زیستی بی‌نظیری دارند، درمعرض خطر جدی ناشی از فعالیت‌های انسانی قرار گرفته‌اند. صرفا براساس تعداد، انتظار می‌رود نقاط دارای تنوع زیستی بیشتر در مقایسه با مناطق دارای تنوع زیستی کمتری، گونه‌های بیشتری را طی انقراض از دست بدهند. بااین‌حال، این بدان معنا نیست که نقاط دارای گونه‌های بومیِ کم، ارزش حفاظت ندارند؛ زیرا این مناطق معمولا گونه‌های گیاهی کاملا منحصر‌به‌فردی دارند.

گروهی از پژوهشگران از کشورهای مختلف ۲۹۱ مورد رویداد انقراض گیاهی را در این دو نوع منطقه بررسی کردند. این پژوهشگران دلایل پشت‌صحنه‌ی انقراض و زمان آن و میزان منحصر‌به‌فردی گیاهان منقرض‌شده را مطالعه کردند و با استناد به این اطلاعات، تفاوت انقراض در این مناطق را واکاوی کردند. نتایج نشان می‌داد سرعت انقراض در مناطق دارای تنوع زیستی بیشتر، سریع‌تر بود. کشاورزی و شهرنشینی از عوامل مهم مؤثر بر انقراض در هر دو منطقه بودند. درواقع، تخریب زیستگاه دلیل اصلی بیشتر انقراض‌ها است. به‌طور کلی، گیاهان علفی پایا مانند گندمیان دربرابر انقراض آسیب‌پذیرتر هستند.

مناطق دارای تنوع زیستی کمتر، گونه‌های منحصر‌به‌فرد خود را بیشتر از دست می‌دهند. برای مثال، در مناطق دارای تنوع زیستی کم، هفت انقراض رخ داده و موجب ناپدیدشدن هفت جنس گیاهی شده بود و در یک مورد حتی کل یک خانواده‌ی گیاهی از بین رفت. آشکار است که مناطق دارای تنوع زیستی کم نیز مخزنی از تنوع زیستی منحصر‌به‌فرد هستند که به حفاظت نیاز دارند.

پژوهشگران همچنین نشان دادند سرعت انقراض در عصر حاضر، ۳۵۰ برابر بیشتر از سرعت انقراض گونه‌های گیاهی در گذشته است. دانشمندان پیش‌از‌این حدس زده بودند انقراض گیاهان امروزی در ۸۰ سال آینده سرعتی بیش از هزاربرابر سرعت انقراض طبیعی پیدا خواهد کرد؛ بنابراین، چرا برآوردهای ما از سرعت انقراض گیاهان این‌قدر کم است؟ درادامه، به پرسش پاسخ داده می‌شود.

درضمن، اعلام‌کردن یک گیاه به‌عنوان یک گیاه منقرض‌شده چالش‌برانگیز است؛ زیرا مشاهده‌ی آن‌ها اغلب بسیار دشوار است و نمی‌توانیم مطمئن شویم آخرین افراد زنده‌ی آن‌گونه را پیدا کرده‌ایم. درواقع، اخیرا گزارشی نشان داد که ۴۳۱ گونه‌ی گیاهی که قبلا تصور می‌شد، منقرض شده باشند، مجددا کشف شدند. بنابراین، تخمین‌های حقیقی انقراض گیاهان و انقراض‌های آینده احتمالا به‌مراتب فراتر از تخمین‌های فعلی است.

شکی نیست که کاهش تنوع زیستی همراه‌با تغییرات اقلیمی از بزرگ‌ترین مشکلات پیش روی بشر است. انتظار می‌رود تغییرات اقلیمی همراه‌با تخریب زیستگاه ناشی از فعالیت‌های انسانی، به‌ویژه روی تنوع زیستی گیاهی به‌شدت تأثیر بگذارد. بدون شک ارقام فعلی انقراض گیاهان کمتر از حد برآورد شده‌اند؛ اما نشانه‌های آن کاملا آشکار است.

اگر بخواهیم تاریخچه‌ی زمین ۴.۵ میلیارد ساله را در یک سال تقویمی خلاصه کنیم، زمین در زمانی مثل ژوئن تکامل پیدا کرد و دایناسورها در نزدیکی کریسمس ظاهر شدند و آنتروپوسن در آخرین میلی‌ثانیه‌ی شب سال جدید آغاز شده است. نرخ انقراض گیاهان امروزی که صدها برابر بیشتر از سرعت انقراض تاریخی گیاهان است، در چنین زمان کوتاهی رخ می‌دهد و فاجعه‌ای برای آینده‌ی سیاره‌ی ما رقم خواهد زد.