استحصال تخمک؛ موفقیتی تازه در مسیر نجات کرگدن‌های سفید شمالی

تنها دو کرگدن سفید شمالی در جهان باقی مانده‌اند که هر دو ماده هستند. در شرایطی که نجات این جانوران عظیم‌الجثه از منقرض‌شدن ناممکن به‌نظر می‌رسد، کنسرسیومی بین‌المللی متشکل از دانشمندان و محافظان محیط‌‌زیست تلاش‌ می‌کنند به‌کمک تکنولوژی‌های تولیدمثلی این کار را انجام دهند.

۲۲ اوت ۲۰۱۹، گروهی از دام‌پزشکان در روشی که تا قبل از این هرگز روی کرگدن‌های سفید شمالی اجرا نشده بود، با موفقیت تخمک‌های دو حیوان ماده را استحصال کردند که در کنیا نگه‌داری می‌شدند. این تخمک‌ها با استفاده از اسپرم‌های منجمد یک کرگدن سفید شمالی نر تلقیح شده و در آینده‌ای نزدیک، جنین حاصل به کرگدن ماده منتقل خواهد شد. این رویکرد موفقیت‌آمیز حاصل تلاش مشترک بین چندین مرکز علمی و حفاظتی است.

با توجه به اینکه ناجین و فاتو، دو کرگدن سفید شمالی باقی‌مانده، نمی‌توانند باردار شوند، اکنون آینده‌ی کرگدن‌های سفید شمالی فقط متکی بر تکنیک‌های تولیدمثلی پیشرفته است. برداشت موفقیت‌آمیز تخمک‌ها به این مفهوم است که پژوهشگران قدمی به نجات این کرگدن‌ها نزدیک‌تر شده‌اند. این روش حاصل سال‌ها پژوهش، توسعه، اصلاح و تمرین بوده است که برای انجام آن باید تمامی تکنیک‌ها و تجهیزات از ابتدا ساخته می‌شد. توماس هیلدبرانت، از مؤسسه‌ی Leibniz-IZW و دیوید اندیره از سرویس باغ‌وحش کنیا (KWS)، سرپرستی این عملیات را برعهده داشتند.

ناجین یکی از دو بازمانده‌ی آخر کرگدن‌های سفید شمالی. به‌عنوان بخشی از طرحی بلندپروازانه برای بازگرداندن این زیرگونه، تخمک‌های وی به‌طور موفقیت‌آمیزی استحصال شد تا در آزمایشگاه با استفاده از اسپرم‌های منجمد کرگدن نری که قبلا مرده، بارور شود.

پژوهشگران توانستند از هرکدام از این کرگدن‌ها، پنج اووسیت برداشت کنند. این امر نشان می‌دهد هر دو حیوان ماده هنوز می‌توانند تخمک تولید و به نجات نوع خود کمک کنند. این روش با استفاده از پروب سونوگرافی انجام شد. در این عملیات با بیهوشی عمومی، اووسیت‌هایی از تخمدان‌های این حیوانات استحصال شد. پس از پایان عملیات، بیهوشی بدون هیچ عارضه‌ای و به‌آسانی از بین رفت. جان استیسکال، از باغ‌وحش Dvur Kralove، محل تولد این دو کرگدن می‌گوید:

تعداد اوویست‌های استحصال‌شده موفقیت بزرگی است و نشان می‌دهد همکاری بین دانشمندان و کارشناسان باغ‌وحش و حامیان محیط‌زیست می‌تواند به شکل‌گیری چشم‌اندازهایی امیدوارکننده حتی برای جانورانی منجر شود که کاملا نزدیک انقراض هستند.

زکریا موتای، مامور مسئول مراقبت از ناجین و فاتو، در حال جداکردن این دو جانور برای اینکه دام‌پزشکان بتوانند فرایند استخراج تخمک‌ها را انجام دهند.

پژوهشگران و مأموران حیات‌وحش دسامبر ۲۰۰۹ این دو کرگدن ماده را به‌همراه دو گرگدن سفید شمالی نر از جمهوی چک به کنیا منتقل کردند. آن‌ها امیدوار بودند نزدیکی کرگدن‌ها به محیط طبیعی خود موجب تحریک فعالیت‌های تولیدمثلی شود. در آن زمان، جفت‌گیری‌هایی اتفاق افتاد؛ اما به بارداری منجر نشد. دکتر روبرت هرمس از Leibniz-IZW می‌گوید:

پس از انجام ارزیابی‌های سلامتی در سال ۲۰۱۴، متوجه شدیم به‌علت مشکلات سلامتی مختلف، نه ناجین و نه فاتو نمی‌توانند باردار شوند.

فاتو را نگهبانان و دام‌پزشک محاصره کرده‌اند. او که کمی بیهوش شده، قبل از بیهوشی کامل به‌آرامی روی بستری از ماسه هدایت می‌شود.

دو حیوان نر که نام‌ آن‌ها سونی و سودان بود، به‌ترتیب در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ دراثر مرگ طبیعی از بین رفتند. بااین‌حال، اسپرم آن‌ها به امید پیشرفت در تکنولوژی‌های تولیدمثلی و امکان تکثیرشان نگه‌داری شد. ریچارد وین، مدیر سازمان حفاظتی Ol Pejeta می‌گوید:

از یک سو، متأسفیم که به دو کرگدن سفید شمالی روی زمین رسیده‌ایم؛ شاهدی که نشان می‌دهد انسان چگونه در مسیر نابودی محیط طبیعی پیرامون خود حرکت می‌کند؛ اما از سوی دیگر، مفتخریم در عملیاتی مشارکت می‌کنیم که برای نجات این گونه در حال انجام است. امیدواریم این موفقیت قاصد آغاز عصری باشد که در آن، انسان درنهایت درک کند تعامل مناسب با محیط موضوعی تجملی نیست؛ بلکه ضرورت است.

هون نجیب بلالا، دبیر کابینه‌ی گردشگری و حیات‌وحش کنیا می‌گوید:

تلاش‌های جمعی برای نجات آخرین کرگدن‌های سفید شمالی باید هدایتگر قطع‌نامه‌هایی باشد که جهان در نشست پیش روی CITES در ژنو تصویب خواهد کرد. موضوع استفاده از تکنیک‌های کمکی تولیدمثلی باید توجه جهان به وضعیت تمام کرگدن‌ها را جلب کند و باعث شود از تصمیم‌گیری‌هایی اجتناب کنیم که موجب تضعیف قوانین و افزایش تقاضا برای شاخ کرگدن می‌شود.

بریگ جان وارو ، مدیر سرویس حیات‌وحش کنیا می‌گوید:

خوشحالیم این مشارکت باعث شد قدمی به پیشگیری از انقراض کرگدن‌های سفید شمالی نزدیک‌تر شویم. این مسئله خصوصا با توجه به مرگ دل‌خراش سودان، آخرین کرگدن سفید شمالی نر، ملموس است که سال گذشته به‌علت پیری مُرد.

سزار گالی، از آزمایشگاه بیوتکنولوژی آوانته در ایتالیا می‌گوید:

عملیات دیروز به‌معنای تولید جنین گرگدن سفید شمالی در آزمایشگاه است که تا قبل از این هرگز انجام نشده بود.

فاتو تحت عملیات استحصال تخمک. وجود عروق خونی بزرگ در حوالی منطقه‌ی برداشت تخمک موجب می‌شود انجام کار به دقت زیادی نیاز داشته باشد.

در آزمایشگاه آوانته، تخمک‌ها با استفاده از اسپرم‌های منجمد سونی و سودان بارور می‌شوند. این رویه بخشی از پروژه‌ی پژوهشی بین‌المللی به‌نام BioRescue است. علاوه‌بر بهره‌گیری از دانش جمعی و تخصص کنسرسیوم برای هدایت فرایندهای آزمایشگاهی، این پروژه به توسعه‌ی تکنیک‌ها و رویکردهایی برای ایجاد گامت‌های مصنوعی از سلول‌های بنیادی منجر خواهد شد. این امر مستلزم تبدیل بافت‌های ذخیره‌شده‌ی کرگدن‌های سفید شمالی به سلول‌های بنیادی چندتوان القاشده و سپس، سلول‌های اولیه‌ی جنسی است. پس‌ازآن، سلول‌های جنسی اولیه می‌توانند بلوغ پیدا کنند و به سلول‌ تخمک یا اسپرم تبدیل شوند.

فاتو پس از عملیات استحصال تخمک و برطرف شدن بیهوشی

تمام فرایندهای انجام‌شده در این عملیات در قالب چهارچوب اخلاقی تأییدشده‌ای صورت گرفته است. باربارا دی‌موری، کارشناس اخلاق حفاظت و بهزیستی حیوانات از دانشگاه پادووا می‌گوید:

خطرهای اخلاقی مرتبط با تمام سناریوهای ممکن را تجزیه‌وتحلیل کردیم تا مطمئن شویم بهزیستی این دو حیوان کاملا رعایت می‌شود. علاوه‌براین، این رویه با قوانین و سیاست‌های کشور کنیا و الزامات بین‌المللی مربوطه مطابق بود.

زکریا موتای آخرین بازمانده‌ی نر کرگدن‌های سفید شمالی را نوازش می‌کند. این کرگدن ۱۹ مارس ۲۰۱۸ مُرد.