احتمال درگیری مصر و اتیوپی بر سر سد عظیمی که روی نیل ساخته می‌شود

دانشمندان علوم زیست‌محیطی کشورهای مصر و اتیوپی و سودان در قلب نزاعی تند بر سر بزرگ‌ترین سد برق‌آبی آفریقا هستند که اتیوپی در حال ساختن آن روی رود نیل است. در این زمینه، سؤالاتی درباره‌ی احتمال بروز کمبود آب و غذا در کشورهایی مانند مصر و مسائلی همچون واکنش دربرابر تغییرات اقلیمی و بروز اختلاف بر سر آب و پیامدهای حاصل از آن وجود دارد. قرار است به‌زودی پژوهشگران این کشورها در خارطوم، پایتخت سودان، در جلسه‌ای گردهم ‌آیند. تأثیرات کلی زیست‌محیطی سد، به‌‌ویژه روی ذخایر آب مصر، موضوع اصلی است. ۱۶ سپتامبر در قاهره، مذاکرات اولیه‌ی دولت‌ها بدون رسیدن به توافقی به‌پایان رسید.

مصر از این موضوع نگران است که اتیوپی برای تکمیل پروژه‌ی سد رنسانس با سرعت حرکت کند و جدول زمانی آن موجب بروز کمبود آب و غذا در این کشور شود و میلیون‌ها کشاورز مصری را بیکار کند. ۹۰ درصد از آب شیرین مصر از نیل می‌آید. اتیوپی می‌گوید این پروژه که ۶۰ درصد آن تکمیل شده است، ازنظر تأمین نیاز برق کشور ضروری است و این موضوع چیزی نیست که مصر بتواند در آن مداخله کند. براساس گزارش بانک جهانی، ۶۶ درصد از جمعیت اتیوپی برق ندارند. انتظار می‌رود این سد در اوج فعالیت خود ۶/۴۵ گیگاوات برق تولید کند. دولت اتیوپی همچنین می‌گوید این برنامه موجب می‌شود کشورهای شمال مؤثرتر با اثرات تغییرات اقلیمی مقابله کنند.

در‌حال‌حاضر، آب‌و‌هوای خشک و مرطوب پیش‌بینی‌ناپذیر حوزه‌ی رود نیل که تا حدی ناشی از تغییرات اقلیمی است، در وقوع سیل‌های متناوب و کمبود آب نقش دارد. سلشی بکِله، وزیر آب، آبیاری و انرژی اتیوپی، می‌گوید این سد جریان آب نیل را کم می‌کند و موجب می‌شود احتمال وقوع چنین رویدادهایی کمتر شود.

برنامه‌ی شروع

زمان شروع به کار سد بستگی به این موضوع دارد که مخزن اصلی آن با چه سرعتی از آب نیل پر شود؛ موضوعی که بحث اصلی اختلافات است. این مخزن ذخیره‌ی آبی را مهیا می‌کند که برای هدایت توربین‌های تولید‌کننده‌ی برق استفاده می‌شود. اتیوپی قصد دارد در دوره‌ای پنج‌ساله این مخزن را پر کند و هر سال در حین پرشدن سد، ۳۵ میلیارد مترمکعب از آب را به کشورهای پایین‌دست بفرستد. مصر می‌گوید ذخایر آب این کشور در این مدت کاهش پیدا می‌کند و خواستار پرشدن آهسته‌تر مخزن در دوره‌ای هفت‌ساله شده است. همچنین، این کشور می‌گوید آب بیشتری مثلا سالانه‌ی ۴۰ میلیارد مترمکعب باید آزاد شود.

اتیوپی انتظار دارد مذاکرات بدون اعمال تحمیل از جانب دیگر کشورها بحث و پیشرفت کند. این مسائل ازنظر فنی حل‌شدنی هستند و می‌توانیم براساس علم و استفاده از بهترین روش‌ها، چهارچوب مناسبی برای عملکرد طولانی‌مدت ایجاد کنیم.

کوین ویلر، پژوهشگر منابع آب مؤسسه‌ی تغییرات زیست‌محیطی دانشگاه آکسفورد، می‌گوید در یک سال با بارندگی متوسط، اگر مخزن در دوره‌ای پنج تا هفت‌ساله پر و حداقل ۳۵ میلیارد مترمکعب به‌سوی پایین‌دست جاری شود، مصر نباید دچار کمبود آب اضافه‌ای شود. ویلر در سال ۲۰۱۶ مقاله‌ای درباره‌ی روش‌های پرکردن سد منتشر کرد. وی می‌افزاید البته مصر حق دارد نگران کمبود آب در سال‌های خشک باشد.

آبشارهای مرتفع اتیوپی، آنجایی که نیل آبی آغاز می‌شود

هری ورهوفن، پژوهشگر حوزه‌ی رودخانه‌ی نیل، معتقد است درنهایت مصر کار چندانی نمی‌تواند انجام دهد و سیاست‌گذاران در قاهره مجبورند با داشتن آب کمتر در جریان دوره‌ی پرشدن سد کنار بیایند. او می‌گوید:

کاهش جریان آب در چندین سال به‌معنای انتخاب‌های دشوار است، نه‌تنها درباره‌ی اینکه چه کسی آب را دریافت کند؛ بلکه درباره‌ی اینکه چه محصولاتی باید کشت شوند و اینکه عرضه‌ی داخلی باید در اولویت قرار گیرند یا بازارهای صادرات.

ورهوفن می‌گوید مصر می‌تواند این موضوع را در دیوان بین‌المللی دادگستری در هلند مطرح کند؛ اما باید هر دو طرف داوری را قبول داشته باشند. او پیش‌بینی می‌کند حتی اگر آن‌ها موافقت کنند، بعید است دادگاه به‌نفع مصر رأی دهد. اتیوپی حق توسعه‌ی منابع آب را در قلمرو خود دارد. ناگفته نماند وزارت آب و آبیاری مصر به درخواست‌های مکرر Nature برای اظهارنظر در این زمینه پاسخی نداده است. این وزارتخانه در بیانیه‌ای در اوایل ماه جاری اعلام کرد برای طرف اتیوپی مهم است در مذاکرات فنی جدی مشارکت کند و به توافقی دست یابد که در آن منافع هر سه کشور در نظر گرفته شده باشد.

اسماعیل سراگلدین، معاون پیشین بانک جهانی است که در سال ۱۹۹۵ پیش‌بینی کرد جنگ‌های قرن بیست‌ویکم بر سر آب خواهد بود. وی می‌گوید هیچ‌کدام از طرفین تاکنون به کوتاه‌آمدن بر سر این موضوع تمایلی نشان نداده‌اند؛ اما احتمالا این کشورها باهم سازش خواهند کرد. اتیوپی می‌خواهد تا حد ممکن طول‌مدت پرکردن سد کوتاه باشد و درمقابل، مصر دوره‌ای بلندمدت را می‌خواهد و آن‌ها باهم مذاکره خواهند کرد.