ریزدانه‌‌های شیشه؛ راهکاری جالب برای جلوگیری از ذوب یخ‌‌های قطبی

قطب‌‌شمال با سرعت در حال ناپدیدشدن است و امروزه یخ‌‌های گرینلند ۶ برابر سریع‌‌تر از ۴۰ سال پیش ذوب می‌‌شوند. در اوت (مرداد و شهریور) امسال، ۶۰ تن از یخسارهای قطبی، تنها در پنج روز از دست رفتند. در چهار دهه‌‌ی اخیر، حدود ۷۵ درصد از یخ‌‌های قطب شمال ناپدید شده‌‌اند و از سال ۱۹۷۹ تاکنون، تنها یک‌بار وسعت یخ‌دریا کمتر از میزان فعلی آن بوده است.

مشکل ذوب یخ‌‌های قطبی فقط به افزایش سطح آب دریاها محدود نمی‌‌شود و به‌گفته‌ی دانشمندان، این فرایند حتی تغییرات اقلیمی را نیز تشدید خواهد کرد؛ چراکه سطح سفید و درخشان یخ‌دریا بخشی از نورخورشید را به فضا منعکس می‌‌کند. حال با ذوب این یخ‌‌ها، گرمای بیشتری جذب زمین می‌‌شود و این پدیده در چرخه‌‌ای معیوب، باعث ذوب مقادیر بیشتری از یخ‌ها خواهد شد.

گروهی غیرانتفاعی با نام Ice911 راهکاری احتمالی برای شکستن این چرخه‌‌ی معیوب پیشنهاد داده است: پوشاندن بخش‌‌هایی از قطب شمال با میلیون‌‌ها گلوله‌‌های میکروسکوپی و توخالی از جنس شیشه؛ پوششی که بتواند ضمن ایجاد عایق حرارتی برای یخ‌‌های زیرین، نورخورشید را نیز به فضا بازتاب کند. لزلی فیلد، بنیان‌‌گذار Ice911، در مصاحبه با بیزینس‌اینسایدر می‌‌گوید:

ما انسان‌‌ها گونه‌‌ای بسیار خلاق هستیم و باید سرعت حرکت این ساعت اقلیمی را کُند کنیم.

ونجلیس کریستودولو، یکی از اعضای Ice911، درکنار ابزار پایش از راه دور 

این گلوله‌‌های کوچک شیشه‌‌ای که تیم Ice911 از آن سخن می‌‌گوید، بیشتر به دانه‌‌های شن شباهت دارند و درحقیقت، این دانه‌ها از سیلیس ساخته می‌‌شوند. سیلیس حاصل ترکیب سیلیکون و اکسیژن و ماده‌‌ای بی‌‌خطر برای انسان و جانوران است که به‌‌وفور در طبیعت یافت می‌‌شود. فیلد این گلوله‌‌های میکروسکوپی را به‌‌شکل شن‌‌های ساحلی سفید و ریزی توصیف می‌‌کند که می‌‌توانند روی آب شناور شوند. شاید بتوان این ماده را تا حد زیادی شبیه به برف قلمداد کرد.

در دو سال گذشته، فیلد و همکارانش مقادیری از این گلوله‌‌های میکروسکوپی را با خود به فطب شمال آوردند و آن‌‌ها را روی دریاچه‌‌ی منجمد نزدیک بارو در آلاسکا پخش کردند. نتایج این آزمایش که بخشی از آن در گزارش مه ۲۰۱۸ منتشر شد، نشان می‌‌داد دانه‌‌های سیلیس توانسته‌‌اند خاصیت بازتاب و حتی ضخامت یخ را افزایش دهند.

آزمایش گلوله‌های میکروسکوپی Ice911 در بخشی از آلاسکا

البته فیلد قصد ندارد تمام ۱/۶ میلیون مایل‌مربع از یخ‌دریای قطب شمال را با این دانه‌‌ها بپوشاند. درعوض، او و همکارانش می‌‌خواهند با استفاده از مدل‌‌های اقلیمی، نقاط استراتژیکی از قطب را شناسایی کنند که برای اعمال روش پیشنهادی جدید، بیشترین کارایی را داشته باشد. به‌‌باور فیلد، یکی از این مناطق می‌‌تواند Fram Strait، ناحیه‌‌ای میان گرینلند و سوالبار باشد. این منطقه ازجمله کانون‌‌های ذوب یخچال با سرعتی چهاربرابر میانگین جهانی است. تیل واگنر، فیزیک‌‌دان اقلیمی، در مصاحبه‌‌ای با گاردین درباره‌ی Fram Strait چنین می‌‌گوید:

اینجا جایی است که یخ‌‌های شناور به‌‌ استقبال مرگ می‌‌روند و هرسال این قبرستان آبادتر می‌‌شود.

فیلد می‌‌گوید فناوری Ice911 می‌‌تواند در سه سال این روند ویرانگر را در منطقه متوقف کند؛ اما انجام این پروژه در مقیاسی معنادار چیزی حدود پنج‌میلیارد دلار هزینه دربردارد. او می‌افزاید:

وقتی به هزینه‌‌ها نگاه می‌‌کنید، زیاد به‌‌نظر می‌آیند؛ اما هزینه‌‌ی انفعال ما بسیار بیشتر از این‌‌ها خواهد بود.

در مرحله‌‌ی فعلی، Ice911 به انجام آزمایش‌‌های بیشتری نیاز دارد تا پیش از هر اقدامی در مقیاس بزرگ‌‌تر، بتواند مجوزهای لازم را از دولت‌‌ها و گروه‌‌های زیست‌‌محیطی کسب کند.

هر سال در سپتامبر، یخ‌دریای قطب شمال به کمترین مساحت سالانه‌‌ی خود می‌‌رسد. از دهه‌‌ی ۱۹۸۰ تاکنون، این میزان کمینه به‌‌میزان ۱۳ درصد در هر دهه افت پیدا کرده است. تصاویر ناسا نشان می‌‌دهد این افت در حال شدت‌‌گرفتن است. در سال ۱۹۷۹، دریای قطب شمال وسعتی حدود هفت‌میلیون کیلومترمربع داشت؛ درحالی‌که ماه گذشته، این مساحت به ۴/۳ میلیون کیلومترمربع رسید. براساس داده‌‌های ناسا، امسال کمترین مساحت دریای قطب شمال به رکورد سال ۲۰۰۷ رسیده است. شایان ذکر است رکورد بیشترین میزان افت مساحت یخ‌دریای قطب شمال متعلق به سال ۲۰۱۲ بود که در آن، به ۲/۶ میلیون کیلومترمربع رسید. پژوهشگران آژانس فضایی اروپا هشدار داده‌‌اند با احتساب نرخ فعلی انتشار کربن، در چند دهه‌‌ی آینده ذوب تمامی یخ‌‌های قطب شمال را شاهد خواهیم بود.

فیلد می‌‌گوید اولین‌بار در سال ۲۰۰۶، با مفهوم خاصیت بازتاب یخ‌‌ها به‌‌‌‌عنوان «اهرم اقلیمی» آشنا شده است. این زمان با پخش مستندی تلویزیونی با نام یک حقیقت ناخوشایند مصادف بود که در آن ادعا شد ازدست‌‌رفتن خاصیت بازتاب یخ‌‌های قطبی به‌‌تنهایی مسئول یک‌‌پنجم از افزایش دمای جهانی است.

از زمان پخش این مستند تاکنون، هشدارهای پژوهشگران در ارتباط با عواقب تغییرات اقلیمی شکل ترسناک‌‌تری به‌خود گرفته است. این هشدارها باعث شد برخی از دانشمندان و سیاست‌مداران، نظیر اندرو یانگ، از نامزدهای دموکرات انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، فناوری‌‌های مهندسی زمین یا مهندسی آب‌وهوا را به‌‌عنوان روشی برای دست‌کاری اقلیم زمین در نظر بگیرند. استراتژی‌‌های مبتنی‌‌بر مهندسی زمین طیف گسترده‌‌ای از اقدامات را شامل می‌‌شود؛ از روش‌‌های ایمن‌‌تر نظیر نصب تجهیزات جذب دی‌‌اکسیدکربن از اتمسفر گرفته تا روش‌‌های تهاجمی‌‌تری مانند تزریق موادشیمیایی بازتابنده به جوّ با هدف انعکاس نور بیشتر به فضا.

گلوله‌های میکروسکوپی Ice911 

علاوه‌‌براین، این گلوله‌‌های کوچک از موادی ساخته شده که به‌‌وفور در محیط یافت می‌‌شوند. فیلد می‌‌افزاید او تفاوتی آشکار میان این روش و راهکارهایی نظیر تزریق موادشیمیایی به جوّ وجود دارد. در مقاله‌‌ی سال ۲۰۰۸ اشاره شده است اعمال روش‌‌های مهندسی زمین در یخسارهای قطب شمال و جنوب می‌‌تواند فرصت کافی برای حل بحران اقلیمی را دراختیارمان قرار دهد. با‌این‌حال، فیلد بلافاصله اشاره می‌‌کند روش معرفی‌‌شده‌ی Ice911 نمی‌‌تواند به‌‌تنهایی برای حل معضل کافی باشد. او می‌‌افزاید:

نمی‌‌خواهم این بهانه‌‌ای برای ازسرگیری استخراج زغال‌‌سنگ تلقی شود و مردم بگویند نیازی نیست چیزی را تغییر دهیم؛ چراکه مهندسان همه‌‌چیز را درست خواهند کرد.

باوجوداین، ازآنجاکه روند فعلی ذوب یخ‌‌های قطبی به افزایش ۹۰ سانتی‌‌متری سطح آب دریاها و درنتیجه، مهاجرت صدهامیلیون نفر تا سال ۲۱۰۰ منجر خواهد شد، از دیدگاه فیلد، فناوری Ice911 فناوری اثبات‌‌پذیر و البته مهمی است.