چرا خفاش‌ها منشا بیماری‌های زیادی هستند؟
نادانسته‌های زیادی درمورد آغاز همه‌گیری کووید ۱۹ وجود دارد، اما این احتمال وجود دارد که ویروس کرونای جدید از خفاش‌ها منشا گرفته باشد و سپس ازطریق حیوان دیگری به انسان‌ها رسیده باشد.
کووید ۱۹ اولین بیماری نیست که ما با آن رو‌به‌رو شده‌ایم و از این پستانداران کوچک پروازکننده منشا گرفته است. ویروس‌های کرونای شناخته‌شده‌ی دیگری که موجب بیماری شدید در انسان می‌شوند مانند ویروس‌های عامل سارس و سندرم تنفسی خاومیانه (مرس) نیز به خفاش‌ها مربوط می‌شوند.
نتایج مطالعه‌ای که در ماه آوریل منتشر شد، نشان می‌دهد که خفاش‌ها و خانواده‌ی ویروس‌های کرونا میلیون‌ها سال است که با هم درحال تکامل هستند. بااین‌حال، نادر است که گونه‌های مختلف خفاش ویروس‌های کرونا را به یکدیگر منتقل کنند. خفاش‌ها میزبان‌های طبیعی پاتوژن‌های شناخته‌شده‌ای مانند ویروس‌های ابولا و نیپا نیز هستند.
دانشمندان دریافته‌اند که به‌نظر می‌رسد خفاش‌ها درمقایسه‌با حیوانات دیگر، پناهگاه ویروس‌های زیادی باشند که می‌توانند انسان‌ها را آلوده کنند. اما چه چیزی موجب می‌شود خفاش‌ها ویروس‌های زیادی را با خود حمل کنند؟ پژوهشگران چند توضیح احتمالی را پیدا کرده‌اند، اگرچه هیچکدام از آن‌ها به این معنا نیست که ما باید با ترس از خفاش‌ها زندگی کنیم یا آن‌ها را به‌خاطر شیوع کووید ۱۹ سرزنش کنیم. فقط همین که خفاش‌ها پناهگاه ویروس‌هایی هستند که می‌توانند انسان‌ها را آلوده کنند، به این معنا نیست که آن‌ها وقتی هر شب در حومه‌های شهر به پرواز درمی‌آیند، بیماری را منتشر می‌کنند.
بروس پترسون، موزه‌دار بخش پستانداران در موزه‌ی تاریخ طبیعی شیکاگو می‌گوید خفاش‌ها دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند که ممکن است به آن‌ها این امکان را بدهد که میزبان ویروس‌های فراوانی باشند. این پستانداران، بسیار اجتماعی بوده و بیشتر زمان خود را در کنار هم سپری می‌کنند. در طول تابستان، بزرگ‌ترین کلنی خفاش جهان روانه‌ی غار براکن در تگزاس می‌شود و در این مکان، بیش از ۱۵ میلیون خفاش دم‌آزاد مکزیکی گرد هم می‌آیند. توله‌های متولدشده در این غار می‌توانند به تراکم ۵۰۰ خفاش در هر فوت مربع نیز برسند. پترسون می‌گوید:
همه‌ی ما درمورد فاصله‌گیری اجتماعی و تاثیرات آن روی شکستن زنجیره‌ی انتقال ویروس آگاه هستیم. خوب، وقتی که کل بیولوژی شامل ازدحام و مراقبت از یکدیگر در این گروه‌های اجتماعی بسیار نزدیک باشد، چنین چیزی دشوار می‌شود. طولی نمی‌کشد که هر پاتوژن یا انگلی می‌تواند راه خود را به کل جمعیت پیدا کند.
پترسون می‌گوید به‌علت این شیوه‌ی زندگی گروهی، خفاش‌ها طی تکامل دارای سیستم ایمنی قدرتمندی شده‌اند. این دفاع قوی به آن‌ها این امکان را می‌دهد که بدون اینکه بیمار شوند، ویروس‌ها را حمل کنند یا حداقل بتوانند دربرابر بیماری‌های کشنده‌ای مانند هاری بیش از دیگر پستانداران مقاومت کنند. او می‌گوید:
خفاش‌ها می‌توانند هاری را از خود دور نگه دارند و درواقع برای مدتی با آن زندگی کنند، درحالی‌که انسانی که دچار هاری می‌شود، سریعا و طی مدت زمان کوتاهی از پا درمی‌آید.
این حفاظت طبیعی فقط زمانی که خفاش‌ها در زمستان برای صرفه‌جویی در انرژی به خواب زمستانی فرو می‌روند، کاهش می‌یابد. این امر تا حدودی توضیح می‌دهد که چرا این پستانداران کوچک دربرابر قارچ عامل سندرم بینی سفید یعنی همان بیماری که جوامع خفاش در آمریکای شمالی را حین خواب زمستانی به ویرانی کشیده است، حساس هستند.
خفاش علاوه‌بر داشتن سیستم ایمنی فوق‌العاده، تنها پستاندارانی هستند که قدرت پرواز دارند. برخی از سازگاری‌هایی که در خفاش‌ها برای کمک به ماندن در هوا تکامل یافته است، می‌تواند آن‌ها را دربرابر ویروس‌ها نیز مقاوم کند. پترسون می‌گوید:
پرواز یکی از گران‌ترین راه‌ها برای حرکت است؛ این نوع فعالیت نسبت‌به شنا یا راه رفتن یا دویدن بسیار انرژی‌برتر است. خفاش‌ها برای ماندن در هوا و پرواز طولانی واقعا باید تلاش کنند.
از آن‌جا که خفاش‌ها انرژی زیادی برای پرواز مصرف می‌کنند، دارای نرخ متابولیسم بالایی هستند. وقتی حیوانات غذا را متابولیزه کرده و آن را به انرژی تبدیل می‌کنند، براثر این فرایند محصولات فرعی به نام رادیکال‌های آزاد تولید می‌شود که برای DNA مضر است. پترسون می‌گوید حیوانات ازجمله انسان‌ها راه‌هایی برای پیشگیری یا ترمیم آسیب وارده به DNAدارند و به‌نظر می‌رسد که این قابلیت‌ها مخصوصا در خفاش‌ها برای کمک به سازگاری با متابولیسم شدید، از کارآمدی بالاتری برخوردار باشد.
وقتی ویروس‌ها حیوانی را آلوده می‌کنند، به سلول‌ها حمله کرده و سلول را مجبور می‌کنند که به‌جای تکثیر مواد ژنتیکی خود، ویروس‌های بیشتری بسازد. اما ممکن است توانایی ویروس‌ها در ربودن دستگاه‌های سلولی خفاش‌ها به‌اندازه‌ای نباشد که در دیگر پستانداران دیده می‌شود، زیرا خفاش‌ها مکانیسم‌های ویرایش و ترمیم DNA فوق‌العاده‌ای دارند. پترسون می‌گوید: «همین ویژگی به ماندگاری واقعا استثنایی خفاش‌ها تعبیر می‌شود.» پترسون می‌گوید خفاش قهوه‌ای کوچکی که در اتاق زیر شیروانی شما زندگی می‌کند، ممکن است ۳۰ سال یا بیشتر عمر کند، درحالی‌که موش‌های خانگی که پستاندارانی با اندازه‌ی مشابه هستند، فقط دو سه سال عمر می‌کنند.
همچنین ممکن است پرواز کردن برای خفاش‌ها فعالیتی باشد که براثر آن بدن آن‌ها به‌اندازه‌ی کافی گرم شود تا بتوانند هنگام پرواز با ویروس‌ها مبارزه کند. این به‌نوعی شبیه همان روشی است که تب به مبارزه با عفونت کمک می‌کند. همه‌ی این عوامل در ترکیب با هم (رفتار اجتماعی فوق‌العاده، سازگاری‌هایی برای داشتن متابولیسم بالا و سیستم ایمنی ممتاز) شرایط مناسبی را برای پناه دادن و انتقال بیماری‌ها مهیا می‌کند. پترسون می‌گوید:
ویژگی‌هایی که خاص خفاش‌ها بوده و مانع از فشار ویروس‌ها بر سیستم‌های بدن آن‌ها شود، همچنین موجب می‌شود که ویروس‌ها نسبت‌به دیگر گروه‌ها در سیستم‌های بدن آن‌ها به‌مدت بیشتری بمانند و این امر موجب افزایش احتمال ویروس به دیگران می‌شود.
خفاش‌ها بسیار اجتماعی هستند، دارای متابولیسم تقویت‌شده و سیستم ایمنی ممتازی هستند. این ویژگی‌ها در ترکیب با هم، موقعیت ایده‌آلی برای پناه دادن بیماری‌ها درون بدن و انتقال آن به دیگران فراهم می‌کند
ناردوس مولنتز، متخصص اکولوژی ویروس‌ها در دانشگاه گلاسکو می‌گوید:
تشخیص یک ویروس در یک حیوان خاص تنها شواهدی را مبنی‌بر این مساله ارائه می‌دهد که این ویروس می‌تواند آن گونه‌ی خاص را آلوده کند. این مساله به‌طور مستقیم حاکی‌از آن نیست که گونه‌ی مورد نظر واقعا ویروس را به مردم منتقل می‌کند.
درحقیقت، تیم مولنتز دریافت که ازنظر انتقال بیماری‌های عفونی به انسان، خفاش‌ها رایج‌ترین حیوانات نیستند. گونه‌های دیگری نیز وجود دارند که احتمال انتقال بیماری از آن‌ها به انسان‌ها به همین اندازه است.
مولنتز و همکارش دانیل استریکر که او نیز در دانشگاه گلاسکو است، اخیرا پایگاه داده‌‌ای ایجاد کرده‌اند که متشکل از ویروس‌هایی است که در پستانداران و پرندگان یافت می‌شود. آن‌ها دریافتند که گروه‌های حیوانات نزدیک به هم که درون گروه خود گونه‌های بسیاری زیادی دارند، درمقایسه‌با گروه‌هایی از حیوانات که گونه‌های کمتری دارند، دارای ویروس‌های عفونی‌کننده‌ی انسان بیشتری هستند. به‌عبارت دیگر: گونه‌های بسیار مختلفی از خفاش‌ها وجود دارد، بنابراین جای تعجب نیست که ما در خفاش‌ها ویروس‌های زُئونوز (مشترک بین انسان و حیوان) زیادی را کشف کرده‌ایم. پژوهشگران نتایج مطالعه‌ی خود را در ۲۸ آوریل در مجله‌ی PNAS گزارش کردند. مولنتز گفت:
تعداد ویروس‌های زئونوز که از خفاش‌ها منشا گرفته‌اند، قطعا زیاد است اما این درمورد گروه‌های دیگر حیوانات که غنی از گونه هستند، مانند جوندگان نیز صادق است. چیزی که داده‌های ما نشان می‌دهد این است که خفاش‌ها به‌عنوان یک گروه، نسبت‌به دیگر گروه‌های پستاندارانِ دارای اندازه‌ی مشابه، ویروس‌های بیشتری منتقل نمی‌کنند و احتمال انتقال ویروس به انسان‌ها در آن‌ها نسبت‌به دیگر گروه‌ها بیشتر نیست.
مولنتز افزود بسیاری از گونه‌های خفاش درمعرض خطر انقراض قرار داشته و به‌ندرت در تماس با انسان‌ها قرار می‌گیرند. درحقیقت، شماری از بیماری‌هایی که در خفاش یافت شده‌اند، معمولا به‌وسیله‌ی حیوانات دیگر به انسان‌ها رسیده‌اند. احتمال گرفتن هاری از یک راسو یا راکون نسبت‌به گرفتن آن از یک خفاش بیشتر است. مرس اغلب به‌وسیله‌ی شتر یک‌کوهانه منتقل می‌شود و ویروس سارس در سال ۲۰۰۳ احتمالا به‌وسیله‌ی گربه‌های زباد اسیر منتقل شد.
برای پیشگیری از همه‌گیری‌های جهانی آینده، ضروری است که بدانیم چه ویروس‌هایی در حیوانات وحشی در گردش بوده و ممکن است انسان‌ها را آلوده کند. این امر به‌معنای نظارت‌بر حیواناتی مانند خفاش‌ها است که می‌توانند نقشی در انتقال بیماری به انسان داشته باشند. پترسون می‌گوید هنوز دانش زیادی درمورد این گروه متنوع از حیوانات نداریم. او و همکارانش اخیرا در مجله‌ی ZooKeys خبر کشف چهار گونه‌ی جدید از خفاش‌های بینی‌برگی را منتشر کردند که خویشاوندی نزدیکی با خانواده‌ی خفاش‌های نعل اسبی دارند. خفاش‌های نعل اسبی همان گروهی هستند که ویروس کرونای جدید ممکن است از آن‌ها منشا گرفته باشد.
با وجود این واقعیت که خفاش‌ها حامل بیماری بوده و آن را منتشر می‌کند، آن‌ها هنوز هم از اعضای مهم اکوسیستم‌ها هستند و بودن آن‌ها برای ما از نبودن آن بسیار بهتر است. خفاش‌ها اغلب مورد توجه ما قرار نمی‌گیرند زیرا هنگام شب به فعالیت مشغول می‌شوند و گونه‌های مختلف آن بسیار شبیه هم به‌نظر می‌رسند. پترسون می‌گوید:
آن‌ها رنگارنگ نیستند و آواز زیبایی ندارند که بتوانیم به آن گوش بدهیم و به گونه‌ای که پرندگان را می‌شناسیم، آن‌ها را نیز بشناسیم. ۲۵ درصد از گونه‌های خفاش که ما امروز می‌شناسیم، ۱۵ سال پیش تصور می‌شد که چیز دیگری باشند؛ این رقمی تکان‌دهنده است.
اعضای یک گونه خفاش تازه کشف شده (Hipposideros) درحال پرواز از معدن طلای متروکه‌ای در غرب کنیا
اگرچه چیزی که ما می‌دانیم، این است که خفاش‌ها اعضای بسیار ارزشمندی برای جوامع اکولوژیکی خود هستند. آن‌ها حشراتی را می‌بلعند که در غیر این صورت به محصولات کشاورزی هجوم خواهند آورد. برآورد شده است که خفاش‌ها فقط در آمریکا سالیانه موجب ۳/۷ میلیارد دلار صرفه‌جویی در خدمات کنترل آفات شوند. اشتهای شدید آن‌ها همچنین موجب کنترل حشراتی می‌شود که ویروس‌هایی مانند ویروس نیل غربی را منتقل می‌کنند.
خفاش‌هایی که از شهد گیاهان تغذیه می‌کنند، به گرده‌افشانی گیاهان کمک می‌کنند. در آفریقا، درختان بائوباب عمدتا به‌وسیله‌ی خفاش‌های میوه‌خوار گرده افشانی می‌شوند. در جنگل‌های گرمسیری، خفاش‌ها با دفع بذر میوه‌هایی که از آن تغذیه کرده‌اند، حین پرواز، به روئیدن گیاهان جدید کمک می‌کنند. پترسون می‌گوید:
همه‌ی این موارد، نقش‌های اکولوژیکی مهمی هستند و ما نمی‌توانیم به‌خاطر ترس‌ها و نگرانی‌های خود درمورد ویروس‌های مرتبط با خفاش‌ها، از آن‌ها چشم‌پوشی کنیم. خفاش‌ها به حد کافی براثر از دست دادن زیستگاه، تغییرات اقلیمی، بیماری‌هایی نظیر سندرم بینی سفید و تجارت گوشت با تهدید مواجه شده‌اند. آن‌ها در‌حال‌حاضر به خاطر فعالیت‌های انسانی درحال فروپاشی هستند و ما باید تمام تلاش خود را بکنیم تا اطمینان حاصل کنیم که آن‌ها را بیش از این با فعالیت‌های خود تحت خطر قرار نمی‌دهیم.
نظرات