جنگل‌زدایی و انقراض گونه‌های زیستی موجب افزایش احتمال وقوع دنیاگیری‌ها می‌شود
بسیاری از اکولوژیست‌ها مدت‌ها است به این مساله مشکوک هستند که کاهش تنوع زیستی منجر به افزایش احتمال شیوع بیماری‌های عفونی می‌شود، اما مطالعه‌ی جدیدی به توضیح علت این مساله کمک می‌کند: درحالی‌که برخی گونه‌ها منقرض می‌شوند، احتمال بیشتری وجود دارد که گونه‌هایی زنده مانده و شکوفا شوند (برای مثال موش‌ها و خفاش‌ها) که میزبان پاتوژن‌های به‌طور بالقوه خطرناکی هستند که می‌توانند به انسان منتقل شوند.
تجزیه‌و‌تحلیل حدود ۶۸۰۰ جامعه‌ی اکولوژیکی از ۶ قاره، روند توسعه‌ی انسان و کاهش تنوع زیستی را با شیوع بیماری‌ها پیوند می‌زند. کیت جونز، متخصص مدل‌سازی اکولوژیکی از کالج دانشگاهی لندن و یکی از نویسندگان مطالعه‌ای که در مجله‌ی Nature منتشر شد، می‌گوید: «ما چندین دهه در این مورد هشدار می‌دادیم. کسی توجهی نمی‌کرد.»
جونز یکی از پژوهشگرانی است که مدت‌ها است روی ارتباط میان تنوع زیستی، کاربری زمین و بیماری‌های عفونی نوظهور تمرکز دارد. کار آن‌ها عمدتا مورد توجه قرار نمی‌گرفت، اما اکنون درحالی‌که جهان به‌شدت تحت‌تاثیر دنیاگیری کووید ۱۹ قرار گرفته است، تلاش برای ترسیم خطرات و پیش‌بینی مکانی که بیماری با احتمال بیشتری از آن‌جا ظهور می‌کند، در مرکز توجه قرار گرفته است.
هفته‌ی گذشته، سازمان IPBES میزبان کارگاه آنلاینی درمورد ارتباط میان کاهش تنوع زیستی و بیماری‌های نوظهور بود. در ۲۴ ژوئیه، گروه میان‌رشته‌ای از دانشمندان مختلف ازجمله ویروس‌شناسان، اقتصاددانان و اکولوژیست‌ها مطلبی را در مجله‌ی Science منتشر کردند و در آن اظهار داشتند که دولت‌ها می‌توانند خطر دنیاگیری‌های آینده را با کنترل جنگل‌زدایی و ممانعت از تجارت حیوانات وحشی که می‌توانند میزبان پاتوژن‌های خطرناکی باشند، کاهش دهند.
خطر متمرکزسازی
پژوهش‌های گذشته نشان داده‌اند که در چند دهه‌ی گذشته شیوع بیماری‌هایی نظیر سندرم تنفسی حاد (سارس) و آنفولانزای طیور که از حیوانات به انسان‌ها رسیده‌اند، افزایش یافته است. احتمالا این پدیده نتیجه‌ی مستقیم افزایش تماس میان انسان‌ها، حیوانات وحشی و دام‌ها بوده است.
مطالعه‌ای که اخیرا به‌وسیله‌ی پژوهشگران دانشگاه استنفورد منتشر شد، نشان می‌داد جنگل‌زدایی و تکه‌تکه کردن زیستگاه‌ها در اوگاندا باعث افزایش مواجهه‌ی مستقیم میان نخستی‌ها و انسان‌ها شده است، زیرا نخستی‌ها به محصولات کشاورزی یورش برده‌اند و انسان‌ها به دنبال جمع کردن چوب به سمت جنگل‌ها رفته‌اند.
یکی از سوالات مهم در طول دهه‌ی گذشته این بوده است که آیا کاهش تنوع زیستی که ناگزیر همراه با گسترش جوامع انسانی در مرزهای روستایی است، مخزن پاتوژن‌هایی را که می‌توانند از حیوانات به انسان منتقل شوند، افزایش می‌دهد. پژوهش جونز و همکارانش نشان می‌دهد که پاسخ در بسیاری از موارد مثبت است، زیرا کاهش تنوع زیستی معمولا منجر به جایگزین شدن تعداد معدودی از گونه‌ها به‌جای بسیاری از گونه‌ها می‌شود و گونه‌هایی که باقی می‌مانند معمولا میزبان پاژتون‌هایی هستند که می‌توانند به انسان‌ها منتقل شوند.
گروه جونز برای جدیدترین تجزیه‌و‌تحلیل خود چند صد مطالعه‌ی زیست‌محیطی مربوط به مناطق مختلفی از سراسر جهان را با هم ترکیب کردند. آن‌ها دریافتند جمعیت گونه‌هایی که میزبان بیماری‌های قابل انتقال به انسان هستند، ازجمله ۱۴۳ گونه پستاندار مانند خفاش‌ها، جوندگان و نخستی‌ها، با تغییر چشم‌اندازهای طبیعی به حالت شهری و همراه با کاهش تنوع زیستی، افزایش پیدا کرده است.
گام بعدی پژوهشگران بررسی احتمال انتقال بیماری به جمعیت انسانی است. آن‌ها قبلا این نوع ارزیابی را درمورد شیوع ویروس ابولا در آفریقا انجام داده‌اند و براساس روند توسعه و حضور گونه‌های میزبان و عوامل اجتماعی‌اقتصادی که سرعت انتشار ویروس در جمعیت انسانی را مشخص می‌کنند، نقشه‌های خطری را تهیه کرده‌اند. نقشه‌های خطر این گروه با دقت بالایی محل اتفاق افتادن شیوع‌های ابولا را در چند سال پیش در کشور کنگو مشخص می‌کرد و نشان می‌دهد درک و پیش‌بینی خطرات براساس ارتباط میان عواملی مانند کاربری زمین، اکولوژی، اقلیم و تنوع زیستی وجود دارد.
برخی پژوهشگران از عنوان کردن این موضوع که چنین کانون‌های تنوع زیستی همان جایی هستند که شیوع‌ها ممکن است در آن رخ دهد، احتیاط می‌کنند. دن نپستاد، اکولوژیست و بنیان‌گذار موسسه‌ی نوآوری زمین در کالیفرنیا می‌گوید: «نگرانی من آن است که مردمی که درحال از بین بردن جنگل‌ها هستند، اگر فکر کنند این همان جایی است که دنیاگیری بعدی در آن رخ می‌دهد، آن را بیشتر تخریب کنند.» او می‌گوید تلاش برای حفظ تنوع زیستی تنها درصورتی موثر خواهد بود که به عوامل اقتصادی و فرهنگی که منجر به جنگل‌زدایی می‌شود و وابستگی مناطق روستایی فقیر به شکار و تجارت حیوانات وحشی پرداخته شود.
ابراهیما سوچه فال، اپیدمیولوژیست و رئیس عملیات اضطراری سازمان جهانی بهداشت در ژنو استدلال می‌کند که درک اکولوژی و نیز روندهای اجتماعی و اقتصادی مرزهای روستایی برای پیش‌بینی خطر شیوع‌های بیماری در آینده حیاتی است. او می‌گوید: «توسعه‌ی پایدار بسیار مهم است. اگر ما همچنان همین سطح از جنگل‌زدایی، معدن‌کاری بی‌نظم و توسعه‌ی بدون برنامه را ادامه دهیم، شاهد شیوع‌های بیشتری خواهیم بود.»
بازارهای فروش حیوانات وحشی مانند این مورد در اندونزی، معیشت بسیاری از افراد را تامین می‌کنند. اما آن‌ها همچنین به‌عنوان کانون‌های انتقال عوامل بیماری‌زا زیر ذره‌بین قرار دارند
هماهنگی بین تلاش‌ها
در پی دنیاگیری کووید ۱۹، بسیاری از دانشمندان و طرفداران محیط زیست بر ممانعت از تجارت حیوانات وحشی تاکید کردند، صنعتی که در کشور چین سالانه تقریبا ۲۰ میلیارد دلار ارزش دارد. چین به‌طور موقت این تجارت را متوقف کرده است. اما پیتر دزاک می‌گوید این صنعت فقط قطعه‌ای از یک پازل بزرگ‌تر است که شامل شکار، حیوانات اهلی، کاربری زمین و اکولوژی می‌شود.
اکولوژیست‌ها باید با پژوهشگران بیماری‌های عفونی، کارکنان بهداشت عمومی و پزشکان همکاری کنند تا تغییرات محیطی را ردیابی کنند، خطر انتقال عوامل بیماری‌زا را برآورد کرده و فعالیت‌های انسانی خطرناک را کاهش دهند. دزاک در مقاله‌ی منتشرشده در Science استدلال می‌کند که دولت‌ها می‌توانند با سرمایه‌گذاری روی تلاش برای توقف جنگل‌زدایی و تجارت حیوانات وحشی و نیز تلاش برای نظارت، پیشگیری و کنترل شیوع ویروس‌های جدید از حیات وحش و دام‌ها به‌طور قابل‌توجهی خطر دنیاگیری‌های آینده را کاهش دهند.
فال می‌گوید نکته‌ی مهم این است که باید تلاش‌های دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی در زمینه‌ی بهداشت عمومی، بهداشت حیوانات، محیط و توسعه‌ی پایدار هماهنگ شود. آخرین شیوع ابولا در کنگو که در سال ۲۰۱۸ آغاز شد و ماه گذشته به پایان رسید، فقط ریشه در بیماری نداشت بلکه به جنگل‌زدایی، معدن‌کاری، بی‌ثباتی اقتصادی و جا‌به‌جایی مردم نیز مربوط می‌شد. فال می‌گوید هدف باید تمرکز منابع روی پرخطرترین مناطق و مدیریت تعاملات میان انسان‌ها و حیوانات چه حیوان وحشی و چه حیوانات اهلی باشد.
نظرات